İşsizlik, Reel Döviz Kuru ve Ham Petrol Fiyatlarının Cari Açık Üzerindeki Etkisi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2019, Sayı: 61, 159 - 172, 23.07.2019

Yavuz Odabaşı Mustafa Çetin

Öz

Son yıllarda gelişmekte olan
ülkelerde cari açık sorunu en önemli sorunlardan birisi haline gelmiştir. Makroekonomik
dengelerin korunması, orta ve uzun vadede sürdürülebilir ekonomik büyümeyi ve
aynı zamanda ekonomik istikrarın gerçekleştirilmesi için cari açık kontrol
altında tutulması gerekmektedir. Çalışmada cari açık ile işsizlik, reel döviz
kuru ve ham petrol fiyatları arasındaki ilişki 2003 yılı ile 2017 yılı
arasındaki dönem ele alınarak incelenmiştir. Çalışmada Türkiye için 2003 yılı
ile 2017 yılları arasındaki veriler çeyrek dönemlik olarak kullanılmış ve
çalışmada VAR yöntemi ve eş bütünleşme tekniklerinden
faydalanılmıştır. Bu amaç doğrultusunda değişkenlerin durağanlığı ADF ve PP
testleri ile araştırılmıştır. Daha sonra değişkenler arasında uzun dönem
ilişkinin olup olmadığı Johansen eş bütünleşme yöntemi ile incelenmiş ve uzun
dönemde değişkenler arasında eş bütünleşme ilişkisi olduğu görülmüştür.
Değişkenlerin uzun dönemde birlikte hareket etmesi sonucu, VAR modeli yerine
VECM modeli kullanılmıştır. VECM analizi sonucunda,
petrol fiyatlarında bir değişim olduğunda cari denge kısa dönemde bundan
etkilenmektedir. Cari dengede ve petrol fiyatlarındaki bir değişme işsizlik
üzerinde etkiye sahiptir. Ele aldığımız dönemde işsizlik, reel efektif döviz
kuru ve ham petrol bağımsız değişkenlerindeki 1 birimlik değişmenin cari dengede
26 dönemlik etkiye sahip olduğu görülmektedir. Diğer bir ifadeyle bağımsız
değişkenlerdeki 1 birimlik değişim cari dengeyi 26 dönem sonunda dengeye
getirdiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cari Açık, İşsizlik, Ham Petrol, Reel Efektif Döviz Kuru, VAR Analizi

Unemployment and Real Exchange Rate of Crude Oil Prices on Impact of Current: An Application on Turkey

Öz

In this
study, the relationship between current account deficit and unemployment, real
exchange rate and crude oil prices was examined in the period between 2003 and
2017, benefited from the VAR methodology and technical integration and
co-operation. For this purpose, stability of variables was investigated by ADF
and PP tests. Then, the long-term relationship between the variables was
investigated by Johansen co-integration method and it was seen that there was a
co-integration relationship between the variables in the long term. VECM model was used instead of VAR model as a
result of the variables moving together in the long term. As a result of the
VECM analysis, the current account balance is affected in the short term when
there is a change in oil prices. A change in current account balance and oil
prices has an effect on unemployment. In the period we discussed, it is
observed that 1 unit change in unemployment, real effective exchange rate and
crude oil independent variables has 26-period effect in current balance. In
other words, it is seen that the 1-unit change in the independent variables
brings the balance of balance to balance at the end of 26 terms.

Anahtar Kelimeler

Current Account Deficit, Unemployment, Crude Oil, Real Effective Exchange Rate, VAR Analysis

Kaynakça

• Apergis, N., & Payne, E. J. (2010). Renewable energy consumption and economic growth: evidence from a panel of OECD countries. Energy Policy, 38(1), 656-660.
• Asteriou, D., & Hall, S. G. (2007). Applied econometrics. Palgra ve Macmillan: New York.
• Aytemiz, T., & Şengönül, A. (2008). Regression tree analysis of effects of energy prices on Turkish current account deficit. İktisat, İşletme ve Finans, 23, 94-109.
• Barış, S., & Uzay, N. (2015). Yurtiçi tasarruflar ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (4), 119-151.
• Bayraktutan, Y., & Demirtaş, I. (2011). Gelişmekte olan ülkelerde cari açığın belirleyicileri: Panel veri analizi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 1-28.
• Calderon, C., Chong, A., & Loayza, N. (2000). Determinants of current account deficits in developing conutries (World Bank Policy Research Working Paper No. 2398). The World Bank Documents & Reports web sitesinden erişildi: http://documents.worldbank.org/curated/en/946661468765893319/114514322_20041117154529/additional/multi-page.pdf
• Çakır, A., Saltuk, B., & Sözen, İ. (2016). Türkiye’de cari işlemler dengesini etkileyen finansal değişkenlerin var analizi. Akademik Hassasiyetler, 3(5), 19-42.
• Çiftçi, N., & Çapkın, R. (2013). Türkiye ekonomisinde cari açık ve işsizlik arasındaki ilişkinin var tekniği ile analizi. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 157-182.
• Debelle, G., & Hamid, F. (1996). What determinants the currnet account? A cross sectional and panel data approach (IMF Working Paper No. 58). The International Monetary Fund & Publications web sitesinden erişildi:
• https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2016/12/30/What-Determines-the-Current-Account-a-Cross-Sectional-and-Panel-Approach-2039
• Demir, M. (2013). Enerji ithalatı cari açık ilişkisi, VAR analizi ile Türkiye üzerine bir inceleme. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 5(9). 2-27.
• Demirbaş, M., Türkay, H., & Türkoğlu, M. (2009). Petrol fiyatlarındaki gelişmelerin Türkiye’nin cari açığı üzerine etkisinin analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3). 289-299.
• Enders, W. (1995). Applied econometric time series. John Wiley & Sons Inc: New York.
• Erkılıç, S. (2006). Türkiye’de cari açığın belirleyicileri. TCMB uzmanlık yeterlilik tezi, Ankara.
• Granger, C.WJ., & Newbold, P. (1974). Spurious in econometrics. Journal Of Economics, 2, 111-120.
• Granger, C.WJ. (1969) Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica, 37(3), 424-438.
• Gün, E. (2011). Petrol fiyatlarının cari işlemler dengesi üzerine etkisi: Türkiye uygulaması. Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Hooker, M.A. (1996). What happened to the oil price-macroeconomy relationship?. Journal Of Monetary Economics, 38 (2), 195-213.
• Huntington, H.G. (2015). Crude oil trade and current account deficits. Energy Economics, 50, 70-79.
• İnanlı, T. (2010). Türkiye’de üretim ve dış ticaret yapısındaki dönüşüm ve cari işlemler dengesi sorunu. Meslek yeterlilik tezi, Maliye Bakanlığı, Ankara.
• Johansen, S. (1995). Likelihood-based ınference in cointegrated vector autoregressive models. Oxford University Press: England
• Johansen, S. (1991). Estimation and hypothesis testing of cointegration vectors in gaussian vector autoregressive models. Econometrica, 59,1551-1580.
• Kaminsky, G., Lizondo, S., & Reinhart, C.M. (1998). Leading indicators of currency crises. Staff Papers-International Monetary Fund, 1-48.
• Karabulut, G., & Danışoğlu, Çelikel, A. (2006). Türkiye’de cari işlemler açığının büyümesini etkileyen faktörler. Gazi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 47-63.
• Özata, E. (2014). Sustainability of current account deficit with high oil prices: Evidence from Turkey. International Journal of Economic Sciences, 3(2), 71.
• Özer, M., & Coşkun, İ. O. (2011). Sustainability of Turkish current account deficit in the post crisis period. Nibes Transactions, 5(2), 67-82.
• Peker, O., & Hotunoğlu, H. (2009). Türkiye’de cari açığın nedenlerinin ekonometrik analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(3), 221-237.
• Sadorsky, P. (1999). Oil price shocks and stock market activity. Energy Economics, 21 (5), 449-469.
• Sims, C. (1980). Macroeconomics and reality. Econometrica, 48, 1-49.
• Sönmezler, G., & Akduğan, U., & Gündüz, İ.O. (2017). Türkiye’de cari açık sorununun reel döviz kuru ve ihracatın ithalata bağımlılığı açısından değerlendirilmesi. Maliye Finans Yazıları, 108, 105-122.
• Tarı, R. (2005). Ekonometri. İstanbul: Kocaeli Üniversitesi Yayınları.
• Van Wijnbergen, S. (1984). Oil price shocks and the current account: An analysis of short run adjustment measures. Weltwirtschaftliches Archiv, 120 (3), 460-480.
• Yanar, R., & Kerimoğlu, G. (2011). Türkiye’de enerji tüketimi, ekonomik büyüme ve cari açık ilişkisi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(2), 191-201.
• Yılmaz, Ö., & Akıncı, M. (2011). İktisadi büyüme ile cari işlemler bilançosu arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2), 363-377.
• Zaouali, S. (2007). Impact of higher oil prices on the chinese economy. Opec Review, 31 (3), 191-214.