TASAVVUFTA İCAZET GELENEĞİ: "NAKŞİ ŞEHYİ ERVADİ ÖRNEĞİ"

Yıl 2020, Sayı: 6, 63 - 104, 27.06.2020

Nazim Çınar

Öz

Tasavvufta tarikatlar ve tekkeler irfanî geleneğin neşvünemâ bulmasında oldukça önemli yer tutmaktadır. Bir tarikatı temsil eden veya bir tekkenin başında bulunan şeyh efendi, müridleri irşad etme ve tasavvufî neşveyi yaygınlaştırma hususunda önemli vazifeler gerçekleştirmişlerdir. Tasavvufî faaliyetlerde düzen ve intizamın sağlanması ve bir iç disiplinin oluşturulması için irşad vazifesinde bulunan şeyhin, kendi istek ve arzusuna göre değil de birtakım prensiplere riayet etmesinin gerekliliği hasıl olmuştur. Bu sebeple icâzetnâme geleneği tesis edilmiştir. Bir çeşit senet mesabesinde olan bu icâzetnâmelerde şeyhin hangi hocalardan ilim tahsil ettiği, hangi eserleri okuduğu, hangi prensiplere göre hareket etmesi gerektiği ve tarikat silsilesi belirtilmiştir. Bu çalışmamızda icâzet geleneğine güzel bir örneklik teşkil eden Nakşî-Hâlidî şeyhi Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî’nin, halifesi Ahmed Ziyâeddîn Gümüşhânevî’ye verdiği “el-’İkdü’l-ferîd fî uluvvi’l-esânîd” isimli icâzetnâmesini tanıtmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İcâzetnâme, İkdü’l-ferîd, tarîkat, Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani, Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel, thk. Şuayb el-Arnaut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2001/1421. Akpınar, Cemil “İcâzet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 21, İstanbul 2000. Arslan, Durmuş, “Abdülhamit Rüştü (Görücü) Efendi ve İcâzetnâmeler”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 2011, c. 15, Sayı: 1 Âsım Efendi, Mütercim, Kâmûs Tercümesi, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1305. Atay, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi: Medrese Programları, İcâzetnâmeler, Islahat Hareketleri, İstanbul 1983. Aydın, Arafat, İcâzetnâme (Sebet), “Doğumunun 200. Yılı Hatırasına Uluslararası Gümüşhânevî Sempozyumu “İlim Ve İrşadla Geçen Bir Ömür” İstanbul 2014. Başaran, Selman M. Ali Sönmez, Hadis tarihi ve usulü, Uludağ üniversitesi Yayınları, Bursa 2001. Bedîrî, Muhammed b. Ahmed, el-Cevâhiru’l-gavâlî fî zikri’l-esânî’l-avâlî, hazırlayan, Ahmed el-Hudarî, ty., yy. vr. 210-212 (el-Mektebetü’ş-Şâmile). Bilgin, Aydın “Meclis-i Meşâyih”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 28, İstanbul 2003. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm, Sahihu’l-Buhârî, thk. Muhammed Zahir b. Nasır, Dâru Tavgu’n-Necât, Mısır 1422. Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009. Çınar, Nazım. Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî’nin Hayatı, Eserleri Ve Tasavvufî Görüşleri, Kayseri 2019 (Basılmamış Doktora Tezi) Dernîka, Muhammed Ahmed, et-Tarîkatü’n-Nakşbendiyye ve e’lâmüha, Elmüessesetü’l-Hadîsetü lil-Kitab, Trablus 2009. ----------, et-Turuku’s-sûfiyye ve meşayihuhâ fî Trablus, Dâru’l-İnşâ, Trablus 1405/1984. Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi, Sünenü Ebü Dâvud, thk. Şuayb Arnavut, Dâru’r-Risâleti’l Âlemiyye, Dimeşk 2009. Ebû Ya’la, Ahmed b. Ali b. el-Müsenna, Müsnedu Ebî Ya’la, thk. Hüseyin Selim Esed, Dârü’l-Me’mun li’t-Türas, Dımaşk 1984. Efendioğlu, Mehmet, “Müselsel”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul 2006. Eren, Mehmet, “Hadis Edebiyatında Mu’cem-Meşyeha Türü Kitaplar (Muhaddislerin Kaynak Eserlerin Korunmasına Yönelik Çalışmaları)”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Konya 2005, sayı: 20. Ervâdî, Ahmed b. Süleyman, el-’İkdü’l-ferîd fî uluvvi’l-esânîd, Mahmud Es’ad Coşan Araştırma ve Eğitim Merkezi Kütüphanesi, Gümüşhânevî Evrakı, AZG/04/199. ----------, el-’İkdü’l-ferîd fî uluvvi’l-esânîd, Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, nr. 731. ----------, el-’İkdü’l-ferîd fî uluvvi’l-esânîd, Ezheriyye Kütüphanesi. (Kâhire), nr. 43810 (653). ----------, İbtilâü’l-evliyâ ve tasarrufi’l-kibriya, Merkezü’l-Melik Faysal (Riyad), nr. 412/5. ----------, İcâzetnâme, Mahmud Es’ad Coşan Araştırma ve Eğitim Merkezi Kütüphanesi, Gümüşhânevî Evrakı, AZG/04/198 ----------, Risâle fî hakki’s-salât ve’r-râbıta ve şemâil-i cemî’i silsile, Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba, nr. 292. ----------, Nûru’l-mazhar fî tarîkati seyyidî eş-Şeyhi’l-Ekber, Matba-i Amire, İstanbul 1268, Süleymaniye Kütüphanesi, Sütlüce Dergâhı nr. 254. Es’ad Sâhib, Muhammed, Bugyetü’l-vâcid fî mektûbâtı Hadreti Mevlânâ Hâlid, Matbaatu’t-Terakkî, Dimaşk 1334. Fuad b. Fevzî et-Trablûsî, Nüzhetü’n-nâzırîn ve ka’bet’ül-aşikîn fi ensâbi ve ahvâli ve esânîdi evliyâ-i trablusu’s-sâlihîn, Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1427/2006. Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâeddîn, Câmi’u’l-usûl fi’l-evliyâi ve envâ’ihim ve evsâfihim ve usûli kulli tarîkin ve muhimmâti’l-murîdi ve şurûti’ş-şeyhi ve kelimâti’s-sûfiyyeti ve ıstılâhihim ve envâ’i’t-tasavvuf, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, thk. Ahmded Ferîd Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2010. Hâkim, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed, el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, thk. Mustafa Abdülkadir Ata, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990/1411. Hayderî, Cevâd Fakî Ali el- Mevlânâ Hâlid en-Nakşbendî ve menhecühü fi’t-tasavvuf, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1438/2017. Hocazâde Ahmed Hilmi, “Mevlânâ Ahmed Ziyâeddîn el-Gümüşhânevî” Cerîde-i Sûfiyye, İstanbul 4 Teşrin-i-evvel 1328/17 Ekim 1912. İbn Akile, Cemâlüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Saîd b. Akile el-Mekki, el-Fevaidü’l-celile fî’l-müselselati İbn Akile, thk. Muhammed Rızâ Kahveci, Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, Beyrut 1421/2000. İbn Asakir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah, Târîhu Medîneti Dımaşk, thk. Amr b. Garame el-Amrî, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1415/1995. İbn Fâris, Ahmed b. Hüseyn, Mücmelü’l-luğa (nşr. Züheyir Abdülmuhsin Sultân), Beyrut 1406/1986. İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini, Sünenü İbn Mace, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Daru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, Kahire 2009. İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisanü’l-Arab, Dâru Sadır, Beyrut 1414. İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî , Sıfatü’s-Safve, thk. Ahmed b. Ali, Dârü’l-Hadîs, Kahire 1421/2000. İsmail Paşa, Babanzâde Bağdatlı, Hediyyetü’l-ârifin esmai’l-müellifin ve asarü’l-musannafin, Beyrut ty. Kara, Mustafa, Din, hayat, sanat açısından tekkeler ve zaviyeler, Dergah Yayınları, İstanbul 1990. Kavak, Abdulcebbar, Mevlânâ Hâlid-i Nakşbendî ve Hâlidîlik, Nizamiye Akademi Yayınları, İstanbul 2016. Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu’cemü’l-Müellifin Teracimu Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Mektebetü’l-Müsenâ, ty. Beyrut, Kettânî, Abdulhay el-, Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve mu’cemü’l-me’âcim ve’l-meşyehât, (nşr. İhsan Abbas), Dârü’l- Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1402/1982. ----------, Risâletü’l-müselselât, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003. Kevserî, Muhammed Zâhid, İrgâmü’l-merîd fî şerhi’n-nazmi’l-atîd li-tevessüli’l-mürîd, el-Mektebetü’l- Ezheriyye, Kahire 2000. ----------, el-Müntekâ’l-müfîd mine’l-İkdi’l-ferîd fî uluvvi’l-esânîd, Kâhire 1354. ----------, et-Tahrîrü'l-vecîz fîmâ yebteğîhi'l-müstecîz, Matbaatü’l-Envâr, Mısır 1360. Küçük, Raşid “İsnad”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 23, İstanbul 2001. Meclis-i Meşâyih Nizamnamesi, Darül Hilafetil Âliye, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, İstanbul 1337. Memiş, Abdurrahman, Hâlidi Bağdâdî ve Anadolu’da Hâlidîlik, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000. Muhammed Kürd Ali, Muhammed Ferid b. Abdirrezzak b. Muhammed, Hıtatü’ş- Şam, Mektebetü’n-Nûrî, Beyrut 1983. Mustafa Fevzî b. Nu’mân, Hediyyetü’l-Hâlidîn fî Menâkıbi Kutbi’l-Ârifîn Mevlânâ Ahmed Ziyâeddîn b. Mustafa el-Gümüşhânevî, İstanbul 1313/1896. Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisaburi Müslim b. el-Haccac, Sahih-i Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabiyye, Beyrut ty. Öngören, Reşat, Osmanlılar’da Tasavvuf, Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl), İz Yayıncılık, İstanbul 2012. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1971. Serkîs, Yûsuf b. İlyân b. Mûsâ, Mu’cemü’l-matbûâti’l-Arabiyye ve’l-muarrebe, Matbatü Serkîs, Mısır 1928. Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman, Cem’u’l-cevâmî’, thk. Muhtar İbrahim, Dâru’s-Sa’âde, Kahire 2005. ----------, Câmi’u’s-sagîr fî ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr, Dâru’l-Kütüb’il-İlmiyye, Beyrut 2006. ----------, Tedrîbü’r-râvî fi şerhi Takrîbi’n-Nevevi, thk. Ebû Kuteybe, Dâru Taybe ty., Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, Mü’cemu’l- evsat, thk., Tarık b. ‘Ivad, Daru’l-Harameyn, Kahire 1990. ----------, Kitâbü’d-dua li’t- Taberânî, thk. Mustafa Abdulkadir Ata, Darü’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1413. ----------, el-Mü’cemü’l-kebir, thk. Hamdî b. Abdülmecîd, Kahire 1415/1994. Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Beşâr Ivad, Dâru’ı-Mağribi’l-İslâmî, Beyrut 1998. Uğur, Müctebâ, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, Ankara 1992. Uludağ, Süleyman, “Halife”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 15, İstanbul 1997. Yücel, Ahmet, Başlangıçtan günümüze hadis usulü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2009. Ziriklî, Hayreddin, el-A’lâm, Daru’l-ilmi lil-melâyîn, Beyrut 2002.