Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesindeki Mesnevi'nin Tezhip İncelemesi

Yıl 2020, Sayı: 6, 45 - 72, 25.12.2020

Edip Yılmaz Rumeysa șimșek

Öz

Ülkemizde zengin süslemeli yazma eserlerin sayısı bir hayli fazla
olmasına rağmen üzerinde kapsamlı bir şekilde araştırma ve inceleme yapılmış
eser sayısı azımsanacak ölçüdedir. Türk İslam sanatlarının en önemlilerinden
olan tezhip sanatının temelleri IX. yüzyıllarda Uygurlara kadar dayansa da
yazmalardaki motif ve süslemelerin kronolojisi tam anlamıyla çıkarılabilmiş
değildir. Tüm bu zaman zarfındaki tezhip sanatındaki gelişim, değişim ve
yeniliklere paralel olarak bir yazma eserin hangi üslupla ve ne zaman
tezhiplendiği sorunsalı ortaya çıkmıştır. Ülkemizdeki kütüphanelerde binlerce
yazma eser bulunmasına rağmen temel kaynaklarda atıfta bulunulan belli başlı
birkaç eser dışında çok sayıdaki yazma eserlerin tezhiplerinin pek çoğu
incelenmemiştir. Mesnevinin incelemesine geçmeden önce çalışmamızda,
tezhip hakkında genel bir bilgi verilmiştir. Ardından, Ankara Üniversitesi Dil
ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi koleksiyonunda bulunan
yazmalardan Türk tezhip sanatı açısından öncelikle incelenmeye değer görülen
süslemelerdeki eksiklik göz önüne alınarak Üniversite A koleksiyonundaki
A263/I envanter numaralı Mesnevi'deki tezhiplerin şekil, süsleme ve
kompozisyon metodu incelenerek dönemindeki tezhip özellikleri genel hatları
ile ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tezhib, hat, Osmanlı, müzehhib

eview of Ornamentation of Mesnevi at the Library of Ankara Universıiy, Faculty of Language and History Geography

Öz

Although our country has many ornamental manuscripts, there are
not many studies on them. Even though the origin of ornamentation art, one
of the most important Turkish and Islamic arts, has its origins in Uighurs, the
ornamentations and patterns on manuscripts couldn’t be chronologically
specified entirely. In parallel with the progress, evolution and change in
ornamentation art within this period, problems have occured while
identifying their artistic qualities. There are hundreds of manuscripts at the
libraries in Turkey, but many haven’t been researched except some major
works cited in primary sources. In this study, information about
ornamentation is given before reviewing Mesnevi. After that the
ornamentation, design and composition method of Mesnevi with the
inventory number A263/I of collection A at the library of Ankara University,
Faculty of Language and History-Geography reviewed in general terms as it
is considered to worth reviewing primarily by taking into consideration the
deficiency of ornamentation reviews in Turkish ornamentation art.

Anahtar Kelimeler

Ornamentation, illuminator, architecture, calligraphy, Ottoman

Kaynakça

• Aksoy, Ş. (1977). Kitap Süslemelerinde Türk Barok-Rokoko Üslubu. Kültür Sanat, 6, 126-136.
• Arseven, C. E. (1952). “Tezhip Maddesi”. Sanat Ansiklopedisi. (IV: 1982). İstanbul.
• Aslanapa, O. (1993). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Aslanapa, O. (1970). Türk ve İslam Sanatı III. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Aslanapa, O. (1977). Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Birol, İ. A. (1997). “Koltuk Tezhibi”. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
• Çağman, F. (1997). “Baba Nakkaş”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• Demiriz, Y. (1996). On dokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Başkentinde Kitap Süsleme Sanatı. 19. Yüzyıl İstanbul’unda Sanat Ortamı Habitat II’ye Hazırlık Sempozyumu, 116-117.
• Derin, İ. (2017). Tarihimizde Mushafların Bezemesi. Diyanet İlmi Dergi Kur’an Özel Sayısı.
• Derman, F. Ç. (2013). Osmanlı İstanbul’unda Bezeme Sanatı. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu-I, 497.
• Derman, F. Ç. ve Ayhan, İ. B. (1992). Türk Tezyini Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Duran, G. (1997). “Kara Memi”. DİB İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
• Duran, G. (1997). “Tezhip”. TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
• Karataş, C. (2004). Türk Tezhip Sanatında Levha Tezyinatı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kazan, H. (2010). XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları.
• Keskiner, C. (2000). Türk Süsleme Sanatında Stilize Çiçekler. Ankara: TTK Basımevi.
• Koç, T. (2015). İslam Estetiği. Ankara: İSAM Yayınları.
• Mahir, B. (1988). Kanuni Döneminde Yaratılmış Yaygın Bezeme Üslubu: Saz Yolu. Türkiyemiz, 54, 28-37.
• Tanındı, Z. (1993). Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı. Önder, M. (Haz.). Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Taşkale, F. (1990). Tezhip Sanatı ve Tezhip Sanatçısı Rikkat Kunt, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tekin, B. B. (2008). Batılılaşma Süreci Osmanlı Tezhip Sanatı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1964). Osmanlı Tarihi. 2. Cilt. Ankara: TTK.
• Ünver, S. (1951). Müzehhip Karamemi. İstanbul: İÜ Yayınları.
• Yağmurlu, H. (1973). Tezhip Sanatı Hakkında Genel Açıklamalar ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde İmzalı Eserleri Bulunan Tezhip Ustaları. Türk Etnografya Dergisi, 8, 79-117.
• YIılmaz, E. ve Şimşek, R. (2019). Tezhib ve Tezhibde Kullanılan Motif ve Teknikler. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 184-205.
• Yücel, E. (2000). İslam Öncesi Türk Sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.