1939-1945 yılları karikatürleri üzerinden Türkiye’nin siyasal, sosyal ve kültürel analizi

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 13, 31.12.2022

Ümit Özen

Öz

1939-1945 yılları tüm ülkeler için önemli sonuçları olan İkinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı yıllardır. Her ne kadar Türkiye İkinci Dünya Savaşı’na girmemiş olsa da, bu savaşın dünyada yol açtığı yıkıcı etkilerden derin bir şekilde etkilenmiştir. İkinci Dünya Savaşı propaganda yöntemlerinin en yoğun şekilde kullanıldığı bir savaş olmuştur. Türkiye’nin stratejik ve jeopolitik konumundan dolayı savaşa dahil olan tüm taraflar Türkiye’yi yanlarına çekebilmek için yoğun bir şekilde propaganda faaliyetlerine girmişlerdir. Bu durum karşısında Türk devlet adamları kamuoyunu bilgilendirmek, dış devletlerin propagandalarını önleyebilmek için Türk basınından önemli ölçüde yararlanmışlardır. Bunun örneklerini söz konusu döneme yayınlanan siyasi karikatürlerden izlemek mümkündür. Karikatür kısadır, çarpıcıdır ve insanda şok etkisi yapar, okuma-yazma bilmeyenlere dahi seslenir. Tarihsel bir dönemin karikatürler üzerinden incelenmesi üç açıdan önemlidir: Birincisi, İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin nasıl bir propaganda tarzı ve içeriği belirlediği en hızlı, en güçlü ve en etkin şekilde dönemin karikatürlerinden anlaşılabilmektedir. İkinci olarak, o dönemde ortaya çıkan siyasi, sosyal ve kültürel farklılaşmaların ipuçlarını karikatürler üzerinden takip edebiliriz. Bugün bize oldukça olağan gelen pek çok değişim, söz konusu değişimin ve dönüşümün dönemsel olarak içinde yer almış olan geniş halk kitlelerine bize şu anda olduğu kadar sıradan görünmemiştir. Dolayısıyla yaşanan siyasi, sosyal ve kültürel diyalektiği karikatürler üzerinden takip etme imkânımız bulunmaktadır. Üçüncü olarak, karikatür üzerinden oldukça farklı ve muhtemelen sirk aynasında çarpıtılmış bir İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si gerçekliğine ulaşabilmemiz mümkündür. Bu çarpık gerçekliğin sunduğu bir imkânsa tarihi eğlemek ve dinlenmek olanağı haline getirmektir. Dolayısıyla, bu çalışmanın amacı, 1939-1945 yılları arasında Türkiye’de yayımlanan ulusal gazetelerdeki karikatürleri temsilen iki karikatürün göstergebilimsel açıdan, söylem analizi ve çerçeveleme teknikleri üzerinden incelenmesidir. Böylelikle savaşın siyasi ve sosyal etkileri karikatürler üzerinden izlenebilmektedir. Sonuç olarak, incelenen karikatürlerde dünyanın savaşa girdiği dönemdeki siyasal konjonktür ve Türkiye’nin Batı etkisi altında kültürel dönüşümünün izleri gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karikatür, II. Dünya Savaşı, göstergebilimsel analiz, siyasi analiz, söylem analizi

Kaynakça

• Aktan, Reşat (1978). Türkiye İktisadı. Ankara: SBF Yayını, s. 63.
• Aşlakçı, F. (2020). Siyasal söylem ve ideolojilerin gazete karikatürlerinde yeniden üretimi: 7 haziran 2015 ve 1 kasım 2015 genel seçimleri örneği. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri, s.110-113.
• Corbin, J. & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks: Sage.
• Çakı, C. (2018). Mitinglerin propagandadaki rolü: Nürnberg mitinglerine ait fotoğrafların göstergebilimsel analizi. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi,5(1), 59-79
• Duman, Melih.( 2019). Siyasi Tarihten Bir Kesit 2.Dünya Savaşı Yıllarında Karagöz Gazetesi Ve Propaganda. Konya: Literatürk Academia Yayınları, s.65-66.
• Karakaş, Nuri. (2013).Türk-Amerikan Siyasi İlişkileri (1932-1952). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.29-31.
• Kılıç, Sezen. (2010).Türk Basınında Hitler Almanya’sı (1933-1945). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.167-168.
• Oran, B.(2009). 1939-1945: Savaş Kaosunda Türkiye, Göreli Özerklik-2, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt-1:1919-1980. (edt: Baskın Oran), 15. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, s.385-476.
• Özçelik, M. (2010). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(29), 267.
• Özkan, B, (2019). Türkiye’de Milli Vatanın İnşası: Dar’ul İslam’dan Türk Vatanına, 1. Basım, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, s.240.
• Palmer, A. (2011). A framing analysis and model of Barack Obama in political cartoons. Doktora Tezi. University of South Carolina.
• Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). 1. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.310.
• Timur, Taner. (1997). Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Yayınevi, Ankara, 1997, s.209
• Topuz, Hıfzı.(1986), İletişimde Karikatür Ve Toplum. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir, s.72.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis. https://www.ids.ac.uk/publications/learning-about-qualitative-document-analysis/ 05.06.2022 tarihinde indirilmiştir.
• Yüksel, Yusuf. (2013). An analysis of the media and government relationship. Selçuk İletişim, 8(1), (57-70).