Sebil Gazetesi’nde Çıkan Yazılar Işığında Türkiye’de Sabatayizm

Yıl 2021, Sayı: 7, 107 - 132, 30.06.2021

İbrahim Hakkı Eroğul

Öz

Dönmelik, Osmanlı toplumunda ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında çokça tartışılan bir konu olmuştur. Bu konunun tartışılma nedeni, Dönmelerin, bir diğer adıyla Sabatayistlerin gizli ve bir o kadar da gizemli bir topluluk olmasından ileri geliyordu. Sultan IV. Mehmet döneminde başlayan bu hareketin mimarı ve kurucusu Musevi bir haham olan Sabatay Sevi’dir. Kendisini Musevilerin beklediği büyük bir kurtarıcı olan mesih ilan eden Sabatay Sevi, daha sonra bu iddialarından dönüp Müslüman olmuştur. Müslüman olması sadece aldatmacadır ve bu kılıf altında çalışmalarına devam etmiştir. Müslüman olmasından sonraki süreçlerde amaç ve ideallerinden vazgeçmemiş taraftar kitlesini günden güne büyütmüştür. Onun ölümünden sonra taraftarları çeşitli fırkalara bölünmüş ve bu hareketi taassuplarıyla yaşatmaya çalışmışlardır. Osmanlı’nın son dönemlerinde yaptıkları siyasi ve kültürel çalışmalarla hedeflerine ulaşmayı gaye edinmişlerdir. Tesettür üzerine yoğunlaşan faaliyetlerini genel olarak basın ve yayın yoluyla yapmaya çalışmışlardır. Taassuplar üzerinden kendilerine farklı bir dünya kurmaya çalışan bu topluluk bu şekilde homojen bir zümre olmayı amaçlamışlardır. Kabristanları ve sadece Dönme olanlarla evlenmeleri bunun apaçık örneğidir. Sadece görünen İslam adetlerini tatbik eden Dönmeler, süreç içerisinde Osmanlı’nın son dönemlerine doğru bu taassuplarını teker teker yitireceklerdir. Dönmelik diğer adıyla Sabatayizm konusu, İslamcıların yayınladığı Sebil gazetesinde çıkan yazılar ışığında incelenip böyle bir çalışma haline getirilmiştir. Bu çalışma; Dönmeliğin kökenini, fırkalaşmasını, taassuplarını, tesettür aleyhine faaliyetlerini, evlilik taassuplarının yıkılmasını, kabristanlarını ve İttihatçılar ile ilişkilerini açıklamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sabatayizm, Sabatay Sevi, Tesettür, Yahudilik, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Brunhes, J., Vallaux, C. (1924). Dönmeler. Mihrap Mecmuası, 1 (15), 150.
• Düzdağ, E. 1976 (a). Sabatay Sevi ve Dönmeler. Sebil, 1 (12), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (b). Sabatay Sevi ve Dönmeler. Sebil, 1 (13), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (c). Sabatay Sevi ve Dönmeler. Sebil, 1 (14), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (d). Dönmelerin Ağzından Dönmelik. Sebil 1 (19), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (e). Dönme Mezarlığından Sahneler, Sebil, 1 (25), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (f). Dönme Mezarlığından Sahneler, Sebil, 1 (24), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (g). Dönmelerin Ağzından Dönmelik, Sebil, 1 (22), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (h). Bir Dönme Düğünü ve İttihatçılar, Sebil, 1 (18), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (ı). Sabatay Sevi ve Dönmeler, Sebil, 1 (15), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (i). Tesettür ve Dönmeler, Sebil, 1 (16), 6.
• Düzdağ, E. 1976 (k). Tesettür ve Dönmeler, Sebil, 1 (17), 6.
• Öztuna, Y., Yüksel, O. (1966). Galip Paşa’nın Hatıraları. Hayat Tarih Mecmuası, 1 (6), 20-26.
• Sebilürreşad. (1912). Merd’i Rabbani Cemaatledir, 8 (208), 500.
• Sebilürreşad. (1919a). Darülfünun’da Muhtelit Tedrisatın İkameti, 16 (406), 154.
• Sebilürreşad. (1919b). İnci Mecmuası Muharrir ve Naşirlerine, 16 (391), 9.
• Sebilürreşad. (1919c). Büyük Mecmuaya, 16 (410), 195.
• Aka, M. (2009). Sabatay Sevi ve Sabataycılık. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Baer, M. D. (2016). Selanikli Dönmeler. Kayır, İ. (Çev). İstanbul: Doğan Kitap.
• Derviş, H. (2006). Türkiye’de Yahudi Dönme Gerçeği. İstanbul: Özgü Yayıncılık.
• Düzdağ, E. (2002). Yakın Tarihimizde Dönmelik ve Dönmeler. İstanbul: Geyik Yayınları.
• Freely, J. (2001). Kayıp Mesih Sabatay Sevi’nin İzini Sürerken. Tekçe, A, Ç. (Çev). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Galante, A. (2006). Sabetay Sevi ve Sabetaycıların Gelenekleri. Ağça, E. (Çev). İstanbul: ZWİ-Geyik Yayınları.
• Galip, Selahattin. (1977). Belgelerle Türkiye’de Dönmeler ve Dönmelik. İstanbul: Kıratlı Yayınları.
• Kuru, H. (2010). Türkiye’de Antisemitizm ve Büyük Doğu Dergisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Küçük, A. (2001). Dönmeler Tarihi. Ankara: Andaç Yayınları.
• Rauf, L, M. (1991). İttihat ve Terakki Ne İdi. Demirbaş, B. (Haz). İstanbul: Arba Yayınları.
• Sertel, Z. (2001). Hatırladıklarım. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Şişman, C. (2007). Sabatay Sevi ve Sabataycılar-Mitler ve Gerçekler. Ankara: Aşina Kitaplar.
• Uzkuç, S. (2005). Büyük Mecmua Tahlili. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yalçın, S. (2004). Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı. İstanbul: Doğan Kitap.
• https://www.youtube.com/watch?v=0qLVk4LzRCQ (Erişim Tarihi: 22.04.2020).