Haşimi Rafsancani’nin Hatıratı Işığında İran İslam Devrimi

Yıl 2021, Sayı: 7, 133 - 164, 30.06.2021

Enbiya Dundar

Öz

XX. yüzyılın en dikkat çekici olaylarından biri, hiç şüphesiz ileride İran İslam Devrimi diye adlandıracağımız İran’daki halk ayaklanmalarıdır. Ayaklanmaların temeli XIX. yüzyıla kadar uzansa da bu başkaldırılar, devrime dönüşerek iktidar olabilmek için kendisine en uygun ortamı 1979 başlarında bulacaktı. Şah Muhammed Rıza Pehlevi’ye karşı yapılan bu devrim, Orta Doğu’daki halk ayaklanmalarının en önemlisidir. Çünkü bu ayaklanmaların finalini dini liderler yapmış, Humeyni önderliğindeki Şii din adamları devrimi İslami bir devrim haline getirmişlerdi. Devrim sonrası yaşanan iç karışıklıkların uzun süre bitmemesi ve günümüze kadar süregelen iç muhalefetin dinmemesinde; ‘Merci-i Taklîd’ olarak vasıflanan imamın, ‘Velâyet-i Fakîh’ ünvanı ile sorgulanamaz bir pozisyonla ülkedeki en yetkili kişi olmasının yadsınamaz derecede etkisi olacaktı. Humeyni’nin Allah adına hüküm sürdüğü bu mutlak mercînin en önemli yardımcılarından birisi hiç şüphesiz Ayetullah Haşimi Rafsancani idi. Bu doğrultuda, çalışmamızda Ayetullah Haşimi Rafsancani’nin hatıratı ışığında İran İslam Devrimi, devrime zemin hazırlayan süreç, devrim sonrası yaşanan krizler ve süreç içerisinde uygulanan yöntemler alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ayetullah,, Rafsancani,, İran,, İslam Devrimi,, Pehlevi, Humeyni

Kaynakça

• ABRAHAMİAN, E. (2008). Modern İran Tarihi. (D. ŞENDİL, Çev.) İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Al Jazeera Türk . (2014, Şubat 2). İran: Bir Devrimin Anatomisi - Al Jazeera Türk Belgesel. 09 29, 2020 tarihinde Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=Y1SRxk2eU4g adresinden alındı
• ALGAR, H. (1998). Humeynî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 18, s. 358-364.
• Anadolu Ajansı. (2019, 01 07). Rafsancani'nin Kızı: Babamın Eceliyle Öldüğüne İnanmıyorum. 10 02, 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rafsancaninin-kizi-babamin-eceliyle-oldugune-inanmiyorum/1357972 adresinden alındı
• Ayetullah Haşimi Rafsancani Dokümantasyon Merkezi. (tarih yok). Ayetullah Haşimi Rafsancani'nin Biyografisi. 10 27, 2020 tarihinde https://rafsanjani.ir: https://rafsanjani.ir/hashemi_at_a_glance adresinden alındı
• AZER, S. (1942). İran Türkleri. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• CLAWSON, P. (1991, 01 29). Iran And The Gulf. 20 10, 2020 tarihinde washingtoninstitute.org: https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/iran-and-the-gulf-can-saddam-drag-it-in adresinden alındı
• ÇİTÇİOĞLU, E. (2015). İran'ı Anlamak. Ankara: Başkent Üniversitesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Bürosu.
• ESFANDİARİ, G. (2017, 01 10). What Rafsanjani Takes To His Grave. 10 08, 2020 tarihinde https://www.rferl.org: https://www.rferl.org/a/iran-rafsanjani-secrets-he-takes-to-the-grave/28224008.html adresinden alındı
• GÖZCÜ, N. (2019, 04 01). Rafsancani Hatıralar. (İran Araştırmaları Merkezi - İRAM) 10 13, 2020 tarihinde www.iramcenter.org: https://iramcenter.org/hasimi-rafsancani-hatiralar/?send_cookie_permissions=OK adresinden alındı
• Hürriyet. (2002, 06 08). Saddam Diplomasi Atağına Kalktı. 10 15, 2020 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/saddam-diplomasi-atagina-kalkti-38402000 adresinden alındı
• HÜSEYİN, A. (2011). İran'da Devrim Ve Karşı Devrim (3. baskı b.). (T. CEVDET, Çev.) İstanbul: Pınar Yayınları.
• IŞIK, S. (2017). Filozof, Şah ve Ayetullah: Foucault ve İran Devrimi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 4(1). doi:10.26513/tocd.306610
• Janet Afary & Kevin B. Anderson. (2012). Foucault ve İran Devrimi - Toplumsal Cinsiyet ve İslamcılığın Ayartmaları. (M. DOĞAN, Çev.) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• KOÇ, M. A. (2019). Kitap Değerlendirme: Son Devrimci Ayetullah Humeyni. Turkish Journal of Shiite Studies (Şiilik Araştırmaları Dergisi), 1(1).
• KURTULUŞ, R. (2019). Muntazırî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek-2, s. 319-321.
• MARSHALL, P. (1994). İran'da Devrim Ve Karşı Devrim. (B. KUTLUĞ, Çev.) İstanbul: Z Yayınları.
• MOAZAMİ, B. (2018). İran’da Devlet, Din ve Devrim. (B. BİLGEN, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• MOİN, B. (2005). Son Devrimci Ayetullah Humeyni. (O. CEM, Çev.) Ankara: Elips Yayınları.
• ÖZ, M. (2019). Tâlekânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek-2, s. 582-583.