“Commanding Right and Forbidding Wrong Movement” During the Civil War in Baghdad in the 9th Century

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 189 - 221, 23.03.2019

Hilal Görgün

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.522249

Cited By: 1

Öz

Classical Islamic history books and biographical literature –tabaqât –are
not just a royal chronology or war history, they also contain a great deal of
socio-historical information. In this study, we covered a social movement that
emerged in 201/816 at the time of Abbasid Chalif Ma’mûn in the midst of the
civil war in Baghdad to overcome anarchy. This movement, which we called "Emir
bi’l-maꜥrûf" according to its motto, gives us interesting clues about the
behavioral reflexes of an Islamic society that has fallen into crisis and
chaos.

Anahtar Kelimeler

Abbasids, al-Ma’mûn Period, 2.and 3./9. Century, Social Movements

Miladi IX. Yüzyılda Bağdat’taki İç Savaşta Ortaya Çıkan “İyiliği Emir, Kötülükten Men Hareketi’nin” Tahlili

Öz

Klasik İslam tarihi ve tabakat kitapları sadece bir “saray kronolojisi
veya savaş tarihi” olmayıp aynı zamanda sosyal tarih açısından da çok zengin
malumat ihtiva ederler. Biz bu çalışmamızda 201/816 yılında Abbasi halifesi Me’mun
zamanında Bağdat’taki iç savaş sırasında anarşiyi bitirmek ve düzeni tesis
etmek üzere ortaya çıkmış olan bir sosyal hareketi ele aldık. Söylemine dayanarak
“Emir bi’l-maꜥrûf” adını verdiğimiz bu hareket bize kriz ve kaos ortamına
sürüklenmiş bir İslam toplumunun davranış refleksleri hakkında da ilginç
ipuçları vermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Abbasiler, Me’mun Dönemi, Hicri 2.ve3./Miladi 9. Yüzyıl, Sosyal Hareketler

Kaynakça

• Kitaplar Abdü’l-mevlâ, Muhammed Ahmed, el-Ayyârûn ve’ş-şuttâr el-Beğâdide fi’t-târîhi’l-Abbasî, İskenderiye 1990. Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, Kahire 1313, c. 2, s. 533. Barnard, Chester I., The Functions of Executive, Harvard University Press, 1951. Cahen, Claude, Doğuşundan Osmanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar İslamiyet,çev. Esat Nermi Erendor, İstanbul 1990. el-Cahiz, Hilafet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Fazîletleri, çev. Ramazan Şeşen, Ankara 1988. Cook, Michael, Commanding Right and Forbidding Wrong in Islamic Thought, New York 2004. Cooperson, Michael, Al-Ma’mun, Oxford 2005. Daniel, Elton L., The Political and Social History of Khurasan under Abbasid Rule 747-820, Minneapolis, Chicago 1979. ed-Duri, Abdülaziz, İslam İktisat Tarihine Giriş, çev. Sabri Orman, İstanbul 2014. el-Hallal, Ebu Bekir Ahmed b. Muhammed, es-Sünne (1-3), tahk. ‘Atiyye ez-Zehrânî, Riyad 1989. İbnü’l-Cevzi, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, tahk. Muhammed Abdülkadir Ata, Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut 1992. İbnü’l-Esir, el-Kamil fi’t-Tarih, tahk. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Beyrut 2012. İbnü’l-Fakih, Bağdad medînetü’s-selâm, ed. Sâlih Ahmed el-Ali, Paris 1977. İbn Haldun, Mukaddime, thk., Ali Abdulvahid Vafi, Kahire 1981. İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-nihâye, Beyrut 1981. İbnü’l-Vezir, Tercihu esâlibu’l-Kur’ân ꜥalâ esâlibu’l-yunân, Beyrut 1984. el-Hatibu’l İskafi, Tehzîbu kitâbi lutf et-tedbîr fi siyâsati’l-mülûk, tahk. Ahmed Abdulbaki, Mekke 1993. el-Hatib el-Bağdadi, Tarihu Bağdâd, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, tarihsiz. Lassner, Jacob, The Topography of Baghdad in the Early Middle Ages, Detroit 1979. Lassner, Jacob, The Shaping of the ‘Abbâsid Rule, Princeton 1980. Le Strange, G., Baghdat during the Abbasid Caliphate, Oxford 1900. Mes’ûdî, Mürûcü’z-zeheb, tahk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Kahire 1964. Mustafa, Nevin Abdulhalık, İslam Siyasi Düşüncesinde Muhalefet, İstanbul 1990. en-Neccâr, Muhammed Receb eş-Şuttâr ve’l-Ayyârûn: hikâyât fi’t-turâsi’l-Arabî, Kuveyt 1981. Sabari, Simha, Mouvements Populaires a Bagdad a l’Époque ‘Abbaside IXe--XIe Siècles, Paris 1981. Sa‘deddîn, Muhammed Münîr, el-‘Ulemâ’ ‘inde’l-müslimîn: mekânetuhum ve devruhum fi’l-müctemi‘, Beyrut 1992. Said, Edward W., Oryantalism, New York 1978. Şerif, Muzaffer, Şerif, Carolyn W, Sosyal Psikolojiye Giriş II, İstanbul 1996. Taberi, Tarihü’l-ümem ve’l-mülûk, tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl, Beyrut 1966. Taeschner, Franz, Zünfte und Bruderschaften im Islam: Texte zur Geschichte der Futuwwa, Zurich 1979. Tilly, Charles, Social Movements, 1768-2004, London 2004. Tor, D.G., Violent Order: Religious Warfare, Chivalry, and the ꜥAyyâr Phenomenon in the Medieval Islamic World, Würzburg 2016. Türkdoğan, Orhan, Sosyal Hareketlerin Sosyolojisi, Ankara 1988. Van Ess, Josef, Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra, Berlin, New York 1992. Yücesoy, Hayrettin, Ortaçağ İslâm’ında Mesihçi İnançlar ve İmparatorluk Siyaseti: Dokuzuncu Yüzyılın Başlarında Abbâsi Hilafeti, çev. Ahmet Demirhan, İstanbul 2016. Zorlu, Cem, Abbasilere Yönelik Dinî ve Siyasî İsyanlar, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Makaleler Akoğlu, Muharrem, “Tarihsel Arka Plan Bağlamında Me’mun Dönemi Abbasî Yönetiminin Ali Oğulları Politikaları”, ERÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 12/1 (2011), s. 55-74. Blumer, Herbert, “Collective Behavior,” Alfred McClung Lee (ed.), New Outline of the Principles of Sociology, New York: Barnes and Noble, 1951. Buyukkara, M. Ali, “Al-Ma’mûn’s Choice of ꜥAlî al-Ridâ as His Heir”, Islamic Studies, c. XLI, sy.3 (2002), s. 445-466. Cahen, Cl., Talbi, M. “Hisba”, EI2, s. 485-489. Crone, Patricia “On the Meaning of the ꜥAbbasid Call to al-Ridâ”, ed. C.E. Bosworth ve diğerleri, The Islamic World from Classical to Modern Times, New Jersey 1989, s. 95-111. Çağrıcı, Mustafa, “Emir bi’l-ma‘rûf nehiy ‘ani’l münker”, DİA, c. 11, s. 138-141. a.mlf., Mustafa, “Asabiyet”, DİA, c. 3, s. 454. Çelebi, İlyas, “Usûl-i hamse”, DİA, c. 42, s. 211; Doğan, Nagihan “Erken Abbasi Hilafetinde Bir Veliahtlık Krizi: Şiî İmam Ali er-Rızâ’nın Veliaht Tayin Edilişi ve Bağdat Muhalefeti”, Belleten, c. LXXVIII, sy. 283 (Aralık 2014), s. 23-47. ed-Duri, Abdülaziz, el-Asru’l Abbasî el-evvel, Beyrut 2009 a.mlf., “Bağdat”, DİA, c. 4, s. 425-433. Duri, Abdülaziz, “Hükümet Kurumları”, haz. R.B. Serjeant, İslâm Şehri, çev. Elif Topçugil, İstanbul 1997. Fayda, Mustafa, “Ebnâ”, DİA, c. 10, s. 78-79. Gilbert, Joan E., “Institutionalization of Muslim Scholarship and Professionalization of the ‘ulamâ’ in Medieval Damaskus”, Studia Islamica, 52 (1980), s. 105-134. Gusfield, Joseph R., “Social Movements: The Study of Social Movements”, International Encyclopedia of the Social Sciences, ed. David L. Sills, y.y.: Macmillan 1968, c. 14, s. 445-450. Güneş, Hasan, “Abdullah Me’mun ve Muhammed Emin’in Hilafet Mücadelesi”, Bartın Üniversitesi: Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, 2/2 (2015), s. 8-28. Heberle, Rudolf, “Social Movements: Types and Functions of Social Movements”, International Encyclopedia of the Social Sciences, ed. David L. Sills, y.y.: Macmillan 1968, c. 14, s. 438-444. el-Hibri, Tayeb, “Harun al-Rashid and the Mecca Protocol of 802: A Plan for Division or Succession?”, International Middle East Studies, 24 (1992), s. 461-480. Hizmetli, Mustafa, “Abbasilerde Hisbe ve Muhtesib: Bağdat Örneği”, Journal of History Culture and Art Research, c. 6/6 (2017), s. 425-443. Hoffmann, Gerhard, “al-Amin, al-Ma’mun und der ‘Pöbel’ von Bagdad”, Zeitschrift der Morgenlaendischen Gesellschaft, c. 143/1 (1993), s. 27-44 Kandemir, M. Yaşar, “Ahmet b. Hanbel”, DİA, c. 2, s. 75-87. Klavuz, Ahmet Saim “Ali er-Rıza”, DİA, c. 2, s. 436. Köse, Hızır Murat, “İslam Siyaset Düşüncesini Yeniden Okumak: Eleştirel Bir Giriş”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, c. 14, sy. 27 (2009/2), s. 1-19. Lapidus, Ira M., “The Separation of State and Religion in the Development of Early Islamic Society,” International Journal of Middle East Studies, 6 (1975), 363-385. Madelung, W., “The Vigilante Movement of Sahl b. Salama al-Khurasani and the Origins of Hanbalism Reconsidered”, Journal of Turkish Studies, 12 (1990), s. 331-337. Madelung, Wilfred, “Was the Caliph al-Ma’mûn a Grandson of the Sectarin Leader Ustâdhsîs?”, ed. Sabine Schmidke, Studies in Medieval Muslim Thought and History, Burlington 2013, s. 485 Michon, Jean-Louis, “Dini Kurumlar”, ed. R.B. Serjeant, İslam Şehri, çev. Elif Topçugil, İstanbul 1997. Sarıçam, İbrahim, “İbrahim b. Mehdi”, DİA, c. 21, s. 320-321. Rodinson, Maxime, "İslam Dünyasında İktisat Tarihi ve Sosyal Sınıfların Tarihi”, çev. Bahaeddin Yediyıldız, Belleten, 53/207-208 (1989), s. 883-901. Taeschner, Franz “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilâtı)”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15/1-4 (1955). Turner, John P., “The abnâ’ al-dawla: The Definition and Legitimation of Identity in Response to the Fourth Fitna”, Journal of American Oriental Society, 124/1 (2004), s. 1-22. el-Ukaylî, Muhammed Erşîd, “el-Ayyârûn ve’ş-şuttâr ve devruhum fi’l-harb beyne’l-Emin ve’l-Me’mun”, Dirâsâtu’t-târihiyye, sy. 49-50 (1994), s. 93-117. Yıldız, Hakkı Dursun, “Emin”, DİA, XI, 112-114. Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbâsiler”, DİA, I, s. 46. Yıldız, Hakkı Dursun “Fazl b. Sehl”, DİA, c. 12, s. 275. Tez Kıymaz, Ramazan, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Emr-i bi’l-Maꜥrûf ve Nehiy ani’l-Münker Probleminin Kelam İlmi Açısından Tahlili, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2009.