The Analysis of Decision Making Styles of Enneagram Personality Types According to Nafs Psychology

Yıl 2023, Sayı: 21, 79 - 115, 30.12.2023

Halis Demir Fatih Çınar Esra Öztunç

https://doi.org/10.18498/amailad.1344273

Öz

In this article, the decision-making styles of Enneagram personality types are explained according to Nefs psychology. By this discipline and theory, the ef-fect of personality on the decision-making process has been tried to be evalua-ted. Nefs psychology focuses on the upper unconscious as well as the lower unconscious, and emphasizes that humans have a transcendent potential for goodness and takes attention the dynamic and evolving nature of human. En-neagram theory defines nine personality types and states that these types have a dynamic structure. Therefore, like being different from other E types, the decision-making styles of personality types are different within themselves as well. Each of the E types has the passionate of emotion that they experience in the nafs-i emmâre/lower unconscious and nice states that they experience in the nafs-i levvame/upper unconscious. Passionate emotions, which are weak processes of the personality; it can drag the person to make negative decisions and subsequently have depressive experiences. Nice emotions, which are deve-loped processes of personality, it can provide a peaceful life by enabling of person to make positive decisions. E-One's passionate emotion is anger. His self-critical and judgmental nature can make him fear about the correctness of his decisions. When he is torn between his values and passions while making a decision, when he encounters someone who does not comply with the rules, he can direct his anger towards that person. The hâl that will save him from this process is peace. The tranquility enables him to follow the right path and to achieve perfection in his decisions. E-Two's passionate emotion is pride. He can assume a sacrifice identity with the desire to be liked. He can also take on many identities by drifting into hypocrisy. Their decisions are aimed at protec-ting the identity they have assumed. The hâl that will save him from the tempo of decision-making is humulity. When he is in this hâl, he can help others without expecting anything in return, make decisions sincerely, and progress towards the virtue of honesty. E-Three’s passionate emotion is arrogance, he can wrag in images that show him good to those around himself with the desi-re to be liked. His decisions have the same style of the image his weared. The only hâl that can save his from this life is truthfulness. Along with this since-rity and honesty, he can also experience humility and tolerance, he can since-rely make his decisions based on his essence not on being reputable or success-ful. E-Four can feel a sense of deficiency of things that others have. His pas-sionate emotion is jealousy. When he is captured by this emotion, he experienc-es distraction and does not evaluate the options reasonably. He can come out of this situation with hâl of tranquility. He can now make healthy decisions by focusing on the options. E-Five's passionate emotion is greed. He accumulates knowledge and money. He can escape this life process by experiencing the hâl of charity. Thus, the more he gives, the more he gains confidence and can be-come sincere and protective. When he devotes himself to activities and hob-bies, he can make appropriate decisions about his life. E-Six's passionate emo-tion is doubt. He worries about making wrong decision and needs the guidance of others in his decisions. The hâl is to believe that will save him from this situ-ation. When he experiences the hâl of tefviz, he can make decisions himself with confidence. E-Seven's passionate emotion is greed. He wants to taste all the options but cannot eliminate them. Therefore, the decision-making process might be long. The hâl that will save him from this situation are gratitude and caution. By experiencing these states, he is able to reach the virtue of dignity and the stormy decision-making process he goes through comes to an end. E-Eight's passionate emotion is excess. When this type experiences the hâl of moderation and compassion, he can be calm and measured, by advancing to the virtue of innocence, he can make reasonable decisions. E-Nine's passionate emotion is laziness. He freezes act of decision-making and may resist making decision. As a result, when he feels loved, a divine action manifests itself, and when he becomes diligent, the problem of indecision can be solved.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Nafs, Personality, Emation, Passion, State

Enneagram Kişilik Tiplerinin Karar Verme Tarzlarının Nefs Psikolojisine Göre Analizi

Öz

Bu makalede Nefs psikolojisine göre, Enneagram kişilik tiplerinin karar verme tarzları açıklanmıştır. Bu disipline ve kurama bağlı kalarak kişiliğin karar verme sürecine etkisi değerlendirilmiştir. Nefs psikolojisi, alt bilinçdışı ile bir-likte üst bilinçdışına da odaklanmakta, insanın aşkın bir iyi oluş potansiyeline sahip olduğunu vurgulayarak beşerin dinamik, tekâmül edebilen yapısına dik-kat çekmektedir. Enneagram kuramı, dokuz tip kişilik tipi tanımlamakta, bu tiplerin dinamik bir yapıda olduğunu belirtmektedir. Dolayısıyla kişilik tipleri-nin karar verme tarzları da diğer E tiplerinden farklı olduğu gibi, kendi içinde de farklı farklı olmaktadır. E tiplerinin her birinin nefs-i emmârede/alt bilinç-dışında, yaşadığı tutkulu duygusu ve nefs-i levvâmeden itibaren/üst bilinçdı-şında deneyimlediği latîf halleri bulunmaktadır. Kişiliğin zayıf süreçleri olarak görülen tutkulu duygular; kişiyi menfî karar vermesine, akabinde de bunalımlı yaşantılara sürükleyebilmektedir. Kişiliğin gelişmiş süreçleri olarak düşünülen latif duygular ise beşerin müspet karar vermesini sağlayarak ona huzurlu bir yaşamın kapısını açabilmektedir. E-Birin tutkulu duygusu öfkedir. Kendisini fazla eleştirip yargılayan yaratılış doğası, kararlarının doğruluğu konusunda ona korku yaşatabilmektedir. Karar verirken değerleri ile tutkuları arasında kaldığında, karşısına kurallara uymayan birisi çıktığında öfkesini bu kişiye yöneltebilmektedir. Onu bu süreçten kurtaracak hal ise huzurdur. Huzur, ka-rarlarında sıratı müstakime uymasını, kusursuzluğu yakalamasını sağlayabil-mektedir. E-İkinin tutkulu duygusu gururdur. Beğenilmek arzusu ile fedakâr bir kimlik takınabilmektedir. Riya haline de sürüklenerek birçok kimliğe bürü-nebilmektedir. Kararları da büründüğü kimliği koruma yönünde olmaktadır. Bu, karar verme temposundan ise alçakgönüllülük hâliyle kurtulabilmektedir. Bu hal üzereyken başkalarına karşılık beklemeden yardım edebilmekte, karar-larını samimiyet ile verebilmekte ve dürüstlük erdemine ilerleyebilmektedir. Tutkulu duygusu kibir olan E-Üç, beğenilme arzusu ile kendini çevreye iyi gös-teren imajlara bürünebilmektedir. Kararları da takındığı imajları ölçüsünde olmaktadır. Onu, bu yaşantıdan kurtarabilecek hâl ise sıdktır. Bu içtenlik, doğ-ruluk hali ile birlikte tevazu, hoşgörü hallerini de deneyimleyebilmekte, karar-larını itibarlı ya da başarılı olmaya göre değil özüne göre samimi bir şekilde verebilmektedir. E-Dört eksiklik duygusu hissedebilmekte eksikliğini hissettiği şeyler de başkalarında bulunmaktadır. Tutkulu duygusu kıskançlıktır. Bu duy-gunun esiri olduğu zaman dikkat dağınıklığı yaşamakta, seçenekleri makul olarak değerlendirmemekte dolayısıyla sağlıklı karar verememektedir. Bu du-rumdan sükûnet hâli ile çıkabilmektedir. Artık seçenekler üzerinde dikkatini toplayarak sağlıklı kararlar verebilmektedir. E-Beşin tutkulu duygusu tamah-tır. Bilgiyi, parayı biriktirmektedir. Bu yaşam sürecinden, infâk hâlini yaşaya-rak kurtulabilmektedir. Böylece o, verdikçe güven kazanmakta, kararlı, samimi ve koruyucu olabilmektedir. Kendini etkinliklere, hobilere verdiğinde ise haya-tı ile ilgili uygun kararlar verebilmektedir. E-Altının, tutkulu duygusu şüphe-dir. Yanlış karar vermekten kaygılanarak kararlarında başkalarının rehberliği-ne ihtiyaç duymaktadır. Onu bu atmosferinde kurtaracak hal ise inanmaktır. O, tefviz hali yaşadığı zaman, kararlarını kendine güvenerek verebilmektedir. E-Yedinin tutkulu duygusu açgözlülüktür. Tüm seçenekleri tatmak istemekte, eleyememektedir. Dolayısıyla karar verme süreci uzun geçebilmektedir. Onu, bu durumdan kurtaracak haller ise şükür ve temkindir. Bu halleri deneyimle-yerek ağırbaşlılık erdemine ulaşabilmekte artık durulmakta, yaşadığı fırtınalı karar verme süreci son bulmaktadır. E-Sekizin tutkulu duygusu aşırılıktır. İh-tiyaçlarını aşırı doyurma ya da aşırı öfkelenme onun kişisel hedeflerdeki karar-sızlığına karşı bir çözümü olabilmektedir. Bu tip, hilm, itidal ve merhamet hâllerini deneyimlediğinde ise sakin ve ölçülü olabilmekte, masumiyet latif haline tekâmül edebilmekte ve makul kararlar verebilmektedir. E-Dokuz’un tutkulu duygusu tembelliktir. Karar verme eylemini dondurmakta, karar ver-memek için direnç gösterebilmektedir. Sevildiğini hissettiğinde ise rahmânî bir aksiyon tecelli etmekte, çalışkanlık latif haline büründüğünde kararsızlık prob-lemi çözülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Nefs, Kişilik, Duygu, Tutku, Hal

على حسَب علْمِ نفس الروح (Enneagram) تحليلُ أساليبِ إتِّخاذِ القرار لأجناسِ شخصيةِ تسعِ مخطوطاتٍ (أنيغرام)

Öz

في هذه الدراسة، يُهدف توضيحُ ميزاتِ إتِّخاذِ القرار لأجناس شخصية أنيغرام (تسع مخطوطات) على حسَب علْمِ نفس الروح مع مراعاة الأهميّة التي هي موضوع بحثنا. تُعتبر نظريةُ أنيغرام (تسع مخطوطات) مناسِبةً لبُحوث علمِ نفسِ الروح. لأنّ هذه النظريةَ تُعرِّف تسعةَ أجناسٍ من أنواع الشخصيّة و تدّعي أنّ لهذه الأجناسِ المذكورةِ من الشخصيّة بنية فعّالة ديناميكية. إنّ هذه الأجناسَ قدْ تُظهر ميزاتٍ مرضيّةً أو متقدِّمةً. إذنْ يُمكن أيضا تشكُّل أساليبِ إتِّخاذِ القرار لأجناس الشخصيّة وفقاً لتجاربها هذه. في هذه الوتيرة، يُعتقد أنّ للوتائر اللاواعية تأثيرٌ. يُمكن أنْ تكون وتيرةُ إتّخاذ القرار مرهِقةً و إشكاليّةً تحت تأثيرِ العناصرِ مثْلَ الشخصيّةِ و الظِّلّ و المشاعر المعقّدة و تأثيرِ المشاعرِ الشغوفة في اللاواعي السفلي (في العقل الباطن)، فنتيجةً لذلك قدْ يُمكن إتّخاذ قراراتٍ خاطئةٍ. عندما يُصعد نحو الطوابق العليا للروح أيْ نحو اللاوعي الأعلى تَحدث أحوالٌ لطيفة. إنّ الحال تختلف عن المشاعر العادية فتُعرَّف كمشاعرَ محسَّنةٍ. ترتدي الشحصيّاتُ ألوانًا مختلفةً بتأثير هذه الخِبرات فكذلك يُمكن لها أن تُظهر تطوّرا فائقا. في هذا السياق، إنّ وتيرةَ إتّخاذِ القرارِ بتأثير الأحوال يُمكن قضاءُها بثباتٍ و استقرارٍ، فيُمكن إتّخاذُ القرارت العمقولة للعاقبة. لكلّ نوعٍ من أنواعِ تسعِ مخطوطاتٍ (أنيغرام) مشعرُه المولع الخاصّ بنفسه الذي يعيشه في النفس الأمّارة، و له أحوالٌ لطيفة يَختبرها إعتبارا من النفس اللوّامة. يُمكن أنْ تُأثِّر الأحوالُ اللطيفةُ وتيرةَ إتّخاذِ القرار بشكل إيجابيّ و نافع بينما يُمكن أنْ تُؤثِّر المشاعرُ المولعةُ هذه الوتيرةَ بشكل سلبيّ و مضرّ.

Anahtar Kelimeler

علم نفش الاديان, النفش, الشخصية, الحس, الولع, الحال

Kaynakça

• Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayınları, 2012.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: An-ka Yayınları, 3. Basım, 2005. https://docplayer.biz.tr/42871758-Tasavvuf-terimleri-ve-deyimleri-sozlugu-prof-dr-ethem-cebecioglu.html Cusack, M.Carole. “The Enneagram: G.I. Gurdjieff's Esoteric Symbol”. ARIES Journal 20 (2020), 31-54.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Tarifat. Tah. Muhammed sıddık Münşevî. Kahire: Dâru’l-fazîle, ts.
• el-Isfehânî, Ragıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. tah. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 2009.
• Frager, Robert. Kalp, Nefs ve Ruh. çev. İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2003.
• Hökelekli, Hayati. İslam Psikolojisi Yazıları. İstanbul: Dem Yayınları, 2017.
• Jung, Carl, Gustav. Jung Psikolojisi ve Tasavvuf. çev. Kemal Yazıcı, Rama-zan Kutlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• Jung, Carl, Gustav. İnsan Ruhuna Yöneliş. çev. Engin Büyükinal. İstanbul: Say Yayınları, 2001.
• Jung, Carl, Gustav. Analitik Psikoloji Sözlüğü. çev. Nur Nirven. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2016.
• Jung, Carl, Gustav. Dört Arketip. çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Me-tis Yayınları, 2009.
• İnanç Yazgan, Banu – Yerlikaya, Esef Ercüment. Kişilik Kuramları. Anka-ra: Pegem Akademi, 2012.
• Karabulut, Yusuf. Yeni Kişilik Enneagram ve Din Psikolojisi Açısından Kulla-nım Alanları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti-tüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Karamanî, Cemâleddin İshak. Risâle fî Etvâri’s-Seb’a. İstanbul: Süleymani-ye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1194-2.
• Kâşânî, Abbürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü, Letâifu’l-a’lâm fî işarâtı ehli’l-ilhâm. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kocakula, Özge. Narsistik ve Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluklarının Karar Süreçlerine Etkisi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bi-limler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu: Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2014.
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları. İs-tanbul, 2012.
• Naranjo, Claudio. Enneagram Character and Neurosis. Nevada City: Ga-teways/IDHHB, 1996.
• Öner, Necla, Le Compte, Ayhan. Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri El Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1983.
• Palmer, Helen. Ruhun Aynası Enneagram’a Yansıyan İnsan Manzaraları. çev. Gündüz Okhan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
• Riso, Don Richard, Hudson, Russ. Wisdom of the Enneagram. New York: Houghton Mifflin Company, 1999.
• Semennûdî, Muhammed b. Hasan. Tuhfetu’s-sâlikîn ve delâletu’ssâirîn li minhâci’l-mukarrabîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi, 002460.
• Sharp, M. Phillip. A factor analytic study of three enneagram personality in-ventories and the vocational preference inventory, Vocational Preference Inventory. Lubbock: Texas Tech University, Educatıonal Psycho-logy, Doktora Tezi, 1994.
• Sivâsî, Receb. Risâle fî usûli’l-Halvetiyye. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 1836.
• Spıegelman, J. Marvın- İnayet Han, Pir Vilayet- Fernandez, Tasnim (ed.). Jung Psikolojisi ve Tasavvuf. çev. Kemal Yazıcı, Ramazan Kutlu. İs-tanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Taymur. İbrahim, Türkçapar. M. Hakan. “Kişilik: Tanımı, Sınıflaması ve Değerlendirmesi”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 4/2 (2012), 154-177.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 3 Eylül 2021. https://sozluk.gov.tr/
• Türkçe Kur’an Mealleri. Erişim 26 Haziran 2021. https://www.kuranmeali.com/
• Sofyalı, Bâlî Efendi. Yedi Makam Yedi Nefs Allah Yolunda Mertebeler ve Nef-sin Halleri. İstanbul: Hayykitap, 2013.
• Wagner, P. Jerome. A Descriptive, Reliability, and Validity Study of the Enne-agram Personality Typology. Chicago: Loyola University, Doktora Te-zi, 1981.
• Yalom, Irvin. Varoluşçu Psikoterapi. çev. Zeliha İyidoğan. Babayiğit İstan-bul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Yüksel, Ayşe Şule. Karacoşkun, M. Doğan. “Tasavvuf Psikolojisi”. Din Psikolojisi El Kitabı. ed. M. Doğan Karacoşkun. 227-245. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.