KUTALMIŞ BEY’İN ANADOLU’YU FETİH ÇALIŞMALARI VE İSYANI

Yıl 2019, Sayı: 3, 179 - 192, 30.06.2019

Kaya Yıldız

Öz

 Ortaçağ’ın en mühim siyasî teşekküllünü
oluşturan Selçuklular, Türk-İslâm tarihinde yeni bir dönem noktası açtılar. X. yy’da
Selçuk Bey’in Cend’e göç etmesinden sonra buradaki siyasî oluşumdan dolayı
960’ta İslâmiyet’i kabul etti. Yaptığı gazalar sonucunca Cend’e müstakil bir
beylik kurup Karahanlı ve Sâmânîler arasındaki çatışmada, siyasî ve askerî
gücün temsilcisi durumuna geldi. Bu çatışmadan yararlanmak amacıyla oğlu Arslan
Yabgu komutasında Sâmânîlere yaptığı yardım sonucunda kendisine Mâverâünnehr bölgesindeki Nur Ata kasabası
yurt olarak verildi.

Selçuk Bey’in ölümünden sonra Selçukoğullarının
başına geçen Arslan Yabgu özellikle Sâmânîlerin 999 yılında yıkılmasıyla
bölgede oluşan siyasî boşluktan yararlanmak için aynı bölgede yeni bir güç
oluşturmak isteyen Ali Tekin ile ittifak yaptı. Bu ittifak sonucunda yabgunun
gücünden çekinen Sultanı Mahmud, onu ve oğlu Kutalmış’ı tevkif ederek Hindistan’daki
Kalincar kalesi’ne hapsetti. Kutalmış buradan kaçmayı başardıysa da 1032’
babasının ölmesi üzerine Hindistan’dan dönerek ailenin başına geçen Tuğrul ve
Çağrı kardeşlerin hizmetine girdi. Babasının bu uğurda ölmesinden dolayı
kendisini hükümdarlığa layık görüyordu. Fakat henüz kendini yeteri kadar güçlü
görmediğinden bir süre bunu erteleyerek Tuğrul Bey’in hizmetinde Anadolu’ya başarılı
akınlar yaptı. Nitekim Türkmenler üzerinde kurduğu nüfuz sonucunda Tuğrul Bey’e
1061 yılında isyan edip Girdkûh kalesine çekildi. Tuğrul Bey’in ölümünden sonra
tahta oturan Alparslan’a karşı verdiği taht mücadelesi sonucunda Aralık 1063 yılında vefat etti.

Anahtar Kelimeler

Kutalmış, Selçuklu, Tuğrul Bey, Alparslan, Anadolu

Kaynakça

• Abû’l-Farac, G. (1987). Abû’l-Farac Tarihi. Doğrul, Ö. R. (Çev.). Ankara: TTK. Ağırnaslı, N. (2013). Büyük Selçuk Devleti’nin Mısır ve Anadolu Politikaları Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Anakara. Anonim, (1952). Anadolu Selçukluları Tarihi, III. Feridun, F. N. (Çev.), Ankara. Azîmî, (2006). Azîmî Tarihi: Selçuklular Dönemiyle İlgili Bilgiler (H 430–538/1039–1144). Sevim, A. Ankara: TTK. Alptekin, C. (1992). “Büyük Selçuklular”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, VII. Yıldız, H. D. (Ed.). İstanbul: Çağ Yayınları. Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Turkistan, Yıldız, H. D. (Haz.), Ankara: TTK. Cehen C. (1988). Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, Yediyıldız, B. (Çev.). Ankara: TTK. el-Hüseynî, (1943). Ahbâr’üd-Devlet’is Selçukîyye. Lügal, N. (Çev.). Ankara: TTK. er-Râvendî, (1957). Râhatu’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, I. İkbal, M. (Nşr.). Ateş, A. (Çev.). Ankara: TTK. Fazlullah, R. (2010). Cam’ü’t-Tevârih-Selçuklu Devleti. Erkan Göksu, E. ve Güneş, H. H. (Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları. Gümüş, N. (2002). “Büyük Selçuklu-Gürcü İlişkileri”, Türkler Ansiklopedisi, IV. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 713-721. Hasan, İ. H. (1992). “Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal” İslâm Tarihi, V. Yiğit, İ. (Çev.). İstanbul: Kayıhan Yayınevi. İbnü’l Esîr, (2013). el-Kâmil fi’t-Tarih “Büyük Selçuklu Devleti Tarihi Siyasi-Ekonomik-Sosyal”. Temelli, M. (Çev.). İstanbul: Ark Yayıncılık. ---------------, (1987). el-Kâmil fi’t-tarih. Yıldız, H. D. (Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları. İbnü’l Cevzî, (2011). Mir’âtü’z-Zaman fi Târîhi’l-Âyân. Sevim, A. (Çev.). Ankara: TTK. İbnü’l-Verdî, (2017). Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular. Alican, M. (Çev.). İstanbul: Kronik Yayınları. İnce, F. (2016). “Selçuklu-Ermeni İlişkilerinde Millet-İ Sadıka’nın İzleri” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi S: 5/1, İstanbul, 488-514. Kafesoğlu, İ. (1992). Selçuklu Tarihi. İstanbul: MEB. Kazvînî, H. M. (2015). Târîh-i Güzîde. Göksu, E. (Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. Keleş, N. (2016). Şeddâdîler (951-1199) Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık. Kommena, A. (1996). Alexıad (Malazgirt’in Sonrası). Umar, U. (Çev.). İsatanbul: İnkılâp Kitapevi. Köymen, M. A. (2016). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, I, Kuruluş Devri. Ankara: TTK. --------------, (2016). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, III, Alp Arslan ve Zamanı, Ankara: TTK. Kurat, A. N. (1971). “Peçenekler, Uzlar ve Malazgirt Zaferi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S: 47, İstanbul. Kurtuluş, R. (2000). “Cürcân” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, VIII. (DİA). İstanbul, 131-132. Lütfullah, M. A. (2017). Câmiu’d-Düvel. Öngül, A. (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. Mîrhând, (2017). Gazneliler Ravzatu’s-Sefâ (Mülûk-i Gazneviye). Göksu, E. (Çev.). İstanbul: Kronik Yayınları. Piyadeoğlu, C. (2013). “Selçuklu Hanedanınn Önemli Bir Mensubu: İbrahim Yınal”, Türkiyat Mecmuası, XXIII. İstanbul, 117-143. Sevim, A. (2014). Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara: TTK. Sevim, A. ve E. Merçil, (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara: TTK Sümer, F. (2000). “Kutalmış”, DİA, XXVI İstanbul 2000, 480-481. Sümer, F. ve Sevim, A. (1971). İslâm Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı. Ankara: TTK. Şabankâreî, M. (2009). “Selçuklular”. Tarih Okulu, XIX/4. Hesamipur, A. (Çev.). İzmir, 137-161. Toksoy, A. (2000). “Malazgirt Zaferinden Önce Doğu Anadolu’ya Yapılan Türk Akınları” Türkler Ansiklopedisi, IV. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 678-693. Turan, O. (2011). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat. ------------. (2002). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos Vekayinâmesi ve Papaz Grigor’un Zeyli. Andreasyan, H. D. (Çev.). Ankara: TTK. Ünal, O. (1980). Horasan’dan Anadolu’ya. Ankara: Töre Devlet Yayınevi. Yinanç, M. Y. (1943). “Anadolunun Fethi”, Türkiye Tarihi Selçuklu Devri, I. İstanbul.