ÖZCAN ALPER SİNEMASINDA KOLEKTİF KİMLİK TEMSİLLERİ

Year 2025, Issue: 50, 496 - 531, 31.08.2025

Emrah Doğan , Ercan Geçgin

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1688316

Abstract

Bu çalışma, Yeni Türkiye Sinemasının önde gelen yönetmenlerinden Özcan Alper’in uzun metrajlı filmlerinde kolektif kimliklerin temsil biçimlerini ve bu temsillerin toplumsal bağlamla olan ilişkisini irdelemektedir. Kimlik kavramı, yalnızca bireyin kendini tanımlama süreci olarak değil, toplumsal bellek, tarih, mekân, dil ve aidiyet gibi unsurların etkisiyle şekillenen dinamik bir yapı olarak ele alınmıştır. Çalışmada, Alper’in Sonbahar (2008), Gelecek Uzun Sürer (2011), Rüzgârın Hatıraları (2015), Âşıklar Bayramı (2022) ve Karanlık Gece (2022) filmleri üzerinden yapılan analizlerle, bireysel trajediler ile kolektif bellek arasındaki kesişim noktaları incelenmiştir. Yöntem olarak, sosyolojik eleştiri yöntemlerinden biri olan yorumsamacı (hermeneutik) yaklaşım temel alınmış, auteurist eleştiri ise bu yaklaşıma destekleyici bir perspektif sunmuştur. Alper’in sineması, Anadolu’nun kültürel çeşitliliğini yalın bir estetikle görünür kılarken, politik öğeleri de güçlü bir şekilde merkeze yerleştirir. Yolculuk, geçmişle yüzleşme ve bireysel travmalar gibi temalar, onun anlatılarının temel yapı taşlarını oluşturur. Bununla birlikte onun sineması, kültürel kimliklerin bastırılmış yönlerini ve toplumsal hafızanın kırılmalarını sanat aracılığıyla görünür kılan özgün bir dili yansıtır.

Keywords

Kimlik , aidiyet , kolektif bellek , ötekileştirme , toplumsal travma , Özcan Alper.

REPRESENTATIONS OF COLLECTIVE IDENTITY IN THE CINEMA OF ÖZCAN ALPER

Abstract

This study examines the representation of collective identities in the feature films of Özcan Alper, one of the leading directors of the New Turkish Cinema, and the relationship between these representations and the social context. The concept of identity is explored as an individual's self-identification process and as a dynamic structure shaped by factors such as social memory, history, space, language, and belonging. The study analyses Alper’s films Sonbahar (2008), Gelecek Uzun Sürer (2011), Rüzgârın Hatıraları (2015), Aşıklar Bayramı (2022), and Karanlık Gece (2022) to investigate the intersections between individual tragedies and collective memory. The methodology is based on the hermeneutic approach, one of the methods of sociological criticism, supported by an auteurist perspective. Alper’s cinema brings the cultural diversity of Anatolia into view with a simple aesthetic, while placing political elements firmly at its centre. Themes such as journeys, confrontation with the past, and individual traumas form the fundamental pillars of his narratives. Moreover, his cinema articulates a distinctive language that renders visible the repressed aspects of cultural identities and the fractures of social memory through artistic expression.

Keywords

Identity , belonging , collective memory , othering , social trauma , Özcan Alper.

References

• Alper, Ö. (2015). Sonbahar. Ve Yayınevi.
• Atakav, E. (2013). Women and Turkish Cinema: Gender Politics, Cultural Identity and Representation. Routledge.
• Barth, F. (2001). Giriş (A. Kaya & S. Gürkan, Çev.). İçinde F. Bartth (Ed.), Etnik Gruplar ev Sınırları Kültürel Farklılığın Toplumsal Organizasyonu (1. Baskı). Bağlam Yayınları.
• Bauman, Z. (2017). Akışkan Modernite (S. O. Çavuş, Çev.). Can Yayınları.
• Berghahn, D. (2021). Performing Exoticism and the Transnational Reception of World Cinema. Journal of Studies in World Cinema, 1(2), 221-238.
• Bilgin, N. (2007). Kimlik İnşası (1. Baskı). Aşina Kitaplar.
• Biryol, U. (2022). Gurbet Pastası: Hemşinliler, Göç ve Pastacılık (8. Baskı). İletişim Yayınları.
• Burns, R. (2007). Towards a Cinema of Cultural Hybridity: Turkish-German Filmmakers and the Representation of Alterity. Debatte: Journal of Contemporary Central and Eastern Europe, 15(1), 3-24.
• Butler, J. (1990). Gender Trouble: Feminism and Subversion of Identity. Routledge.
• Cengiz, Ö. (2018). Bahçeden Temizlenen Ayrık Otları: Politik Sinema Bağlamında “Sonbahar” Filminin Analizi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(11), 108-123.
• Connolly, W. E. (1995). Kimlik ve Farklılık: Siyasetin Açmazlarına Dair Demokratik Çözüm Önerileri (F. Lekesizalı, Çev.; 1. Baskı). Ayrıntı Yayınları.
• Cooley, C. H. (1902). Human Nature and Social Order (1. Baskı). Charles Scribner’s Son.
• Cox Tunç, A. (2012). Hyphenated Identities: The Reception of Turkish German Cinema in the Turkish Daily Press. İçinde S. Hake & B. Mennel (Ed.), Turkish German Cinema in the New Millennium: Sites, Sounds, and Screens. Berghahn Books.
• Değer, A. A. (2023). Her Daim Yok Edilmek İstenen “Öteki”, Kolektif Kötülük ve Vicdan Muhasebesi: “Karanlık Gece”. Sanatatax. https://www.sanatatak.com/karanlik-gece-film-critic/
• Deniz, T. (2011). Yaralı Belleklere Ağıt: Gelecek Uzun Sürer. Hayal Perdesi. https://www.hayalperdesi.net/vizyon-kritik/104-yarali-belleklere-agit-gelecek-uzun-surer.aspx
• Dyer, R. (2002). The Matter of Images: Essays on Representations (2. Baskı). Routledge.
• Ergen, M. (2024). Özcan Alper Filmlerinde Politik Sinema [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo, Televizyon ve Sinema Anabilim Dalı.
• Eriksen, T. H. (2004). Etnisite ve Milliyetçilik: Antropolojik Bir Bakış (E. Uşaklı, Çev.; 1. Baskı). Avesta Yayınları.
• Fener, H. S. (2018). Özcan Alper Sinemasında Toplumsal Hafıza. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(69), 489-500.
• Giddens, A., & Sutton, P. (2020). Sosyolojide Temel Kavramlar (A. Esgin, Çev.; 4. Baskı). Siyasal Kitabevi.
• Gökçe, B., & Sönmez, Ö. F. (2023). Özcan Alper’in Sonbahar Filminin Coğrafi Perspektiften İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, 5(1), 87-101.
• Göktürk, D. (2002). Anyone at Home? Itinerant Identities in European Cinema of the 1990s. Framework: The Journal of Cinema and Media, 43(2), 201-212.
• Guerrero, E. (1993). Framing Blackness: The African American Image in Film. Temple University Press. Halbwachs, M. (2016). Kolektif Hafıza (B. Barış, Çev.; 1. Baskı). Heretik Yayınları.
• Hall, S. (1990). Cultural Identity and Diaspora. İçinde J. Rutherford (Ed.), Identity: Community, Culture, Difference (1. Baskı). Lavrence and Wishart.
• Hall, S. (2017). Kültürel Temsiller ve Anlamlandırma Uygulamaları (İ. Dündar, Çev.; 1. Baskı). Pinhan Yayınları.
• Higbee, W., & Lim, S. H. (2010). Concepts of Transnational Cinema: Towards a Critical Transnationalism in Film Studies. Transnational Cinemas, 1(1), 7-21.
• Hooks, B. (1992). Black Looks: Race and Representation. South End Press.
• Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık Anıları: Bellek Yitimi Kültüründe Zamanı Belirlemek (K. Atakay, Çev.; 1. Baskı). Metis Yayınları.
• Jenkins, H. (2006). Convergence Culture: Where Old and New Media Collide (1. Baskı). New York University Press.
• Kunduracı, G. (2024). Yenidenyazımda Kipsel Dönüşüm Bağlamında Göstergelerarası Bir İnceleme: Yazından Sinemaya "Âşıklar Bayramı”. TAM Akademi Dergisi, 3(3), 66-82. https://doi.org/10.58239/tamde.2024.03.005.x
• Lekesiz, F. (2021). Taşra Mekânı Özelinde 2000 Sonrası Politik Türk Sinemasına Bakmak: Sonbahar (2008) ve Ahlat Ağacı (2018). Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 6(2), 82-96.
• Mead, G. H. (2017). Zihin, Benlik ve Toplum (Y. Erdem, Çev.; 1. Baskı). Heretik Yayınları.
• Mulvey, L. (1975). Visual Pleasure and Narrative Cinema. Screen, 16(3), 6-18.
• Özden, Z. (2004). Film Eleştirisi: Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi (2. Baskı). İmge Yayınları.
• Parlaktaş, Ö. (2016). Özcan Alper’in “Sonbahar” ve “Gelecek Uzun Sürer” Filmlerinde Müzik, Kimlik ve Kültürel Bellek İlişkisi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Anabilim Dalı.
• Piroğlu, E. (2022). Bir Baba-Oğul Hesaplaşması, Alevi Kültürüne Saygı Duruşu: Âşıklar Bayramı—Özcan Alper ile Söyleşi. Diken. https://www.diken.com.tr/asiklar-bayrami-basladi-alevi-kulturune-saygi-durusu-baba-ogul-hesaplasmasi-yol-hikayesi/
• Suner, A. (2006). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. Metis Yayınları.
• Tajfel, H. (1982). Social Psychology of Intergroup Relations. Annual Review of Psychology, 33, 1-39.
• Türkmen Birlik, P. (2021). Dil Felsefesinden Hukuk Felsefesine Açılan Bir Kapı: Gadamer’den Dworkin’e Hermeneutik Yöntem. Temaşa Felsefe Dergisi, 15, 98-114.
• Yalçın, A. (2024). Yeni Türk Sineması’nda Politiklik: Yusuf’un ‘Son-Bahar’ı. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 12, 98-113.
• Yiğit, Z. (2012). Kracauer’in Basit Anlatı Sineması ve Sonbahar. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(8), 1371-1384.