İktidarın Zamanı ve Mekânı: Üç İstanbul Romanı Üzerine Bir Deneme

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 3, 1099 - 1126, 09.01.2024

Elif Balam Sızan Belma Tokuroğlu

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1384016

Öz

Cumhuriyet edebiyatının erken dönem romanlarından Üç İstanbul, Mithat Cemal Kuntay’ın ilk ve tek romanıdır. Romanda İstanbul’un üç farklı dönemi burjuva gerçekçi bir tarihsellikle aktarılmıştır. Roman; II. Abdülhamit dönemi ile başlar, II. Meşrutiyet’in ilanı ile yeni bir safhaya geçer ve işgal İstanbul’u ile nihayete erer. Kuntay, İstanbul’un farklı dönemlerini Adnan’ın hayatını takip ederek aktarmıştır. Roman, çöküş sürecine girmiş İmparatorlukta, devletin parçalanma süreci ve toplumsal yozlaşmayı konu edinir. Çöküş ve yozlaşmanın konu olduğu zamansallık ve mekânsallık tarihsel, toplumsal, ekonomik, siyasal ve kültürel koşulların sonucudur. Koşullar romanda bir iktidar meselesi olarak ele alınmıştır. İktidarsa mekânlarda ve insan ilişkilerinde görünür olmuştur. Roman, 19. Yüzyıl Osmanlı-Türk modernleşmesinin farklı nesillerini karşılaştırmalı biçimde konu etmiştir. Modernleşme projesi ve sürecin ürettiği travmalar karakterlerin birbirleriyle ilişkilerini belirlemiştir. Toplumsal iktidar ve modernleşmenin toplumsal yansıması olarak kadın-erkek ilişkileri de romanda kendine yer bulmuştur. Kuntay romanını İstanbul’un işgal altındaki halinin karşısına Ankara’yı koyarak nihayete erdirir. Osmanlı toplumuna ilişkin yargılarının yeni cumhuriyete aktarılmadığını vurgulamaya çalışır. Fakat romanlar bitse de tarih devam eder.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Türk Modernleşmesi, Zaman, Mekân, İktidar

Time And Place Of Power: An Essay About Three İstanbul's

Öz

Three Istanbul’s, one of the early novels of Republican literature, is Mithat Cemal Kuntay's first and only novel. In the novel, three different periods of Istanbul are conveyed with a bourgeois realistic historic view. Novel begins with the reign of Abdulhamid II, moves to a new phase with the declaration of the Constitutional Monarchy, and ends with the occupation of Istanbul. Kuntay conveyed different periods of Istanbul by following Adnan's life. Novel deals with the disintegration of the state and social corruption in the Empire, which is in the process of collapse. The temporality and spatiality in which collapse and corruption are subject are the result of historical, social, economic, political and cultural conditions. Conditions are discussed as a matter of power in the novel. Power has become visible in places and human relations. Novel covers different generations of 19th century Ottoman-Turkish modernization in a comparative manner. The modernization project and the traumas produced by the process determined the characters' relationships with each other. As a social reflection of social power and modernization, male-female relations also find their place in the novel. Kuntay concludes his novel by comparing Ankara to the occupied state of Istanbul. He tries to emphasize that his judgments about Ottoman society were not transferred to the new republic. However, even if the novels end, history continues.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Turkish Modernization, Time, Place, Power

Kaynakça

• Alver, K. (2003). Üç İstanbul Romanı Üzerine Sosyolojik Okuma Denemesi. İlmi Araştırmalar(15), 19-26.
• Belge, M. (1984, Bahar-Yaz). Türk Roman Geleneği. Toplum ve Bilim(25-26), 59-71.
• Cangızbay, K. (2000). Hiçkimsenin Cumhuriyeti. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Cangızbay, K. (2011). Sosyolojiler Değil Sosyoloji. Ankara: Ütopya Yayınları.
• Cerasi, M. (2014). Divanyolu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Çağan, K., & Alver, K. (2002, Mayıs-Haziran-Temmuz). Üç İstanbul ya da Bir Çözülüşün Zayıf Halkaları. Hece Dergisi: Türk Romanı Özel Sayısı(65-66-67), 703-713.
• Çiğdem, A. (2007). "Türk Batılılaşması"nı Açıklayı Bir Kavram: Türk Başkalığı: Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt:3 Modernleşme ve Batıcılık (s. 68-74). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Enginün, İ. (2004). Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Göktürk, H. İ. (1987). Mithat Cemal Kuntay. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kahraman, K. (2002). Mithat Cemal Kuntay. TDV İslâm Ansiklopedisi (s. 379-380). içinde Ankara: TDV Yayınları.
• Kara, H. (2017). Osmanlı'yı Tahayyül Etmek. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1985). Osmanlı Aydını. M. Belge (Dü.) içinde, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1 (s. 55-60). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1989, Kasım). Tanzimat Neyi Tanzim Etti? Argos(15), s. 57-63.
• Kuntay, M. C. (2022). Üç İstanbul. İstanbul: Everest Yayınları.
• Lewis, B. (2020). Hata Neredeydi? Doğu'nun 300 Yıldır Cevabını Aradığı Soru. İstanbul: Kronik Kitap.
• Mardin, S. (1994). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Merasim, İhtifal, Ziyaret: İstanbul’un Kurtuluş Bayramı. (1340/1924, Teşrinisani/Kasım). İstanbul Şehremaneti Mecmuası, s. 47-52.
• Naci, F. (1990). 100 Soruda Türkiye'de Roman ve Toplumsal Değişme. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Osterhammel, J. (2022). Dönüşen Dünya Küresel 19. Yüzyıl Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özcan, N. (2014). Mithat Cemal Kuntay'ın Üç İstanbul Romanında Tiplerin ve Dönemlerin Aynası Eşya. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi / Turcology Research(52), 181-214.
• Parla, J. (2014). Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saraçgil, A. (2005). Bukalemun Erkek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Timur, T. (1991). Osmanlı Türk Romanında Tarih Toplum ve Kimlik. İstanbul: Afa Yayınları.
• Touraine, A. (2002). Modernliğin Eleştirisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınlan.
• Türkeş, A. Ö. (2001-2002). Romana Yazılan Tarih. Toplum ve Bilim(91), 166-212.
• Yavuz, H. (1977). Roman Kavramı ve Türk Romanı. Ankara: Bilgi Yayınevi.