Savaş Yılları Osmanlı Kudüs’ünde Mülkiyet Hakkı (1914-1918)

Yıl 2018, Cilt: 33 Sayı: 2, 451 - 480, 28.12.2018

Sezen Karabulut

https://doi.org/10.18513/egetid.502715

Cited By: 2

Öz

Kudüs şehri birçok din ve mezhebe ait toplulukların bir arada yaşadığı özel bir yerdir. Şehir, tarih boyunca çeşitli devletler tarafından yönetilmiştir. Osmanlı Devleti de dört yüzyıl boyunca şehre hâkim olmuş ve bu süreç içerisinde farklı dinlere ait toplulukların din, eğitim ve sosyo-ekonomik alanlardaki yaşamlarını düzenlemek amacıyla çeşitli kanunnameler hazırlamıştır. Gayrimüslimlerin de şehirde dini-kültürel faaliyetlerini sürdürebilmeleri için birtakım kurumlar inşa etmelerine izin verilmiştir. Ancak ilerleyen yıllarda kapitülasyon anlaşmaları yoluyla imtiyaz elde etmiş olan Avrupa Devletlerinin Ortadoğu coğrafyasında yeni hedefler belirlemeleri ile birlikte şehir mülkiyet mücadelesinin yaşandığı bir alana dönüşmüştür. Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile birlikte kapitülasyonları kaldırarak imtiyazlar yoluyla mülk edinen yabancı kurumları denetleme fırsatı elde etmiştir. Bu çalışmada kapitülasyonların kaldırılma sürecinde yabancıların denetimindeki mülklere yönelik hazırlanan talimatnameleri, bunların yürütülmesi sürecinde oluşturulan komisyonların çalışmalarını ve bu sürecin Kudüs gibi kozmopolit bir şehirdeki uygulamalarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bunun için Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan birincil kaynaklar incelenmiş, çalışma ikincil kaynaklar ile de desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kudüs’ü, Mülkiyet Hakkı, Birinci Dünya Savaşı, Kapitülasyonlar, Misyonerlik

The Property Rights in the Ottoman Jerusalem of Wartime (1914-1918)

Öz

Jerusalem is a special place where communities, belonging to many religion and sect, live together. The city was ruled by various states throughout history. The Ottoman Empire also ruled over the city for four centuries and during this process the empire issued various decrees to regulate the lives of the communities belonging to different communities in religion, education and socio-economic areas. Non-Muslims were allowed to build some institutions in order to continue their religious-cultural activities in the city as well. However, in the subsequent years, with the setting of new targets in Middle East geography by the European States, which have obtained concessions through capitulation agreements, the city had transformed into an area where the urban property struggle took place. With the beginning of the First World War, the Ottoman State obtained the opportunity to inspect foreign institutions that acquired property through concessions by abolishing the capitulations. This study aims to examine the regulations drafted for the properties under the control of the foreigners in the process of abolishing the capitulations, the works of the commissions formed during their execution and the implementation of this process in a cosmopolitan city like Jerusalem. For this study, the primary sources in the Prime Ministry Ottoman Archives were examined and the study was reinforced by the secondary sources.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Jerusalem, Property Rights, First World War, Capitulations, Missionary

Kaynakça

• KAYNAKLAR a. Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi - Babıâli Evrak Odası (BEO), 4309/323157, 4314/323550, 4329/324610, 4320/323957. - Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti (DH.EUM.ŞB), 4/45, 19/20, 34/37. - Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kalem-i Umumi, (DH. EUM. KLU), 3/2. - Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği (DH.HMŞ), 9/74. - Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri (DH.İ.UM.EK), 90/18, 89/19, 91/45, 91/81, - Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi, (DH. ŞFR.), 54/220, 74/52, 49/63. - Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası (HR.HMŞ.İŞO), 72/22. - Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 236/78, 235/132, 234/124, 241/154. b. Araştırma ve İnceleme Eserler Akyüz 2011 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara. Armaoğlu 2005 Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarih, Alkım Yayınları, İstanbul. Avcı 2004 Yasemin Avcı, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), Phoenix Yayınevi, Ankara. Avcı 2015 Yasemin Avcı, Yasemin Avcı, “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin’in Limanı Yafa: Bir Çatışma ve Rekabet Odağı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/2, 2015, 385-411. Barkan 1960 Ömer Lütfi Barkan, “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1, Gözlem Yayınları, İstanbul. Caglioti 2014 Daniel L. Caglioti, “Property Rights and Economic Nationalism”, 1914-1918 İnternational Encyclopedia of the First World War, Germany. Chiha 1967 Nedjib H. Chiha, Çeviren; Halil Cin, “Osmanlı Devleti’nde Gayrimenkul Mülkiyeti Bakımından Yabancıların Hukuki Durumu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 24, s. 248-274, Ankara. Ergin 1995 Osman Nuri Ergin, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul. Fayda 2013 Fayda, “Zımmi”, İslam Ansiklopedisi, C. 44, s. 428-434. İnalcık 2000 Halil İnalcık, “İmtiyazat”, İslam Ansiklopedisi, C.22, s. 245- 252. Karakaş 2016 Nuri Karakaş, “Hedef Kudüs: İngiliz Askeri ve Siyasi Stratejisinde Filistin Harekâtı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/2, 471-487.