İBN BATTUTA SEYAHATNÂMESİ İLE FÜTÜVVET-NÂMELERE GÖRE ANADOLU’DA VE AHÎLER’DE İKTİSÂDÎ HAYAT

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: FÜTÜVVET, AHİLİK ve İKTİSADİ HAYAT ÖZEL SAYISI, 16 - 33, 21.12.2021

Mehmet Şeker

Öz

Anadolu (Türkiye) Selçuklularının dağılması üzerine bağımsızlıklarını elde etmek için harekete geçen mahallî beylikler, otoritelerini sağlamak amacıyla kendi topraklarında yaşayan şeyhlerin hem nüfûzlarından yararlanıyorlar, hem de onlar için yaptıkları tekke ve zaviyelere zengin vakıflar tahsis ediyorlardı. Nitekim Osmanlı vekâyinâmeleri Osman (I) Bey (1302-1324) ve Orhan Gâzi (1324-1362) ile Murad (I, 1362-1389) Hüdâvendigâr’ın bir çok zâviyeyi desteklediklerine dair bilgiler vermektedirler. Bilindiği gibi bu vekâyi’-nâmelerden biri de ilk Osmanlı şâir ve tarihçilerinden Âşıkpaşazâde (ö.1484’den sonra)’nin “Tevârîh-i Âl-i Osman” adlı eseridir. Bu eserde, Selçuklular ile Beylikler devri Anadolu’sunda, Türk-İslâm kültür ve medeniyetinin oluşup gelişmesini sağlayan askerî, dinî, sosyal ve meslekî kuruluşlardan birinin de “Âhiyân-ı Rum” (Anadolu Ahileri) olduğu belirtilmektedir.
Ahîlerin Anadolu’da ne kadar yayılmış olduklarını bize h.733/m.1333 yılında Anadolu’yu gezip bölge hakkında bilgiler ve haberler veren İbn Battuta bu örgütlerin, Anadolu (Türkiye) Selçuklu Sultanı Alâddin Keykubâd devrinden (1220-1237) başlayarak Osmanlı Beyliği’nin kuruluşunda da siyasî, kültürel ve iktisâdî faaliyetlerini devam ettirdiklerini kaydetmektedir. Bu arada kurulan diğer Türk beylikleri ile Anadolu’nun aynı anda Türkleşip İslâmlaşmasında bunların oynadıkları rolleri yanında meslekî/iktisâdî yönlerinin de ağır bastığı düşünülürse özellikle Orhan Gâzî devrinde Anadolu’yu ziyaret etmiş olan İbn Battuta’nın Ahîler hakkında verdiği bilgilerin önemi daha açıkça anlaşılır. İşte biz, bu makalemizde öncelikle seyyahın XIV. yüzyıl Anadolu’sunun iktisâdî hayatına dair verdiği bilgileri genel olarak ele alıp değerlendirmek istiyoruz. XIV. Yüzyıl Anadolu'sunun sosyal hayatı hakkında İbn Battuta'nın Anadolu halkının iktisadî fa¬aliyetleri hakkında bize verdiği bilgilere dayanarak, bazı meslek gruplarının mevcudiyetinden bahsetmeye çalışacağız. Ardından da Ahîler’in çalşma hayatındaki yerleri ile günlük hayatlarına İbn Battuta’nın verdiği bilgi ve haberler çerçevesinde göz atacağımız gibi aynı zamanda fütüvvet-nâmelerden de meslek sahibi olmayı teşvik eden tavsiyelerle bu konudaki ilkelerinden bazı örnekler vereceğiz.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, İbn Battuta, Ahîlik, Ahî Zâviyeleri, İktisâdî Hayat, Fütüvvet-nâme.

Kaynakça

• Akdağ, M. (1977). Türkiye'nin İktisadî ve İçtimai Tarihi, I (1243-1453), İstanbul.
• Cumbur, M. (1986). Anadolu Şehirlerinin Kuruluşunda Ahîlerin Yeri, Türk Kültürü ve Ahîlik XXI. Ahîlik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri Kırşehir, İstanbul, 1986, 87-93.
• Çağatay, N. (1974). Bir Türk Kurumu Olan Ahîlik, Ankara.
• Doğru, H. (1991). XVI. Yüzyılda Sultanönü Sancağı’nda Ahîler ve Ahî Zaviyeleri, Ankara.
• Ebȗ Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed b. İbrAhîm et-Tanci (703/1304-779/1377), Tuhfetu’n-Nuzzâr fi Garâibi’l-Emsar ve Acâibi’l-Esfar, Beyrut? Çeviri-İnceleme ve Notlar: A. Sait Aykut, (2004). (I-II) İstanbul.
• Ekinci, Y. (2008). Ahîlik, Ankara. Ekinci, Y. (1989). Ahîlik ve Meslek Eğitimi, İstanbul.
• İbn Battuta Seyahatnâmesi Metin, (Tuhfetü’n-Nuzzar Rıhletü İbn Battuta), Beyrut?; M. Şerif Tercümesi (Seyahatnâme-i İbn Battuta trc. Mehmed Şerif, İstanbul, 1333-1335.
• İvgin, H. (1992). Ahîlikte Ticaret Ahlakı, Ahîlik Sisteminin Günümüz Türk Küçük İşletmeciliği Açısından Değerlendirilmesi, (Yayına hazırlayan: Prof. Dr. Tamer Müftüoğlu), Ankara.
• Köprülü, F. (1981). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (1978). Zaviyeler, Vakıflar Dergisi, XII, Ankara, 247-269.
• Mikail, B. (1991). Ahî Evren ve Ahî Teşkilatı’nın Kuruluşu, Konya. Önder, M. (1976). Kırşehir Güldestesi, Ankara.
• Soykut, R. (1980). İnsanlık Bilimi- Ahîlik, Ankara.
• Şeker, M. (2001). İbn Battuta’ya Göre Anadolu’nun Sosyal- Kültürel ve İktisadi Hayatı ile Ahîlik, 2. Bs., Ankara.
• Şeker, M. (2005). Ahîlik ve Helal Kazanç, Diyanet Aylık Dergi, 175, 28-33.
• Şeker, M. (2006) Anadolu’nun Türkleşmesi ve Kültürel Hayatı, İstanbul.
• Şeker, M. (2011) Türk-İslâm Medeniyetinde Ahîlik ve Fütüvvet-nâmelerin Yeri–Seyyid Hüseyin el-Ğaybî’nin “Muhtasar Fütüvvet-nâme”si-, İstanbul.
• Tabakoğlu, A. (1986). Sosyal ve İktisadi Yönleriyle Ahîlik, Türk Kültürü ve Ahîlik XXI. Ahîlik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri Kırşehir 13-15 Eylül 1985, İstanbul 1986, 49-72.