İslam Aile Hukukunda Kadının Mehir Hakkına Toplumun Bakış Açısı Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2013, Volume: 17 Issue: 4, 223 - 256, 01.10.2013

Saliha Okur Gümrükçüoğlu

Abstract

İslam aile hukukunda mehir fonksiyonel olup önemli bir boşluğu doldurmasına rağmen, uygulamada ne denli yer aldığı araştırılması gereken bir konudur. Birçok İslam hukuku kitaplarının aile hukuku bölümlerinde mehrin ne olduğu, çeşitleri ve ne zaman ödeneceğinin ayrıntılı bir biçimde işlendiği konusunda kuşku yoktur. Kanaatimizce üzerinde durulması gereken söz konusu hakkın pratikte ne ölçüde yer bulduğudur. Bu çalışma, İslam aile hukukundaki mehrin, günümüz uygulamasında yer alıp almadığını sorgulamaktadır.İstanbul ve Kayseri ilini kapsayan ve 1700 deneği içeren ankette elde edilen verilere göre mehir, genellikle nikah esnasında konuşulan ve miktarı tespit edilen, ödenme zamanı boşamaya ya da ölüme tehir edilen bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak yapılan çalışmada boşama ve ölüm esnasında da, kadına nikah esnasında takdir edilen mehrin ödenmediği veya bir miktar mal ile razı edilmeye çalışıldığı anlaşılmıştır. Bu da bize İslam aile hukukunda mehrin çoğunlukla nikah esnasında miktarı tespit edilen fakat, ödenmesi gerektiğinde kadına teslim edilmeyen bir uygulama olarak devam ettiğini kanıtlar. Mehrin kadına teslim edilmeyişinin birden fazla sebebi olmakla birlikte, şüphe yok ki ilk sırada, çiftlerin konu ile ilgili yeterince bilgi sahibi olmamaları zikredilebilir. Nitekim yapılan araştırmada boşanma esnasında mehrini talep etmesi gerektiğini bilen kadın sayısı oldukça düşüktür. Öte yandan erkeklerin vermeyi taahhüd ettiği meblağı, boşama esnasında hatırlamamaları da dikkati çeken ayrı bir konudur. Dolayısıyla İslam aile hukukunun kadına tanıdığı bir hak olan mehir, günümüz Türkiye’sinde gerektiği kadar bilinmemekle birlikte, uygulamada da yer aldığını söylemek güç gözükmektedir.Makalede mehrin ayrıntılı bir şekilde ne olduğu üzerinde durulmayarak, konunun geçmiş din ve kültürlerdeki yansımaları incelenerek, yapılan anket çalışmasının sonuçları okuyucunun değerlendirilmesine bırakılmıştır

Keywords

İslam aile hukuku, kadın, mehir, anket

AN EVALUATION OF SOCIETY’S POINT OF VIEW ON MAHR RIGHT OF WOMEN IN ISLAMIC FAMILY LAW

Abstract

Even though mahr is functional in Islamic family law and fi lls an important gap, it is a subject to study to what extent it takes place in practice. There is no doubt that what mahr means, what its varieties are and when it should be paid are mentioned in family law sections of Islamic law books. According to our view, the subject that must be emphasized is to what extent this right is put into practice. This study questions whether mahr in Islamic family law is practised today or not.The data obtained from the questionnaire including Istanbul and Kayseri cities and 1700 associations indicates that mahr comes up as an application which is talked on and the amount is determined during religious marriage and whose payment time is postponed to divorce or death. However, it is understood that the mahr guaranteed to the wife during the religious marriage is not paid in divorce or death time and the wife is persuaded to receive only small amount of mahr, proving that in Islamic family law mahr is a ritual whose amount is generally determined during religious marriage and which is not paid when it is needed to be paid.Although there are more than one reason for not delivering mahr to the wife, undoubtedly, the fi rst one is that the couples do not have enough information about mahr. However, according to the study, the number of women who know to demand her mahr after getting divorced is quite slight. On the other hand, it seems remarkable that the men don’t remember the amount that they undertake to pay in case of divorce. For this reason, mahr, a right dedicated to the women in Islamic family law, is not known as necessary in today’s Turkey and it seems hard to say that mahr is put into practice.The mahr itself has not been emphasized in details in this article and the subject’s refl ections on past religions and cultures have been examined and the conclusions of the questionnaire study have been left to the readers’ evaluation

Keywords

İslamic family law, women, mahr, questionnaire

References

• A.Z.E., “Ketubbot”, Encyclopaedia Judaica, C. X, s. 932-934
• Aksoy, Mustafa, Doğu Anadolu Kültürü Üzerine Bir İnceleme, b. 2, İstanbul 2007.
• Akyüz, Jülide, “Evlenme Sözleşmesinin Önemli Bir Öğesi Olan ‘Mehir’ Hakkında Bazı Düşünceler”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXIV, Sa. 37, s. 213-230.
• Anderson, Siwan, “The Economics of Dowry and Brideprice” Journal of Economic Perspectives, C. XXI, Sa. 4, s. 151-174.
• Arsal, Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul 1947.
• Aydın, M. Âkif, “Mehir”, DİA, C. XXVIII, s. 389-391
• Aydın, M. Âkif, “Eyüp Şer’iyye Sicillerinden 184, 185 ve 188 No’lu Defterlerin Hukuki Tahlili”, 18 Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam, Ed: Tülay Artan, İstanbul 1998, s.65-72.
• Aydın, M. Âkif, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul 1985.
• Barnouw, Victor, An Introduction to Anthropology-Ethnology, C. II, b. 2, London 1975
• Biale, Rachel, Women and Jewish Law, New York : Schocken Books 1984.
• Buhari, Nikah, 51,37
• Ceride-i İlmiyye, sy. 5, 15.
• Cevad, Ali, el-Mufassal fî tarihi’l-Arab kable’l-İslam, Beyrut 1970, C. V.
• Cezeri, Abdurrahman, Kitabu’l-fıkh alâ mezâhibi’l-erba’a, Lübnan 1969, C. IV.
• Cin, Halil, “İslam Hukukunda Mehir”, AÜHFD, C. XXIX, Sa. 1-2, s. 199- 254.
• Dalyan, Murat Gökhan, “19. Yüzyıl Nasturi ya da Doğu Süryani Toplumunda Kadın ve Kadının Sosyal Statüsü”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sa. 19, s. 37-48.
• Ebu Davud, Nikah 29, (2106)
• Erten, Hayri, Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. yy. İlk Yarısı), Ankara 2001.
• Feridun Bey, Münşeâtüs-Selâtîn, İstanbul 1274-1275, C. I.
• Gümrükçüoğlu, Saliha Okur, “Cerîde-i İlmiyye’de Yer Alan Kararlar Çerçevesinde Fetvahânenin Yargı Kararlarını Bozma Sebepleri” Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sa. 4, s. 121-113.
• Gürkan, Salime Leyla, Yahudilik, b. 4, İstanbul 2012.
• Hatemi, Hüseyin, Hukuk ve Ahlaka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları, İstanbul 1962.
• İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müçtehid ve Nihayeti’l-Muktesid, (tahk. Abdülmecid Tu’me Halebi) Beyrut 1997, C. III.
• İbn. Manzur, Lisanu’l-Arab, Beyrut 1994, C. V.
• İbnu Mace, Nikah 17, (1887)
• İnan, Abdülkadir, “Türk düğünlerinde Exogamie izleri” Makaleler ve İncelemeler, b. 2, Ankara 1987, s. 341-349.
• Mahmut Atay, “Hint Ailesinde Kadının Konumu,” İzmir Ege Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, Sa. 3, s. 173-192.
• Mahmut Muhammed Şeyh, el-Mehr fi ’l-İslam beyne’l-mazi ve’l-hâzır, el- Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
• Nesai, Nikah 66, (6,117, 118)
• O. Spıes, “Mahr”, EI2, C. VI, s. 78-80.
• Ongan, Halit, Ankara’nın İki Numaralı Şer’iyye Sicili, Ankara 1974.
• Orkun, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Ankara 1987.
• Ögel, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul 1988.
• Özdemir, Rıfat, “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1771-1810)”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, s. 81-144.
• Savaş, Saim, “Fetva ve Şer’iyye Sicillerine Göre Ailenin Teşekkülü ve Dağılması”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara 1992, C. II, s. 504-547.
• Sıddıquı, Mona, “Mahr: Legal Obligation or Rightful Demand?”, Journal of Islamic Studies, C. VI, Sa. 1, s. 14-24.
• Şer’iyye Sicilleri (Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı), haz. Ahmet Akgündüz, C. I, s. 272, G2/91 (303).
• Şaban, Zekiyüddin, el-Ahkâmu’ş-şer’iyye lil-ahvâli’ş-şahsiyye, b. 5, Bingazi 1989
• Tezcan, Mahmut, Türk Kültüründe Başlık Parası Geleneği, Ankara 1998.
• Timur, Hıfzı “Eski Hukukumuzda Nişanlanma ve Kalın” Ebul’ula Mardin’e Armağan, İstanbul 1944, s.1137-1149.
• Tirmizi, Nikah 22, (1114)
• Y, 1. HD., 27.05.2009, 2009/4577 E.N., 2009/6090 K.N.
• Yemani, el-Beyan, IX.