Two Women (Hunat Khatun - Melike Adile) Between Reflections tn the Art of Political Competition in Anatolian Seljuck

Yıl 2020, Sayı: 6, 165 - 188, 25.12.2020

Ayşegül Bekmez

Öz

Siyaset ve Sanat Bağlamında Anadolu Selçuklu Döneminde İki Kadın: Mahperi Hunat Hatun ve Melike Adile

Öz

Anadolu Selçuklu sanatında önemli bir yeri olan türbeler, adlarına yapılan kişilerin hayatları hakkında da ipuçları vermektedir. Anadolu Selçuklu’nun siyasi anlamda en zorlu döneminde Alâeddin Keykubat’ın eşleri ve onların çocukları arasındaki rekabet bu kadınların ölümünden sonra da devam etmiştir. Kayseri’de şehrin iki farklı noktasında Hunat Hatun ve Melike Adile adına yaptırılmış türbeler bu karmaşık siyasi ortamın izlerinin sanata yansımalarıdır. İki türbe, 1243 Kösedağ Savaşı sonrasında Anadolu Selçuklu’nun gerilemeye başladığı dönemde inşa edilmiştir. Türbeler sanatsal üsluptan inşa kitabelerine kadar Hunat Hatun ve Melike Adile’nin yaşamlarına dair izler taşımaktadır. Makale, bu kadınlar ve türbelerinde dönemin siyasi ve kültürel ortamı ile Hunat Hatun ve Melike Adile’nin hayatları arasındaki ilişkilerin sanata yansıyan yönlerini ön plana çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda her iki kadının hayatları ve siyasi ortamdaki rolleri üzerinde araştırmalar yapılmış ve bu kadınların adına yaptırılan ya da kendilerinin yaptırdığı eserler üzerinden irdelenmiştir. Yapılan araştırma ile türbe gibi içinde yatan kişi ile doğrudan ilişkili yapılar ve onları yaptıran bânîler arasındaki ilişki açıklanmaya çalışılacaktır. Bu nedenle Çifte Kümbet ve Hunat Hatun Kümbeti araştırma sırasında kitabe, plan, mekân, süsleme özellikleri bakımından incelenmiştir. Yapıların bu özellikleri ile Hunat Hatun ve Melike Adile Hatun’un yaşamları arasındaki paralellikler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Makale sonucunda, iki mimari yapıda bu tür yansımaları ortaya koyarak, sanatın yaşamla iç içe olduğunu ve birlikte şekillendiğini başka bir açıdan bir kez daha anlaşılmış olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Türbe, Hunat Hatun, Melike Adile, Kitabe

Kaynakça

• Akok, M. (1968). Kayseri Hunad Mimari Külliyesinin Rölevesi. Türk Arkeoloji Dergisi, 16/1, 5-44.
• Akşit, A.(2002). Melike-i Adiliye Kümbetinde Selçuklu Devri Saltanat Mücadelesine Dair İzler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 239-245.
• Arık, M. O. (1967). Erken Devir Anadolu- Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri. Anadolu(Anatolia), 11, 57-99.
• Bayram, M.(1981). Anadolu Selçukluları Devrinde Anadolu Bacıları (Baciyan-I Rum) Örgütünün Kurucusu Fatma Bacı Kimdir?. , Belleten, XlV/2, 178-180, 457-472.
• Biçak, S. (2007). Türkiye Selçuklu Toplumunda Kadın(XI-XIV. Yy). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi /Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Blessıng, P. (2014). Women Patrons In Medıeval Anatolıa And A Discussion Of Māhbarī Khātūn’s Mosque Complex In Kayserı. Belleten, 282, 475-526.
• Çayırdağ, M. (1998). Huand Hatun Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 18, s. 261- 262). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Cantay, T. (1980). Niksar Ulu Camii. Bedrettin Cömert’e Armağan, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesi, Beşeri Bilimler Dergisi Özel Sayı, 363-374.
• Denknalbant, A. (2013). Niksar Ulu Camii Üzerine Bir Değerlendirme. Vakıflar Dergisi, 40, 9-32.
• Doğan, Şaman N. (2013). Kayseri’deki Selçuklu Dönemi Kadın Türbeleri. Vakıflar Dergisi, 39, 15-26.
• Durukan, A. (2001). Anadolu Selçuklu Döneminde Bânî Sanatçı İlişkisi. Mustafa Denktaş-Yıldırak Özbek (Ed.),
• Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları içinde., (s. 247-278). Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay.
• Erkiletlioğlu, H.(2001). Kayseri Kitabeleri. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. Ebiri G. Kişisel Fotoğraf Arşivi.
• Hacıgökmen, M. A. (2012). I. Alaaddin Keykubat’ın (1220-1237) Kayınpederi Kir Fard Hakkında Bir Araştırma. Mediterremean Journal Of Humanities, 2, (1), 121-130.
• İbni Bibi, (1941). Anadolu Selçuki Devleti Tarihi. Gençosman M. N. (Çev.). Ankara: Uzluk Basımevi.
• İbni Bibi, (1996). El Evamirü’l- Ala’iye Fi’l Umuri’l Ala’iye (Selçukname). Öztürk M. (Haz.). CII, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
• Kan, K. (2012). Emîretü’l-Mü’minîn: Zübeyde Binti Câfer. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11, (2), 167-198.
• Karamağaralı, H. (1976). Kayseri’deki Hunad Caminin Restitüsyonu Ve Hunad Manzumesinin Kronolojisi Hakkında Bazı Mülahazalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 199-246.
• Önkal, H. (2015). Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Öz, M. (2004). Meşhed Maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 29 s. 362-363). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Özbek Y. ve Arslan C. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Turan, O. (2014). Selçuklular Zamanında Türkiye. Ankara: Ötüken Yayınları.
• Turgut, D. (2015). Mahperi Hunat Hatun Ve Yaptırdığı Yapılar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Türkmen, K. (1998). Selçuklu Döneminde Kayseri’nin İmar Faaliyetlerine Katkıda Bulunan Hanımlar. II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri Tam metin içinde, (s. 438-449).
• Türkmen, K. (2014). Ölümün Engel Olamadığı İki Hatun Sultan’ın Rekabeti. XVI. Ortaçağ- Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Tam metin içinde, (s 781-790).
• Türkmen, K. (2012). Kayseri’de İmar Faaliyetine Katkıda Bulunan Hanımlar. II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Tam metin içinde, (s. 20-54).
• Yalman, S. (2017). The ‘Dual Identity’ of Mahperi Khatun: Piety, Patronage and Marriage across Frontiers in Seljuk Anatolia. Patricia Blessing, Rachel Goshgarian (Ed.), Architecture and Landscape in Medieval Anatolia, 1100-1500 içinde. (s. 224-252). Edinburg: Edinburgh University Press.