VATİKAN KÜTÜPHANESİNDE TÜRKÇE BİR TIP METNİ: ECZĀ-YI LOKMĀN ḤEKĪM

Yıl 2019, Sayı: 67, 153 - 184, 01.06.2019

Meryem Arslan

Öz

Bu makalenin konusu; dönemi ve müellifi bilinmeyen Eczā-yı Lokmān

Ḥekīm adlı eserdir. 140 varaktan oluşan bu eser, Vatikan Kütüphanesi

Türkçe El Yazma Eserler Kataloğu 430 numarada kayıtlıdır.

Konusu itibarıyla bir tıp kitabı olan eserde tıpla ilgili ayrıntılı burç ve

tılsım bilgilerini de bulmak mümkündür. Vatikan Kütüphanesinde yer

alan bu tıp kitabı, imla ve dil özellikleri, söz varlığı (tıp terimleri, bitki,

hayvan, ilaç, taş, maden adları ve tılsım bilgisi ve özel sözleri, Türkçe

fiiller gibi) açısından Türk dili çalışmaları için oldukça önemlidir.

Bunun yanında eser, diğer tıp metinleri gibi farklı bilim dalları için de

veriler içermektedir.

Arap harfleriyle yazılmış bu Türkçe el yazması tıp kitabının, tıp

metinleriyle ilgili en kapsamlı kaynaklar olan Osmanlı Tıbbi Bilimler

Literatürü Tarihi kitabında ve Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve

Turizm Bakanlığı Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yazmalar

Kataloğu’nda yer almadığı belirlenmiştir. Bundan dolayı çalışmanın,

tarihî Türkçe tıp metinleri ile ilgili çalışmalara da katkı sağlayabilecek

nitelikte olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe tıp metinleri, burç, tılsım, şifalı bitkiler, geleneksel tıp, şifalı dualar

THE TURKISH MEDICAL TEXT IN THE VATICAN LIBRARY: ECZĀ-YI LOKMĀN ḤEKĪM

Öz

The subject of this article is Eczā-yi Lokmān Ḥekīm, whose period

and author is unknown. This work, which consists of 140 pages, is

registered in the Vatican Library, The Catalog of Turkish Manuscript

Works, number 430. As a matter of fact, it is also possible to find

detailed horoscope and talisman information about the subject in

that medical text. This medical text, which is located in the Vatican

Library, is very important for Turkish language studies in the features

of language and spelling, vocabulary (the terms of medicine, the names

of plants, animals, drug, stone, mine and the information and special

words of talisman, Turkish verbs). In addition, the work also contains

data for different branches of science, like other medical texts.

According to our researches, that Turkish medicine text written

in the Arabic characters is absent both in the book of History of The

Literature of Medical Sciences During in Ottoman Period and also in the

catalog of The Manuscript Books in the Republic of Turkey Ministry of

Culture and Tourism, which contains the most comprehensive resources

regarding medical texts. Therefore, it is considered that the study is of a

quality that would contribute to studies related to Turkish medical texts.

Anahtar Kelimeler

Turkish medical texts, horoscope, talisman, medicinal plants, traditional medicine, healing prayer

Kaynakça

• Adıvar, A. A. (1982). Osmanlı Türklerinde ilim. İstanbul: Remzi.
• Akar, A. (2018). Oğuzların dili eski Anadolu Türkçesine giriş. İstanbul: Ötüken.
• Argunşah, M. (1990). II. Murad devrinin (1421-1451) ünlü hekimi MuhammedBin Mahmûd Şirvânî ve Türkçe eserleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 483-498.
• Argunşah, M. (1999). Tuhfe-i Muradî (inceleme-metin-dizin). Ankara: Türk DilKurumu.
• Arslan, M. (2014), Kitâbü tercüme-i tezkire-i Dâvûd fî ilmü’t-tıbb (metin-dizinler-sözlük). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydemir, Y., Hayber, A. (2007). Makedonya kütüphaneleri Türkçe yazma eserlerkataloğu. Ankara: TİKA.
• Aynacı, M. (2014). Sultâniyye (inceleme-metin-dizin). Yayımlanmamış DoktoraTezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayat, A. H. (2016). Tıp tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür.
• Kutluer, İ. (1993). Câlînûs. TDVİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi) C7 içinde (s. 32-34). İstanbul: TDV.
• Canpolat, M. (1973). XIV. yüzyılda yazılmış değerli bir tıp eseri: Edviye-i müfrede.Türkoloji Dergisi, V/1, 21-47.
• Canpolat, M., Önler, Z. (2007). Edviye-i müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Demir, N. (2005). 1691 yılında yazılmış bir şifalı bitkiler kitabına dair. İlmîAraştırmalar, 19, 59-66.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Gümüşatam, G. (2009). 15. yüzyıl tıp kitaplarından Tertîb-i Muʿâlece’nin söz varlığı,dil ve anlatım özellikleri. Turkish Studies, 4/8, 1374-1406.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R. vd. (2008). Osmanlı tıbbi bilimler literatürü tarihi 1. İstanbul:IRCİCA.
• Kurban, F. (1990). Şirvânî Mahmud-Sultaniye (giriş-metin-sözlük). YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, L. (2006). Eski Anadolu Türkçesinin kuruluşunda yazı dili-ağız ilişkisi.Turkish Studies/Türkoloji Dergisi I/1, 9-18.
• Kaya, E. (2008). Muyîddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-teshîl) adlı eseri (inceleme-metin-dizin) ve bu eserin XV. yüzyıl Türk tıp dilinin oluşmasındaki yeri.Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü.
• Korkmaz, Z. (1995). Türk dili üzerine araştırmalar. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Küçüker, P. (2010). Kitâb-ı Güzîde ya da Sultâniyye. UÜ Fen-Edebiyat FakültesiSosyal Bilimler Dergisi, 11/18(1), 173-181.
• Önler, Z. (1981). Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa (inceleme-metin-dizinler). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Önler, Z. (1990). 14 ve 15. yüzyıl Anadolu Türkçesi botanik terimleri. Journal ofTurkish Studies, (Fahir Öz Armağanı), 14, 357-392.
• Önler, Z. (2004). XIV. ve XV. yüzyıl metinlerinde Türkçe bitki adları. Kebikeç,18, 273-301.
• Parlar, Z. (2015). Eski Anadolu Türkçesine ait bir tıp metni: Kitāb-ı Keḥḥāl-nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 1, 15-24.
• Popara, H. (2013). Katalog-Arapskih-Turskih-Perzijskih i Bosanskih rukopisa.Svezak Osamnaesti, London - Sarajevo.