Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki Süryani Kiliseleri’ne Ait Kiborium Formlu Kduşkudşin Örnekleri

Yıl 2021, Sayı: 7, 223 - 252, 30.06.2021

Evin Telli Mehmet Top

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin kadim halkları arasında yer alan Süryaniler, birçok kaynaktan beslenerek kendi özgün mimari ve sanatlarını yaratmayı başarmışlardır. Süryani sanatının bu özgün unsurları arasında, kduşkudşin uygulamaları dikkat çekmektedir. Süryanice “kutsalların kutsalı” anlamına gelen kduşkudşin, Süryani Kilisesi’nin en önemli sakramentlerden biri olan Evharistiya ayinin icra edildiği litürjik bir eleman olarak ifade edilmektedir. Hayatın masası, Tanrı’nın sofrası, hayat suyu veren kaynak, hayat ırmağı, İsa’nın beşiği ve mezarı gibi simgesel anlamı olan kduşkudşinler, bu kutsiyeti vurgulayan mimari unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma kapsamında incelenen kiboriom formlu kduşkudşin örnekleri, XVIII. yüzyıl ile XX. yüzyıl arasına tarihlenmektedir. Bu örnekler, Adıyaman Diyarbakır, Mardin merkez ve Midyat İlçesi’ndeki Süryani Kiliselerinde yer almaktadır. Kiborium formlu kduşkudşinler, farklı dönem ve üslupsal etkileşimlerin sonucu olarak Süryani mimarisinde özgün formlarının dışına çıkan uygulamalara dönüşmüştür. Hıristiyanlık sanatına ait kiboriom örnekleriyle parallelik taşıyan örneklerin yanısıra kiboriom formunun belirleyici unsurlarının değiştirildiği, cephe düzeninde farklılaşan kduşkudşinlere rastlamak mümkündür. Makale çalışmamız kapsamında ele alınan örnekler, ölçüm, fotoğraflama ve genel görünüşü sunan çizim çalışmaları ile desteklenerek, cephe düzenini meydana getiren unsurlar tipolojik açıdan tanıtılmıştır. Kutsalı vurgulayan litürjik bir unsur olarak ön plana çıkan kiboriom formlu kduşkudşinler, Hıristiyan sanatı bağlamında benzer uygulamalar üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Süryani, Kduşkudşin, Kiboriom, Altar

Destekleyen Kurum

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SDK-2017-6479

Teşekkür

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri Koordinasyon Birimine desteklerinden dolayı teşekkür ederiz

Kaynakça

• Acara, M. (1997). Bizans Maden Sanatı Dini Törenler Sırasında Kullanılan Liturjik Eserler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Acara, M. ve Eser, E. (2002). Sanatta Etkileşim Oluşum ve Yöntem Üzerine İki Örnek. Uluslararası Sanatta Etkileşim Sempozyumu, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, 25-27 Kasım, 1998, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 192.
• Akyürek, E. (1998). Bir Ortaçağ Sanatı Olarak Bizans Sanatı, Türk Bizans ve Batı Sanatı Üzerine Yazılar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Akyüz, G. (1998). Mardin İli’nin Merkezinde Civar Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin ve Manastırların Tarihi, İstanbul:Resim Matbaacılık.
• ___________ (2009). Mardin Mor Petrus Mor Pavlus Kilise Tarihçesi. İstanbul: Resim Ofset.
• Alcouffe, D. (1984). “Classical, Byzantine and Western Hardsone-Carving; Marble Ciborium With Greek İnscription”, The Treasury Of San Marco Venice, Edited By David Buckton With The Help Of Christopher Entwistle And Rowena Pior, İtaly:Milan Published By Olivetti Printed and Bound.
• Alpaslan, S. (1996). Antalya’nın Demre (Kale) İlçesi’ndeki H. Nikolaos Kilisesinde Dini Ayinle İlgili Plastik Eserler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Anonim: Kutsal Kitap, (2013). (Kitabı Mukaddes Şirketi), İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Anonim: Diyarbakır Kültür Envanteri, I, Diyarbakır Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyarbakır Valiliği, 116.
• Aydın, A. (2010). Tapureli A Kilisesi Altar Kaidesi Işığında Kilikya ve İsaurya Bölgesi Kiliselerinde Görülen Altar Çeşitleri. OLBA, (XVIII), 347-370.
• Bayhan A. ve A. Salman. F. (2010). Adıyaman Yüzey Araştırması (2000-2004). (. Baskı), Adıyaman İl Özel İdare, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Adıyaman: Doğuş Gazete ve Matbaacılık.
• Belting, H. (2006). “Dandolo’s Dreams Venetian State Art and Byzantium”, Byzantium: Faith and Power (1261-1557) Perspectives on Late Byzantine Art and Culture, (Edited by Sarah T. Brooks), The Metropolitan Museum of Art Symposia, New Haven and London:The Metropolitan Museum Of Art, New York, Yale University Press,
• Bozkurt, N. (2004). “Mescid-i Aksa”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, 29. Cilt, s:268-271. Erişim: https://islamansiklopedisi.org.tr/mescid-i-aksa.
• Bilge Y. (2011). 1600 Yıllık Gelenek Mor Gabriel Manastırı, İstanbul: Gerçeğe Doğru Kitapları, Anadolu Ofset, Birinci Baskı, Yayın No: 124. Demir, Z. (2015). Süryani Ortodoks Kilisesi Gelenekleri ve Yedi Gizi, İstanbul: Anadolu Ofset, 2. Baskı. Doğan, S. (2003). Lykia’da Alacahisar Kilisesi’nin Kiborium Kemerleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C:20, (), 88.
• Durak, N. (2011). Süryani Ortodoks Kilisesi’nde İbadet, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Eliade. M. Dinler Tarihine Giriş. (Erişim: http://www.altinicizdiklerim.com).
• Ennio F. (1975). “San Giovanni in Laterano, San Paolo Fuori le Mura, Santa Maria Maggiore”, The Vatican Spirit and Art of Christian Rome, (Harry N. Abrams Publishers), Publication Authorized By The Vatican and Published in Connection With The Exhibition The Vatican Collections: The Papacy and Art, New York:The Metropolitan Museum Of Art.
• Gündüz, Ş. (2016). Yaşayan Dünya Dinleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 4. Baskı.
• Gregory, A.F. (Bar Habreus), (1999), Abu’l Farac Tarihi I, (Doğru, Ö.R. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Güngör, M. (2017). Yahudi Dini Hayatında Süleyman Mabedi, İsrailiyet: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi,
• Hasol, D. (2016). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yapı Endüstrisi Yayınları, (14. Baskı), 66-419.
• Hollerweger, H. (1999). Canlı Kültür Mirası Turabdin. Gülçur S. (Çev.). Linz Öterreich.
• İşler, B. (2011). “Likya Bölgesi’nde, Doğu Asarcık Kilisesi’nin Kiborium Kemeri”, Ankara: Anadolu Kültürlerinde Süreklilik ve Değişim, Dr. A. Mine Kadiroğlu’na Armağan, Hacettepe Üniversitesi.
• Kaplan, N. (2017). Bizans Dönemi Resimli Oktateukh El Yazması: Seraglio (Topkapı Sarayı Gi.8). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü /Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Eskişehir.
• Koch, G. (2007). Erken Hıristiyan Sanatı. Aydın, A. (Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Köroğlu, G. ve Perk H. (2006). Haluk Perk Müze ve Koleksiyonu’ndaki Örneklerle Orta Bizans Döneminden Kutsal Ekmek Mühürleri. I. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu, Anamed.
• Keser, E. (2002). Turabdin Süryani Ortodoks Dini Mimarisi, İstanbul:Tarih Vakfı Yayınları.
• Özyurt Özcan, H. (2002). Bizans Dini Mimarisinde Kiborion Tipinin İstanbul ve Anadolu’daki Örnekleri Işığında Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ________________ (2004). Ortaya Çıkışı İle Birlikte Bizans Sanatında Kiborion, Sanat Tarihi Dergisi, (XIII), I, 83.
• Özdemir Çokhamur, E. (2012). İstanbul’da Bulunan Bizans Dönemi Mozaikleri: Kariye Müzesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Ruysschaert, J. (1975). “ The Tomb of Peter and the Constantinian Basilica” The Vatican Spirit and Art of Christian Rome, (Harry N. Abrams, İnc., Publishers), New York:The Metropolitan Museum of Art.
• Schımmel, A. (2016). Dinler Tarihine Giriş, Kibar, R. (Haz.). İstanbul: Külliyat Yayınları, . Baskı.
• Sözen M. ve Tanyeli, U. (2016). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi, (16. Basım), 43.
• Turani A. (1998). Sanat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi, (7. Basım), 126.