İspanya’dan Osmanlı’ya: Çikolatanın Tarihi Serüvenine Katkı

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 16 - 27, 30.06.2019

Fatma Ünyay Açıkgöz

https://doi.org/10.31592/aeusbed.475284

Cited By: 1

Öz

Çikolatanın tarihiyle
ilgili Batı’da pek çok eser yazılmıştır. Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde ise bu
konuda akademik anlamda çok az çalışma bulunmaktadır. Bunlara bakıldığında
çikolatanın imparatorluk payitahtına ne zaman ve nasıl girdiği tam olarak bilinmemektedir.
Bilinenlerin özeti şöyledir: Geçmişi M.Ö. 1500’lere uzanan çikolata, Mayalarda
ve Azteklerde zenginlerin, savaşçıların ve kralların içeceği olup para olarak
da kullanılmaktaydı. 1521’de İspanyolların Meksika’yı fethinden sonra İspanyol
gemileri, altının yanı sıra ülkelerine kakao taneleri taşımaya başlamışlardı.
Çikolata İspanyol sarayına XVII. yüzyılın ilk yarısında girip yerleşmesinden
bir müddet sonra bütün Avrupa’ya yayılmış; XVIII. yüzyılda kralların,
zenginlerin ve aristokratların içtiği lüks tüketim maddeleri arasında yer
almıştır. Osmanlılarda ise çikolata, Sanayi Devrimi’nin ardından seri üretime
geçilmesiyle 1842’de İngilizler tarafından bir yiyecek olarak piyasaya
sürüldükten sonra yavaş yavaş kabul görmeye başlamıştır. Batı’ya nazaran
Osmanlı ülkesinde çok geç görülen çikolata tüketimi XIX. yüzyılın ortalarından
itibaren başta saray olmak üzere önce elit kesim arasında yaygınlaşmış; zamanla
modern kafe ve pastanelerin açılmasıyla halk tarafından da kabul
görmüştür.  Bu çalışmanın kaynağı olan Osmanlı arşiv belgesi ile İspanyol
anı kitabındaki verilere göre ise belki de ilk çikolata İstanbul sarayına,
Madrid sarayından gönderilen armağanlar yoluyla girmişti. 1783’te
Osmanlı-İspanya barışını güçlendirmek için III. Carlos tarafından I. Abdülhamid’e
gönderilen altın, gümüş gibi eşyaların arasında 4 sandık dolusu çikolata ve 6
paket de kakao bulunmaktaydı. Osmanlı kayıtlarında bu yeni ürün iki farklı
imlada yazılmış ve kahve türü bir baharat olarak tarif edilmişti. Bu bilgiler,
yalnızca çikolatanın tarihine değil aynı zamanda İstanbul’un kültürel tarihine
de katkı sağlayacaktır.

Abstract

There are
many works written in the West about the history of chocolate. There are very
few studies in Turkey. In these studies it is not known exactly when and how
the chocolate is entered into the empire capital. Chocolate, which extends over
the past B.C. 1500s, Mayan and Aztecs, the drinks of the richs, the warriors
and the kings, were also used as cash. After the Spanish conquest of Mexico in
1521, Spanish ships started to carry cocoa beans to their countries along with
gold. Chocolate spread all over Europe after a while after entering to the
Spanish palace in the first half of the 17th century. Chocolates has been
king's, rich’s and aristocratic’s luxury consumer goods in the 18th century. In
Ottoman, chocolate gradually began to be accepted after the Industrial Revolution
with series production, released as a food by the British in 1842. Compared to
the West, the consumption of chocolate seen in the Ottoman country has become
widespread in the middle the 19th century, especially among the elite. In time,
modern cafes and pattisseries were accepted by the public. According to the
Ottoman archives and the Spanish memories perhaps the first chocolate to
Istanbul palace, had entered the palace through the gifts sent from Madrid. For
strengthen the Ottoman-Spanish peace in 1783 among the items such as gold and
silver, which were sent by Carlos III to Abdulhamid I, there were 4 crates of
chocolate and 6 packs of cocoa. In the Ottoman records, this new product was
written in two different ways and described as a type of coffee. This
information will contribute not only to the history of chocolate but also to
the cultural history of Istanbul.

Key words:
Spain, Ottoman, gift, çikolata, tarih.

Anahtar Kelimeler

İspanya, Osmanlı, hediye, çikolata

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, F. (2017). “Osmanlı-İspanya barışını güçlendiren diplomatik hediyeler”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: 7, S: 2, s. 141-159.
• AHMET CEVDET. (1993), Tarih-i Cevdet, II, İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• ALTUN, Şafak. (2007). Türkiye’de Yabancı Sermaye’nin Tarihsel Gelişimi, İstanbul.
• ARIKAN, Muzaffer. (1995), “XIV-XVI. Asırlarda Türk-İspanyol İlişkilerine Toplu Bir Bakış”, XIV-XVI. Yüzyıllarda Türk-İspanyol İlişkileri ve Denizcilik Tarihimizle İlgili İspanyol Belgeleri”, Muzaffer Arıkan-Paulino Toledo, Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Karargah Basımevi.
• BEYDİLLİ, K. (2001). “İspanya”, DİA, 23, s. 162- 170, İstanbul 2001.
• BİLİM, C. (1990). Ebubekir Ratıb Efendi, Nemçe sefaretnamesi, Belleten, LIV, S.: 209, s. 261-295, Ankara.
• Castrillo, R. (2005), Gabriel de Aristizábal y su viaje a Constantinopla en el año 1784, Arbor CLXXX, 711-712, 707-726, http://arbor.revistas.csic.es internet adresinden 27 Ekim 2017 tarihinde edinilmiştir.
• COE, S. and Coe. (2005). Çikolata’nın Gerçek Tarihi, çev.: Ayşe Öztek, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• CORRALES. E. M. (2006), “İspanya-Osmanlı İlişkileri”, İspanya-Türkiye 16. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Rekabet ve Dostluk, Ed. Pablo Martin Asuero, s. 235-254, İstanbul, Kitap Yayınevi.
• ÇAKIR, Hamza. (1997). Osmanlı Basınında Reklam, Ankara, Elit Reklamcılık.
• EKSEN, İ. (2008). İstanbul’un Tadı Tuzu Saray Sofralarından Sokak Yemeklerine, İstanbul: Yaşam Yayınları.
• EMİROĞLU, K. (2001). Gündelik Hayatımızın Tarihi, Ankara: Dost Kitabevi.
• GRAVİNA, F. (2004). İstanbul Anlatımı, çev.: Yıldız Ersoy Canpolat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GÜRSOY, D. (2006). Aşkın İlacı Çikolata, İstanbul: Oğlak Yayınları.
• IŞIN, P. M. (2008). Gülbeşeker Türk Tatlıları Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÖZEN, S. (2014). Çukulata, çikolata’nın gerçek tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ŞENİ. N. (1999). Marie ve Marie Konstantıniyye’de Bir Mevsim 1856-1858, çev.: Şirin Tekeli.
• TABAKOĞLU, H. S. (Fall 2008). XVIII. yüzyılın sonunda Osmanlı-İspanya ilişkileri: ilk İspanya elçisi Don Juan De Bouligny örneği, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, s. 812-840, Volume 3/7.
• Vasıf Efendi. (Tarihsiz). Sefaretname-i İspanya, TTK Kütüphanesi, Yazma No: 61.