The Second Capital of the Armenian Principality of Cilicia: Anavarza

Year 2016, Issue: 19, 277 - 312, 01.06.2016

Elmon Hançer

Abstract

Located within the territory of the district of Kozan, about 75 km. north-east of Adana, Anavarza was the largest Late Antique city of Smooth Cilicia Çukurova . It gained in importance in the Roman period 1st cent. B.C. , and in the Middle Ages it became the second biggest city after Sis Kozan on the Cilician Plain during the period of the Armenian Principality of Cilicia. The city of Anavarza is known for its citadel on the rocky hill to the east, at a strategic location with a viewing range that reaches the Gulf of İskenderun and encompasses other Cilician fortresses. It changed hands between the Arabs and Byzantines a few times and was a stopping point for the First Crusaders. However, time had its toll and pushed the city into the mist of history. Today there is a village called Dilekkaya on the site, and travelers and historians have been frequenting it since the nineteenth century.

Kilikya Ermeni Prensliği’nin İkinci Başkenti Anavarza

Abstract

Bu çalışmanın ana amacı; Kilikya Bölgesi’nde Ermeni halkının ilk yerleşiminden itibaren, tarihsel süreç içinde özellikle Ortaçağ’ın sosyopolitik koşulları altında Kilikya’daki kalelere yerleşmelerine, 1080-1375 yılları arasında, önce bir prenslik veya baronluk, daha sonra bir krallığa dönüşerek 300 yıl sürecek bir devlet haline gelmelerine kısaca değinmektir. Kilikya Ermeni Devleti, coğrafi kopuşuna rağmen yıkılmış eski Ermeni Devletleri’nin son temsilcisi olarak, ana vatanı ile sosyo-kültürel bağlarını yaşatırken, Ermeni sanatını, bilim ve kültürünü de doruk noktasına taşımıştır. Kilikya Ermeni Krallığı, ilk kez dağlık bölgelerden deniz kıyısına inerek Batı ile sosyal, siyasal, kültürel ve dinsel bağlamda etkileşim içine girmiş, Uzak Doğu ile de uzun süreli iyi ilişkiler kurmuş ve güttüğü akılcı siyaset sayesinde, sıkışık bir jeopolitik konumda uzun soluklu bir varlık gösterebilmiştir. Bu makalede, ilk yerleşimlerinden itibaren Ermenilerin Kilikya’daki varlığına ve krallığa doğru giden tarihsel gelişim sürecine değinilerek, bu süreçte büyük bir rol oynamış olan Anavarza Kalesi incelenecektir. Ermenilerin ilk yönetim merkezi olan Vahka Feke Kalesi’nden sonra, ikinci başkent olarak yerleştikleri Anavarza Kalesi’nde bıraktıkları kültürel mirasın izleri, askeri ve –bu bölgede ilk kez inşa ettikleri– dini mimari bağlamında kısaca ele alınacaktır. Anavarza Kalesi’nde yaptığımız arazi çalışmasıyla elde edilen verilerin yanı sıra özellikle özgün kaynaklardan yararlanılmıştır.

References

• Acaryan 2002 H. Acaryan, “Giligya”, The History of Armenian Diaspora (Ermenice) (2002) 349-384.
• Akşit 1985 O. Akşit, Roma İmparatorluk Tarihi (M. Ö. 27 – M. S. 395) (1985).
• Akurgal 1990 E. Akurgal, Anadolu Uygarlıkları3 (1990).
• Alishan 1885 Ğ. Alishan, Sisuan (Ermenice) (1885).
• Alishan 1901-1902 Ğ. Alishan, Ermeniname (Ermenice) I-III (1901-2).
• Anonim 1973 Guide-Atlas DENOEL, Voyages et civilisations de la Turquie (1973).
• Anonim 1995 Küçük Ermeni Ansiklopedisi (Ermenice) 2 (1995).
• Bedrosyan 2005 L. Der Bedrosyan, Haçlılar ve Ermeniler (Ermenice) I (2005).
• Bell 1906 G. L. Bell, “Notes on a Journey through Cilicia and Lycaonia”, Révue Archéologique, VI, 1906, 1-29.
• Boase 1978 T. S. R. Boase, The Cilician Kingdom of Armenia (1978).
• Bozoyan 2008 A. Bozoyan, “Armenian Political Revival in Cilicia”, Armenian Cilicia, bk.: R. G.
• Hovhannisian – S. Payaslian (ed.) (2008) 67-78.
• Chalandon 2005 F. Chalandon, “Les Comnènes: Etudes sur l’empire byzantin aux XIe et XIIe siècles”, (I, 1900, II (1-2), 1912’den Ermenice çevirisi), Haçlılar ve Ermeniler (2005) 143-191.
• Coulie 2008 B. Coulie, “Manuscripts and Libraries: Scriptorial Activity in Cilicia”, bk.: R. G. Hovhannisian – S. Payaslian (ed.), Armenian Cilicia (2008) 261-274.
• Dédéyan 1982 G. Dédéyan, Histoire des Arméniens (1982).
• Dédéyan 2008 G. Dédéyan, “The Founding and Coalescence of the Rubenian Principality, 1073- 1129”, bk.: R. G. Hovhannisian – S. Payaslian (ed.), Armenian Cilicia (2008) 79-92.
• Edwards 1982 R. W. Edwards, “Ecclesiastical Architecture in the Fortifications of Armenian Cilicia”, DOP 36, 1982, 155-176.
• Edwards 1983 R. W. Edwards, “Ecclesiastical Architecture in the Fortifications of Armenian Cilicia”, DOP 37, 1983, 124-146.
• Edwards 1987 R. W. Edwards, The Fortifications of Armenian Cilicia, DOP 23 (1987).
• Edwards 2008 R. W. Edwards, “The Role of Military Architecture in Medieval Cilicia: The Triumph of a Non-Urban Strategy”, bk.: R. Hovannisian – S. Payaslian (ed.), Armenian Cilicia, UCLA Armenian History and Culture Series 8 (2008) 153-244.
• Eprigyan 1903-1905 H. S. Eprigyan, Bütün Dünya Sözlüğü (Ermenice) I (1903-1905).
• Ersan 2007 M. Ersan, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler (2007).
• Evans 1999 H. C. Evans, “Imperial Aspirations: Armenian Cilicia and Byzantium in the Thirteenth Century”, bk.: A. Eastmond (yay. haz.), Eastern Approaches to Byzantium (1999) 243-253.
• Gough 1952 M. R. Gough, “Anazarbos”, AnatSt 2, 1952, 85-150.
• Grousset 2005a R. Grousset, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, Histoire de l’Arménie des origines à 1071. S. Dolanoğlu (çev.) (2005).
• Grousset 2005b R. Grousset, “Histoire des Croisades et du Royaume Franc de Jérusalem” (I, 1934, II, 1935, III, 1936’dan Ermenice çevirisi), Haçlılar ve Ermeniler, (2005) 193-327.
• Grousset 2005c R. Grousset, “L’Empire du Levant: Histoire de la Question d’Orient” (Nouvelle edition revue, 1949’dan Ermenice çevirisi), Haçlılar ve Ermeniler (2005) 329-360.
• Halfter 2008 P. Halfter, “Papacy, Catholicosate, and the Kingdom of Cilician Armenia”, bk.: R. G. Hovhannisian – S. Payaslian (ed.), Armenian Cilicia (2008) 111-129.
• Hagopyan 2013 H. Hagopyan, Khorenatsi ve Sepeos’a göre Büyük Dikran ve Haygazuniler (2013).
• Hançer 2010 E. Hançer, “On İkinci ve On Üçüncü Yüzyıllarda Kilikya Ermeni Minyatürü Bağlamında Bizans ve Komşu Kültürlerle İlişkiler”, bk.: A. Ödekan v.d. (ed.), I. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu (On İkinci ve On Üçüncü Yüzyıllarda Bizans Dünyasında Değişim) - Bildiriler, 25-28 Haziran 2007, İstanbul (2010) 89-113.
• Harutyunyan 1992 V. Harutyunyan, Ermeni Mimarlığının Tarihi (Ermenice) (1992).
• Hewsen 2008 R. H. Hewsen, “Armenia Maritima: The Historical Geography of Cilicia”, bk.: R. G. Hovhannisian – S. Payaslian (ed.), Armenian Cilicia (2008) 27-66.
• Hovhannesyan 1989 M. Hovhannesyan, Ermeni Kilikya Kaleleri ve Kale-kentleri (Ermenice) (1989). Hovhannisian – Payaslian 2008
• R. G. Hovhannisian – S. Payaslian “Armenian Cilicia”, bk.: R. G. Hovhannisian – S. Payaslian (ed.), Armenian Cilicia (2008) 1-26.
• İncicyan 1806 Ğ. İncicyan, Coğrafya; Ermenistan (Ermenice) (1806).
• Janashian 1970 M. Janashian, Ermeni Minyatürü (1970).
• Kalusdyan 1978 Ş. Kalusdyan, Evrensel Hıristiyan Azizler (Ermenice) (1978).
• Karaaslan 1997 N. Ü. Karaaslan, “Hamdaniler”, bk.: Diyanet İslam Ansiklopedisi 15 (1997) 446-447.
• Kévorkian – Paboudjian 2012 R. H. Kévorkian – P. B. Paboudjian, 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler. M. Saris (çev.) (2012).
• Khalpakhchian 1961 H. Kh. Khalpakhchian, “Kilikya’daki Ermeni Krallığı’nın Mimarlığı” (Ermenice), Etchmiadzin XI, 1961, 45-59.
• Khalpakhchian 1979 H. Kh. Khalpakhchian, “Kilikya”, Ermenistan Sovyet Ansiklopedisi (Ermenice) V (1979) 406-428.
• Khorenatsi 1881 M. Khorenatsi, Harita (Ermenice) (1881).
• KMKD Kültürel Mirası Koruma Derneği Kozan www.kozan.bel.tr/?/tarihi-degerler (Erişim tarihi: 1.1.2016).
• Langlois 1854 V. Langlois, Inscriptions grecques, romaines, byzantines et arméniennes de la Cilicie (1854).
• Langlois 1861 V. Langlois, Voyages dans la Cilicie et dans les Montaignes du Taurus executé pendant les années 1852-1853 (1861).
• Manantyan 1972 H. Manantyan, II. Dikran ve Roma (Ermenice) (1972).
• Matoda 2012 C. Matoda, “Some Considerations on the Armenian Lapidary Lexicon at Anavarza”, Review of Social Sciences of Academy of Sciences of the Armenia (Ermenice) 1 (633), 2012, 261-266.
• Morgan 1947 J. De Morgan, Histoire du peuple Arménien, (1919’dan Ermenice). S. Yergaynyan (çev.) (1947).
• Movsisyan 2010 A. Movsisyan, Büyük Dikran (Ermenice) (2010).
• Mutafian 1988 C. Mutafian, La Cilicie au carrefour des empires, 2 cilt (1988).
• Mutafian 1993 C. Mutafian, Le Royaume Arménien de Cilicie XIIe - XIVe siècle (1993).
• Mutafian 2001 C. Mutafian, La Cilicie Au Carrefour Des Empires (Ermenice) (2001).
• Nersessian 1947 S. Der Nersessian, Armenia and the Byzantine Empire – A Brief Study of Armenian Art and Civilization (1947).
• Nersessian 1969 S. Der Nersessian, “The Kingdom of Cilician Armenia”, bk.: K. M. Setton (ed.), A History of the Crusades II (1969) 630-659.
• Nersessian 1973 S. Der Nersessian, “The Kingdom of Cilician Armenia”, Byzantine and Armenian Studies 1, 1973, 329-352.
• Nersessian 1978 S. Der Nersessian, Armenian Art (1978).
• Nersessian 1993 S. Der Nersessian, Miniature Painting in the Armenian Kingdom of Cilicia from the Twelfth to the Fourteenth Century 1 (1993).
• Nersessian 2005 S. Der Nersessian, “Kilikya Ermeni Krallığı” (Ermenice çevirisi), Haçlılar ve Ermeniler (2005) 379-411.
• Oldenburg 2000 W. Von Oldenburg, Filistin ve Küçük Asya’ya Seyahat. M. Erksan (çev.) (2000).
• Ormanyan 1913 M. (Patrik) Ormanyan, Ermeni Kilsesi³ (Ermenice) (1913).
• Pasdermadjian 1986 H. Pasdermadjian, Histoire de l’Arménie depuis les origines jusqu’au Traité de Lausanne4 (1986).
• Sahagyan 2007 S. Sahagyan, “Kilikya Ermeni Devleti XI.-XIV. Yüzyıllar” (Ermenice), bk.: S. Sahagyan – V. Melkumyan v.d. (ed.), Kutsal Ermenistan (Armenia Sacra) (2007) 315-321.
• Shakhgyan 2007 K. Shakhgyan, “Kilikya Ermenistanı Mimarlığı” (Ermenice), Kutsal Ermenistan (Armenia Sacra) (2007).
• Strzygowski 1918 J. Strzygowski, Die Baukunst der Armenier und Europa II (1918). Runciman 2005 S. Runciman, “A History of the Crusades” (I, 1951, II, 1952, III, 1954’ten Ermenice çevirisi), Haçlılar ve Ermeniler (2005) 361-377.
• Texier 1862 C. Texier, L’Univers, histoire et description de tous les peuples, Asie Mineur (1862).
• Ulupapyan 1991 P. Ulupapyan, Tarihten Konuşmalar (Zrutsaran – Ermenice) (1991).
• Umar 1982-1984 B. Umar, Türkiye Halkının İlkçağ Tarihi I-II (1982-1984).
• Umar 1993 B. Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar (1993).
• Urfalı Mateos Urfalı Mateos, Vekayi-Name2 (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli 1136-1161. H. Der Andreasyan (çev.) (1987).
• Vardanyan 2008 S. Vardanyan, “The Medical Heritage of Cilician Armenia”, bk.: R. G. Hovhannisian – S. Payaslian (ed.), Armenian Cilicia (2008) 275-296.
• Vosgyan 1957 H. H. Vosgian, Kilikya Manastırları (Ermenice) (1957).
• Wallace – William 1999 R. Wallace – W. Williams, Tarsuslu Paulus’un Üç Dünyası. Z. Z. İlkgelen (çev.) (1999).
• Zekiyan 2011 B. L. Zekiyan, “From the Icon of Stone to Knowledge of the Book: A Timeless Odyssey of Challenges”, bk.: G. Uluhogian – B. L. Zekiyan – V. Karapetian (ed.), Armenia Imprints of a Civilization (2011) 19-33.