Çok Partili Dönemde Siirt’te Siyasi Hayat (1946-1950)

Yıl 2023, Sayı: 12, 27 - 38, 31.12.2023

Yunus Özdurğun

https://doi.org/10.55089/yyuvasad.1385922

Öz

II. Dünya Savaşı, sonuçları itibariyle savaş dışında kalan ülkeleri de etkilemiş önemli bir vakadır. Savaş sonunda dünya; bir tarafta ABD’nin önderliğini yaptığı Batılı ülkeler, diğer tarafta Sovyetler Birliği’nin öncülüğündeki Doğu bloku şeklinde ikiye bölünmüştü. Türkiye de eninde sonunda bundan etkilenmiş ve Sovyetler Birliği’nin bilhassa boğazlar konusundaki yayılmacı tutumu karşısında tarafını ABD’den yana kullanmıştır. Bunun doğal bir sonucu olarak Türkiye, 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’nin kurulmasıyla artık kesin olarak çok partili hayata geçmiştir. Demokrat Parti kurulduktan sonra yurdun dört bir tarafında teşkilatlanma yoluna gitmiş, bu durum Türk siyasi tarihinde o güne kadar görülmemiş bir mücadeleyi beraberinde getirmiştir. Zira ülkenin kurucu partisi unvanına sahip Cumhuriyet Halk Partisi, birçok ilde teşkilatlanmasını tamamlamamıştı. Her iki parti de teşkilatlarını kurmak veya var olanları güçlendirmek için büyük çaba içerisine girişmişlerdir. Elinizdeki bildiri tam da bu noktaya odaklanmaktadır. Bildiride; Demokrat Parti’nin 14 Mayıs 1950 seçimleriyle beraber iktidara gelmesine kadar olan süreçte Siirt’teki parti teşkilatlanmaları, parti mücadeleleri ve seçimler, dönemin yerel gazeteleri ile devlet arşivlerinden elde edilen belgelerle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi, Seçimler, Siirt

Political Life in Siirt in the Multi-Party Era (1946-1950)

Öz

World War II is an important event that also affected countries outside the war due to its consequences. The world at the end of the war; On the one hand, the Western countries led by the USA were divided into two, on the other hand, the Eastern bloc led by the Soviet Union. Turkey was also affected by this in the end, and used its side with the USA in the face of the Soviet Union's expansionist attitude, especially on the straits. As a natural consequence of this, with the establishment of the Democrat Party on January 7, 1946, Turkey has now definitively entered a multi-party system. After the Democrat Party was founded, it went to the way of organization all over the country, and this situation brought with it a struggle that has never been seen before in Turkish political history. Because the Republican People's Party, which is the founding party of the country, had not completed its organization in many provinces. Both parties have made great efforts to establish their organizations or to strengthen the existing ones. The present paper focuses on exactly this point. In the statement; in the process until the Democrat Party came to power with the 14 May 1950 elections, the party organizations, party struggles and elections in Siirt will be discussed with the documents obtained from the local newspapers of the period and the state archives.

Anahtar Kelimeler

Democrat Party, Republican People, Elections, Siirt

Kaynakça

• Afşar, E. (2019). Türk politik tarihinde Demokrat Parti ve 1946 programı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(8), 273-295.
• Afşar, E. (2020). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın “programları” ekseninde mukayesesi. History Studies, 12(4), 1351-1380.
• Babaoğlu, R. ve Olgun, S. (2020). Siirt mebusu Mahmut Bey (Soydan). Doğu Kitabevi.
• Babaoğlu, R. (2017). İngiliz belgelerinde Türkiye’nin demokrasiye geçiş yılları: Demokrat Parti’nin kuruluşu ve 1946 seçimleri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10), 371-402.
• Barutçu, F. A. (1977). Siyasî anılar. Milliyet Yayınları.
• Coşkun, Y. (2018). 1960-1980 döneminde meclis gündeminde Siirt ilinin sorunları. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 1-17.
• Coşkun, Y. (2021). Ulusal basında Siirt ili: Cumhuriyet Gazetesi örneği (1930-1960). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 52, 11-32.
• Çufalı, M. (2004). Türkiye’de demokrasiye geçiş dönemi (1945- 1950). Babil Yayıncılık.
• Demir, Ş. (2010). Türk siyasi tarihinde Adnan Menderes. İstanbul.
• Demir, Ş. (2015). Tek parti döneminde Siirt’te Cumhuriyet bayramı kutlamaları. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 38-48.
• Demir, Ş. (2016). Cumhuriyet döneminde Siirt. Düzey Yayınevi.
• Ekincikli, M. (2012). Türk demokrasi kültürünün gelişim sürecinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşu. Gazi Akademik Bakış, 6(11), 151-163.
• Ertem, B. (2010). Siyasal bir muhalefet denemesi olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(2), 71-92.
• Ertem, B. (2013). Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ilk on yılında parlamento içi muhalefet ve bir örnek: Serbest Cumhuriyet Fırkası. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 172(172), 345-362.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti (tarihi ve ideolojisi). İmge Yayınevi.
• Güneş, İ. (1997). Birinci TBMM’nin düşünce yapısı (1920-1923). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tanili, S. (2007). Nasıl bir demokrasi istiyoruz. Alkım Yayınevi.
• Teziç, E. (1976). 100 soruda siyasî partiler. Gerçek Yayınevi.
• Kabasakal, M. (1991). Türkiye’de siyasal parti örgütlenmesi (1908- 1960). Tekin Yayınevi.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan günümüze elitler ve din. (Ayas. G, Haz.). Timaş Yayınları.
• Koçlar, B. (2002). Çok partili hayata geçiş döneminde hükûmet muhalefet ilişkisi. Güzel, H. C. (Ed.), Türkler XVI (s. 754-764) içinde. Yeni Türkiye Yayınları.
• Koçak, C. (1997). Siyasal tarih (çağdaş Türkiye IV). Cem Yayınevi.
• Uyar, H. (1998). Türkiye’de tek parti döneminde iktidar ve muhalefet (1923- 1950) (Tez No. 72882) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Obuz, Ö. (2017a). Milli Mücadele’ye “Şark”tan bir destek: Siirt örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 264-276.
• Obuz, Ö. (2017b). Siirt’in Cumhuriyet serüveni (1923-1950). Akıl Fikir Yayınları.
• Ökte, F. (1951). Varlık Vergisi faciası. Nebioğlu Yayınevi.
• Özdurğun, Y. (2016). Çok partili dönemde Doğu Anadolu’da seçimlere bir örnek: Siirt seçimleri ve Demokrat Parti’nin kalkınma faaliyetleri (1950-1960). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), 288-301.
• Özdurğun, Y. ve Pınar, M. (2021). 1946 Belediye seçimleri ve Urfa’daki yansımaları. Tarih ve Gelecek Dergisi, 7(2), 711-726.
• Pınar, M. (2017). Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Doğu Anadolu Bölgesi teşkilatlanması. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4(11), 101-118.
• Teke, C. (2021). II. Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin iaşe tedbirleri: ihtikârla mücadele. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(1), 179-197.
• Turan, Ş. (1995). Türk devrim tarihi 3/1. Bilgi Yayınevi.
• Yaşa, A. (1946, 27 Temmuz). Siirt’te milletvekili seçimi. Siirt.
• Yeşil, A. (2001). Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçiş. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Soner-Gönen. Y, Çev.). İletişim Yayınları.