Sosyal Medyada Hatalı Dini Paylaşımların Analizi

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 14 - 30, 31.12.2022

Mahmut Kutlu

Öz

Günümüzde sosyal medya kullanıcıları, her alanda olduğu gibi dini bilgi paylaşımıyla da birbirleriyle etkileşime geçmektedirler. Dini konularla ilgilenen kullanıcılar, sanal ortamda bir takım dini pratiklerini gerçekleştirmek veya dini konulara katılmak gibi eylemlerle duygu ve düşüncelerini paylaşmaktadırlar. Dini bilgi edinme ve diğer kullanıcıları bunlardan haberdar etme gereksinimi sosyal medyada dini paylaşımların artmasına neden olmuştur. Söz konusu paylaşımlar, kimi zaman dine atıf yapan söylemlerle fakat yanlış içeriklerle oluşturulmaktadır. Dini kaynaklarla tutarsız ilişkiler kuran bu paylaşımlar sanal ortamda hızla yayılarak sayısız kullanıcıya ulaşmaktadır. Dini olguların sosyal medyadaki görünümleri ve bunların algılanışı üzerine yoğunlaşan çalışmanın bu noktada temel problemi bireylerin dini ritüellerini tehdit eden hatalı paylaşımları tespit etmek ve bunların dinî kaynaklarla uygunluğunu sorgulamaktır. Bu amaçla örneklem olarak Türkiye’de milyonlarca kullanıcısı olan Facebook uygulaması seçilmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi modeline göre tasarlanan çalışmanın sonucunda dini içerikli paylaşımların genellikle kutsala eğilimli bir söyleme sahip oldukları fakat bir kısmının hatalı paylaşımlar oldukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

din, dijitalleşme, sosyal medya, Facebook, içerik analizi

Analysis of False Religious Posts on Social Media

Öz

Today, social media users interact with each other by sharing religious information as in every field. Users who are interested in religious issues share their feelings and thoughts through actions such as performing some religious practices or participating in religious issues in the virtual environment. The need to obtain religious information and inform other users about them has led to an increase in religious shares on social media. The posts in question are sometimes created with discourses that refer to religion, but with wrong content. These posts, which establish inconsistent relations with religious sources, spread rapidly in the virtual environment and reach countless users. The main problem of the study, which focuses on the appearance of religious phenomena in social media and their perception, at this point is to identify the wrong posts that threaten the religious rituals of individuals and to question their compatibility with religious sources. For this purpose, Facebook application, which has millions of users in Turkey, was chosen as a sample. As a result of the study, which was designed according to the content analysis model, one of the qualitative research methods, it was seen that religious content posts generally have a sacred discourse, but some of them are false posts.

Anahtar Kelimeler

religion, digitalization, social media, Facebook, content analysis

Kaynakça

• Adanır, A. (2021, November 3). Fotoğrafın Hz. Muhammed'in mezarı olduğu iddiası. Retrieved from https://teyit.org/analiz-fotografin-peygamberin-mezari-oldugu-iddiasi in 21.06.2021.
• Arpaguş, H. K. (2002). Kelime-i Tevhid. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from https://islamansiklopedisi.org.tr/kelime-i-tevhid#1 21.06.2021.
• Bildik, E. (2019). Dini bilgi edinme sürecinde sosyal medya. Master’s Thesis, Marmara Üniversitesi, İstanbul. https://www.proquest.com/openview.
• Boyd, D. M. & Ellison, N. B. (2007). Social Network sites: definition, history, and scholarship. Journal of Computer‐Mediated Communication, 13(1), 210-230. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1083-6101.2007.00393.x.
• Campbell, H. (2010). When religion meets new media. Routledge.
• Castells, M. (2005). Ağ toplumunun yükselişi enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür cilt 1 (E. Kılıç, Trans.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Certel, H. (1997). Psiko-sosyal açıdan zekât. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (13). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/30820.
• Cheong, P. H. (2017). The vitality of new media and religion: Communicative perspectives, practices, and changing authority in spiritual organization. New Media & Society, 19(1), 25-33. https://doi.org/10.1177/1461444816649913
• Çamdereli, M. (2018). Din ekranda nasıl durur? Medyada dinin popüler temsilleri. Ketebe Yayınları.
• Çelebi, İ. (2019). Kelime-i Şehâdet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kelime-i-sehadet.
• Demircan, A. (2017). Hz. Peygamber’in (sas) hicreti. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi, (1), 1-33. https://dergipark.org.tr/en/pub/itad/issue/30660/335450.
• Dereli, M. D. (2020). Sanala veda: Sosyal medya ve dönüşen dindarlık. Ankara: Nobel Yayınları.
• Diyanet Kurul. (2022). Salâtu selam nedir? Hz. Peygamber’e (s.a.s.) nasıl ve hangi lafızlarla salât-u selam getirilir?. Retrieved from https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/760/salatu-selam-nedir--hz--peygamber-e--s-a-s---nasil-ve-hangi-lafizlarla-salat-u-selam-getirilir in 21.06.2021.
• Durkheim, E. (2005). Dini hayatın ilkel biçimleri (F. Aydın, Trans.). İstanbul: Ataç Yayınları.
• Gemi, A. (2019). Kelime-i Tevhidin i’râbı. İlahiyat Yayın.
• Gezginci, G. & Işıklı, Ş. (2018). Dindar Facebook etkisi: Türk kullanıcılar üzerine bir analiz. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 1(1), 111-133. https://dergipark.org.tr/en/pub/mediad/issue/37949/414570.
• Haberli, M. (2013). Dini tecrübe aracı olarak sanal ritüeller. Akademik Araştırmalar Dergisi, 57, 17-36. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net.
• Haberli, M. (2015). İslam ve internet. M. Çamdereli et al. (Ed.), Dijitalleşen Din in (pp. 45-68). İstanbul: Köprü Yayınları.
• Haberli, M. (2018). Sosyal dini inanç ve değerlerin dejenerasyonu üzerine bir değerlendirme. Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi, 23-25. https:academia.edu.
• Hoover, S. M. (2013). Dijital çağda çocuk medyası (ve din): Zorluklar ve koşullar. Çocuk ve Medeniyet, 6(12), 197-206. https://doi.org/10.47646/CMD.2021.268
• Hosseini, S. H. (2008). Religion and media, religious media, or media religion: Theoretical studies. Journal of Media and Religion, 7(1-2), 56-69. https://doi.org/10.1080/15348420701838350
• Hürriyet. (2014, October 27). Beyonce İnşirah suresi’nden alıntı yaptı. Retrieved from https://www.hurriyet.com.tr/dunya/beyonce-insirah-suresi-nden-alinti-yapti in 21.06.2021.
• Kaplan, A. M. & Haenlein, M. (2010). Users of the world, unite! The challenges and opportunities of social media. Business Horizons, 53(1), 59-68. https://www.sciencedirect.com.
• Karaman, H. (2012). Kur’an-ı Kerim ve açıklamalı meali (10. bs). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim. (n.d.). Diyanet İşleri Başkanlığı. Retrieved from https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/F%C3%A2t%C4%B1r-suresi/3693/33-35-ayet-tefsiri in 21.06.2021.
• Kutlu, M. & Önürmen, O. (2020). Resmi kurumların yeni medyada yeni ifade biçimleri: TRT 2 örneği. O. Önürmen (Ed.), Yeni Medya Yeni Mekân Yeni Mesaj in (pp. 89-103). Palet Yayınları.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı. (n.d.). Mevlana müzesi. Retrieved from https://www.ktb.gov.tr/yazdir?5A240AA45AEAEE06B59091BB9EEF7376 in 21.06.2021.
• Laughey, D. (2010). Medya çalışmaları teoriler ve yaklaşımlar (A. Toprak, Trans.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Menekşe, Ö. (2015). Dinin dijitalleşmesi ve mobil uygulamalar. M. Çamdereli et al. (Ed.), Dijitalleşen Din in (pp. 175-222). İstanbul: Köprü Yayınları.
• Miller, H. J. (2017, December 30). Sosyal medya vaizliği ve dijital din. Retrieved from http://www.sophosakademi.org/sosyal-medya-vaizligi-ve-dijital-din/ in 21.06.2021.
• Milliyet. (2020, March 29). Amerikalı şarkıcı Jennifer Grout Ayet-el Kürsi okudu. Retrieved from https://www.milliyet.com.tr/cadde/galeri/amerikali-sarkici-jennifer-grout-ayet-el-kursi-okudu-6176560/1 in 21.06.2021.
• Nedir.org (n.d.). Subhanallah nedir, Subhanallah ne demek. Retrieved from https://nedir.ileilgili.org/subhanallah in 21.06.2021.
• Okumuş, E. (2014). Din ve sosyalleşme. Electronic Turkish Studies, 9(11). https://web.p.ebscohost.com/.
• Prasad, B. D. (2008). Content analysis. A method in social science research. Research Methods For Social Work, 5, 1-20. css.ac.in.
• Stemler, S. E. (2015). Content analysis. Emerging Trends in the Social and Behavioral Sciences: An Interdisciplinary, Searchable, and Linkable Resource, 1-14. John Wiley & Sons, Inc. ISBN 978-1-118-90077-2.
• Temel, M., Eken, M. & Aydın, H. (2018). İnternet üzerinden dini bilgi edinme süreci ve eleştirel yeterlilikler: Erciyes Üniversitesi İletişim Fakültesi öğrencileri üzerine ampirik bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(59). http:erciyes.edu.tr.
• Tezcan, N. (2011). Evliya Çelebi'nin rüyasındaki cami. Evliyâ Çelebi: Doğumunun 400. yılında. TC Kültür ve Turizm Bakanlığı. http://repository.bilkent.edu.tr.
• Tijjani, A. A. (2018). The concept of God (Allah) in Islam. Internatıonal Journal of Educatıonal Benchmark (IJEB), University of Uyo. 10(2). https://benchmarkjournals.com/.
• Trocholepczy, B. (2013). Dijital medya ve din eğitimi: Ayrı dünyalar?. Çocuk ve Medeniyet, 6(12), 183-196. https://doi.org/10.47646/CMD.2021.263
• Turanalp, M. F. (2016). İnternetin ergenlere olumsuz etkileri üzerine din eğitimi temelli bir yaklaşım. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 16(1), 111-132. https://dergipark.org.tr/en/pub/marife/article/436711.
• Türkçe Kur’an Mealleri (n.d.). Retrieved from https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=94&ayet=1 in 21.06.2021.
• Vikipedi Özgür Ansiklopedi. (2021, July 23). Mescid-i Nebevî. Retrieved from https://tr.wikipedia.org/wiki/Mescid-i_Nebev%C3%AE in 21.06.2021.
• Walker, C. S. (2018, January 7). Din, akıllı telefonlar ve sosyal medya ile nasıl değişiyor?, Sophos Akademi. http://www.sophosakademi.org/din-akilli-telefonlar-ve-sosyal-medya-ile-nasil-degisiyor/.
• We Are Social. (2022, January 26). Retrieved from https://wearesocial.com/uk/blog/2022/01/digital-2022-another-year-of-bumper-growth-2 in 21.06.2021.
• Yenen, İ. (2012). Medya ve din. N. Akyüz (Ed.), Din Sosyolojisi El Kitabı in (pp. 423-436). Grafiker Yayınları.
• Yıdırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.