SİNEKLİ BAKKAL VE ÜÇ İSTANBUL ROMANLARINDA DİN VE İNANÇ KRİZİ

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 18, 145 - 166, 03.05.2019

M. Halil Sağlam

https://doi.org/10.31126/akrajournal.530993

Öz

Sinekli Bakkal ve Üç İstanbul
romanlarında vaka zamanı (II. Abdülhamit Dönemi) ve anlatma zamanı (Cumhuriyet
Dönemi-1936) örtüşmektedir. Her iki romanda dinsiz, dini eleştiren alafranga
tipler ve yobaz, çıkarcı, sahtekâr imamlar bulunmaktadır. Romanlar,
yazar-anlatıcıların iç dünyalarında yaşadıkları kaotik ruh halini, inanç
bunalımlarını yansıtmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı medeniyeti
karşısında yıkılışına tanıklık eden son dönem birçok Türk aydını gibi Halide
Edip Adıvar (1882-1964) ve Mithat Cemal Kuntay’ın (1885-1956) da din duygusu
sarsılmıştır. Her iki romanın inanç krizi yaşayan tipleri entelektüeldir. Adıvar’ın
romanlarında din ve inançla ilgili tartışmalar genelde eski rahip Perengrini ve
mutasavvıf Vehbi Dede arasında geçer. Romanda Jön Türk kahramanlarının da dine
ve geleneğe karşı tereddütleri vardır. Kuntay’ın romanında dinsizliğiyle
tanınan Adnan avukat, inanç bunalımı yaşayan alafranga düşkünü Haldun da
doktordur. Sinekli Bakkal ve Üç İstanbul romanlarındaki dinsiz tiplerin ve
dinle ilgili olumsuz eleştirilerin arkasında yazarların inanç krizini görmek
mümkündür. Türk edebiyatında şair ve yazarlarının tereddütlü imanını, dine
karşı eleştirel tutumunu yansıtan çok sayıda anlatı bulunmaktadır. Sinekli
Bakkal ve Üç İstanbul romanları bu geniş evren içerisinde birer örneklemdir. Edebi
anlatılarda yazar ve şairlerin din duygusunu ortaya çıkaran akademik
çalışmalarının sayısı oldukça sınırlıdır. Bu araştırma, din duygusu bağlamında
sanat ve sanatçı ilişkisini ortaya çıkaran akademik çalışmalara katkı sunmayı
amaçlamaktadır. Nitel araştırma tekniğinin uygulandığı çalışmada konuyla ilgili
literatür taraması ve doküman incelemesi yapılmıştır. Kurmacalarda ve reel
kaynaklarda elde edilen bilgiler, çalışmanın Bulgular bölümünde değerlendirmiştir. Çalışmanın Sonuç bölümünde din duygusu bağlamında
yazar roman ilişkisi açıklanmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Türk Edebiyatı, Sinekli Bakkal, Üç İstanbul

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim (2002). “Evlenme Engeli Olarak Din Farkı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17: 21-46.
• Adıvar, Halide Edip (2009). Sinekli Bakkal. İstanbul: Can.
• Akarsu, Bedia (1998). Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: İnkılâp.
• Alver, Köksal (2003). “Üç İstanbul Romanı Üzerine Sosyolojik Okuma Denemesi”. İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri,15: 19,26.
• Artun, Erman (2015). “Türklerde İslâmiyet Öncesi İnanç Sistemleri-Öğretiler- Dinler”http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBİLİM/ermanİnan (Erişim tarihi: 27.08.2018)
• Avcıoğlu, Doğan (1974). Türkiye’nin Düzeni. İstanbul: Cem.
• Ballıkaya, Cihan (2015). “Pozitivizm Tarihsel Süreç İçerisindeki Gelişimi ve Sosyolojik Düşünceye Etkileri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 33: 87-106.
• Barthold, Vasili Viladimiroviç (1975). Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Çağan, Kenan ve Alver, Köksal (2002). “Üç İstanbul Ya Da Bir Çözülüşün Zayıf Halkaları”. Hece, 65/66/67: 576-583.
• Durmuş, Mithat (1998). “Mehmet Akif'in Yakın Dostu Mithat Cemal'in Dine Bakışı”. Erciyes, 250: 66-69.
• Enginün, İnci (1989). Halide Edip Adıvar. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Etienne, Copeaux (2000). Tarih Ders Kitaplarında (1991-1993) Türk Tarih Tezinden Türk Tarih Sentezine. Ali Berkay (Cev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Göktürk, İbrahim Halil (1987). Mithat Cemal Kuntay. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.Gündüz, Osman (1997). Meşrutiyet Romanında Yapı Ve Tema I-II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Güven, Mustafa (2012). “Kültürün Bir Unsuru Olarak Din”. Yaşam Bilim Dergisi, 18-20:933-948.
• Hanioğlu, M. Şükrü (2001). Jön Türkler, İslâm Ansiklopedisi. C.23: 584-587, Ankara: TDV.
• Hayber, Abdülkadir (1993) Halide Edip, Yakup Kadri ve Reşat Nuri'nin Romanlarında Nesil Çatışmaları. Ankara: MEB
• İnan, Abdülkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Kacıroğlu, Murat (2009). “Bir Bunalımın Anatomisi: Tanzimat Şiirinde İnanç Krizleri”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic,Volume 4 /1-II. Winter: 2127-2156.
• Karabulut, Rasim (2017) “Halide Edip Adıvar'ın Romanlarında Sosyal Bir Mesele Olarak Din / İslâm”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 36:185-210.
• Kuzgun, Şaban (1993). Hazar ve Karay Türkleri. Ankara: Bilge Kültür Sanat.
• Kuntay, Mithat Cemal (1990). Mehmet Akif (hayatı- seciyesi- sanatı), Ankara: Türkiye İş Bankası.
• Kuntay, Mithat Cemal (1998). Üç İstanbul. İstanbul: Oğlak.
• Moran, Berna. (2012). Türk romanına eleştirel bir bakış I. İstanbul: İletişim.Nadim, Macit (1999). “Osmanlı Modernleşmesinde Jön Türk Hareketinin Din Siyaset Anlayışı.” Dini Araştırmalar Dergisi, 5:1-50.
• Narlı, Mehmet. (2012). Roman Ne Anlatır, Cumhuriyet Dönemi 1920-2000. Ankara: Akçağ.
• Okay, Orhan (2011). Edebiyat ve Edebi Eser Üzerine. İstanbul: Dergâh.
• Okay, Orhan (2005). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh.
• Sağlam, M. Halil (2016). Türk Romanında Din ve İnanç Algısı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Timur, Kemal (2004). “İstanbul’un İç Yüzü ve Üç İstanbul Romanlarından İnsanManzaraları”. İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri Dergisi, 18: 103-122.
• Turan, Şerafettin (1990) Türk Kültür Tarihi. Ankara: Bilgi.
• Yalçın, Alemdar (2012). Siyasal Ve Sosyal Değişimler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı. Ankara: Akçağ
• Yüksel, Ahmet Turan. (2001). “İlk Müslüman-Türk Devletlerinin Siyasi, Kültürel Ve Medeni Tarihi Üzerine”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11. 67-99.