Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde İklim Değişikliği Davaları

Year 2025, Volume: 29 Issue: 1, 197 - 244, 31.01.2025

Seher Çakan

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1510107

Abstract

İklim değişikliğinin olumsuz etkilerinden dolayı hak temelli iklim davaları hem ulusal hem de uluslararası mahkemeler aracılığıyla açılmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 9 Nisan 2024’te vermiş olduğu üç kararla ilk kez iklim değişikliğine ilişkin karar vermiş oldu. Mahkeme görülen davadan ikisinin, Duarte Agostinho ve diğerleri v Portekiz ve 32 diğer devlet ve Carême v Fransa davaları kabul edilemez olduğuna karar vermiştir. Verein Klimaseniorinnen Schweiz ve Diğerleri v İsviçre davası da Mahkemenin hak ihlali vermiş olduğu ilk karardır.
Her üç kararda da Mahkeme iklim değişikliğine ilişkin bazı hususları açıklığa kavuşturmuştur. Mahkeme bu kararlarda iklim değişikliği davalarının ülke dışı yarı yetkisi kapsamında olup olmadığını, devletlerin takdir marjı, mağdur statüsü gibi önemli konuları ele almıştır. Özellikle de 8. Madde kapsamında pozitif yükümlülüklerin ve mağdur statüsünün kapsamlarının genişletilmesi önemlidir. Bu çalışmanın amacı AİHM’nin vermiş olduğu bu kararlar çerçevesinde iklim değişikliği davalarında tartışmalı olan bazı hususları ele alarak iklim değişikliğine ilişkin bu kararları detaylı bir şekilde incelemektir.

Keywords

iklim değişikliği, iklim değişikliği davaları, AİHS, AİHM, pozitif yükümlülükler.

CLIMATE CHANGE LITIGATION IN THE EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS

Abstract

Due to the negative impacts of climate change, rights-based climate lawsuits have been filed in national and international courts. The European Court of Human Rights ruled on climate change for the first time with three decisions on 9 April 2024. The Court ruled that two cases, Duarte Agostinho and others v Portugal and 32 other states and Carême v France, were inadmissible. The case of Verein Klimaseniorinnen Schweiz and Others v Switzerland is also the first case in which the Court found a violation of rights.
In all three judgments, the Court clarified some issues related to climate change. In these judgments, the Court addressed crucial issues such as whether climate change cases are within the scope of extraterritorial quasi-jurisdiction, the margin of appreciation of states, and victim status. In particular, expanding the scope of positive obligations and victim status under Article 8 is essential. This study aims to examine these decisions on climate change in detail by addressing some controversial issues in climate change cases within the framework of these decisions of the Court.

Keywords

climate change, climate change litigation, ECHR, ECtHR, positive obligations.

References

• Abel P, “Mixed Signals for Domestic Climate Law:The Climate Rulings of the European Court of Human Rights”, Verfassungsblog, 2024, < https://verfassungsblog.de/mixed-signals-for-domestic-climate-law/>, Erişim Tarihi 7 Haziran 2024.
• Algan B, İnsan Hakları: Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve, Adalet Yayınevi, 2023.
• Bakker C, “Climate Change and Right to Life: Limits and Potentialities of the Human Rights Protection System” Ottavio Quirico / Mouloud Boumghar (Ed.), Climate Change and Human Rights: An international and comparative law perspective, Routledge, 2016, s. 71-88.
• Bozkurt E / Kanat S / Bektaş S, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku, Gözden Geçirilmiş 5. Baskı, Yetkin, 2022.
• Bozoğlu B, 21. Yüzyılda İklim Krizi, Paris Anlaşması ve İklim Değişikliğine Uyum, Dorlion, 2021.
• Brucher A / De Spiegeleir A, “The European Court of Human Rights’ April 9 Climate Rulings and the Future (Thereof)”, Verfassungsblog, 2024, <https://verfassungsblog.de/the-european-court-of-human-rights-april-9-climate-rulings-and-the-future-thereof/>, Erişim Tarihi 6 Haziran 2024.
• Çağıran M E, Uluslararası Alanda İnsan Hakları, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 4. Baskı, Turhan Kitabevi, 2020.
• Dışişleri Bakanlığı,<https://www.mfa.gov.tr/bm-iklim-degisikligi-cerceve-sozlesmesi.tr.mfa>, Erişim Tarihi 9 Mayıs 2024.
• Doğan İ, “Avrupa Konseyinin İnsan Haklarını Koruma Sisteminin Ana Hatları”, İlyas Doğan (Ed.), İnsan Hakları Hukuku, 3. Baskı, Astana Yayınları, 2019, s.391-433.
• Doğru O / Nalbant A, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar, Cilt:1, Legal Yayıncılık, 2012.
• Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, with Commentaries, 2001.
• Ekins R, “Strasbourg’s Absurd Climate Ruling Will See Environmental Policy Annexed by the Courts”, 2024, <https://conservativehome.com/2024/04/12/richard-ekins-strasbourgs-absurd-climate-ruling-will-see-environmental-policy-annexed-by-the-courts/>, Erişim Tarihi 9 Haziran 2024).
• European Environment Agency, “Extreme Temperatures and Health”, Published in Climate-ADAPT 19 Oca 2021 -Last Modified in Climate-ADAPT 4 Nis 2024, <https://climate-adapt.eea.europa.eu/en/observatory/++aq++metadata/indicators/extreme-temperatures-and-health?bs=1>, Erişim Tarihi 16 Mayıs 2024.
• Gemalmaz M S, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Temel Teorisine Giriş- Cilt 2, Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş 8. Bası, Legal Yayıncılık, 2012.
• Gökalp S S, “Paris Anlaşması ve Türkiye’ye Yansımaları” Sultan Tahmazoğlu Üzeltürk / Kutluhan Bozkurt / Duygu Kulaç (Ed.), İklim Krizi ve Hukuk, Legal Yayıncılık, 2022, s.1-29.
• Gözler K, İnsan Hakları Hukuku, Güncellenmiş 5. Baskı, Ekin Yayınevi, 2023.
• Gözler K, İnsan Hakları Hukukuna Giriş, 5. Baskı, Ekin Yayınevi, 2023.
• Güneş A M, Çevre Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 5. Baskı, Adalet Yayınevi, 2023.
• Heiskanen H, “Climate Change and the European Court of Human Rightsd: Future Potentials” Sébastien Duyck, Sébastien Jodoin ve Alyssa Johl (Ed.), Routledge Handbook of Human Rights and Climate Governance, Routledge, 2018, s. 319-324.
• Hilson C, “The Meaning of Carbon Budget within a Wide Margin of Appreciation: The ECtHR’s KlimaSeniorinnen Judgment”, Verfassungsblog, 2024, <https://verfassungsblog.de/the-meaning-of-carbon-budget-within-a-wide-margin-of-appreciation/ >, Erişim Tarihi 8 Haziran 2024.
• Human Rights Council, Human Rights and Climate Change, A/HRC/RES/41/21, 12 July 2019.
• Human Rights Council, Human Rights and Climate Change, Resolution 7/23, 28 March 2008.
• Human Rights Council, Mandate of the Special Rapporteur on the Promotion and Protection of Human Rights in the Context of Climate Change, A/HRC/RES/48/14, 13 October 2021.
• Human Rights Council, Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights on the Relationship between Climate Change and Human Rights, A/HRC/10/61, 15 January 2009.
• Human Rights Council, Report of the Special Rapporteur on the Issue of Human Rights Obligations Relating to the Enjoyment of a Safe, Clean, Healthy and Sustainable Environment, A/HRC/31/52, 1 February 2016.
• Human Rights Council, Resolution 10/4, Human Rights and Climate Change, 25 March 2009.
• International Energy Agency, Net Zero by 2050, A Roadmap for the Global Energy Sector, Revised version, October 2021.
• International Human Rights Instruments, Statement on Human Rights and Climate Change, HRI/2019/1.
• IPCC, Climate Change 2022 Mitigation of Climate Change -Working Group III Contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Summary for Policymakers, 2023.
• IPCC, Global Warming of 1,5°C- Summary for Policymakers, Revised on January 2019, 2023.
• IPCC, Global Warming of 1,5°C. An IPCC Special Report on the Impacts of Global Warming of 1,5°C Above Pre-industrial Levels and Related Global Greenhouse Gas Emission Pathways, in the Context of Strengthening the Global Response to the Threat of Climate Change, Sustainable Development, and Efforts to Eradicate Poverty, 2018.
• IPCC, Impacts of 1,5ºC Global Warming on Natural and Human Systems. In: Global Warming of 1,5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1,5°C above pre-industrial levels, 2018.
• IPCC, Summary for Policymakers, In: Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, 2022.
• IPCC, Summary for Policymakers. In: Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, 2013.
• IPCC, Summary for Policymakers. In: Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, 2021.
• IPCC, Summary for Policymakers. In: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, 2023.
• İklim Değişikliği Başkanlığı, <https://iklim.gov.tr/bm-iklim-degisikligi-cerceve-sozlesmesi-i-33>, Erişim Tarihi 31 Mayıs 2024.
• İneli Ciğer M, İklim Değişikliği ile Mücadelede Devletlerin Farklılaştırılmış Sorumlulukları, Yetkin Yayınları, 2022.
• Kaboğlu İ Ö / Yancı Özalp N, Çevre Hakkı, Tümüyle Yenilenmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Tekin Yayınevi, 2021.
• Kahl V, “A Human Right to Climate Protection – Necessary Protection or Human Rights Proliferation?”, Netherlands Quarterly of Human Rights, 40(2), 2022, s. 158-179.
• Kaynakçıoğlu U, Uluslararası Hukukta İklim Değişikliğinin Denizler Üzerindeki Etkileri, Filiz Kitabevi, 2023.
• Kumid, <https://kumid.net/euproject/admin/userfiles/dokumanlar/cevreilave02>, Erişim Tarihi 31 Mayıs 2024.
• Letsas G, “Did the Court in Klimaseniorinnen Create an Actio Popularis?”, Ejiltalk, 2024, <https://www.ejiltalk.org/did-the-court-in-klimaseniorinnen-create-anactiopopularis/>, Erişim Tarihi 9 Haziran 2024.
• Orçin M, “Özel ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı Bağlamında Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede Yaşama Hakkı”, Zerrin Savaşan / Hakan Ünay (Ed.), Uluslararası Çevre Hukuku ve Politikaları: Dünden Bugüne ve Geleceğe, Yetkin Yayınları, 2021, s.65-98.
• Özkerim Güner N, İklim Değişikliği Nedeniyle Devletlerin Sorumluluğu, Yetkin Yayınları, 2018.
• Reich J, “KlimaSeniorinnen and the Choice Between Imperfect Options: Incorporating International Climate Change Law to Maintain the ECHR’s Relevance Amid the Climate Crisis”, Verfassungsblog, 2024, <https://verfassungsblog.de/klimaseniorinnen-and-the-choice-between-imperfect-options/>, Erişim Tarihi 7 Haziran 2024.
• Rocha A, “States’ Extraterritorial Jurisdiction for Climate-Related Impacts”, Verfassungsblog, 2024,<https://verfassungsblog.de/states-extraterritorial-jurisdiction-for-climaterelated-impacts/>, Erişim Tarihi 6 Haziran 2024.
• Sancakdar O, “İklim Değişikliğinin Kamu Hizmeti, Sürdürülebilir Kalkınma ve Temel Haklara Etkilerinden Kesitler ve İklim Davaları”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 22, 2023, s. 99-129.
• Savaşan Z, “Çevre Hakları: İnsan Hakları Kuralları ile Korunmadan Asli Korumaya”, Zerrin Savaşan / Çağlar Söker / Fırat Harun Yılmaz (Ed.), Çevre Hukuku ve Politikalar: Kavramlar, Teoriler ve Tartışmalar, Seçkin Yayıncılık, 2021, s.49-81.
• Shelton D, “Equitable Utilization of the Atmosphere: a Right-based Approach to Climate Change?”, Stephen Humphreys (Ed.), Human Rights and Climate Change, Cambridge University Press, 2009, s.91-125.
• Tezcan D / Erdem M R / Sancakdar O / Önok M R, İnsan Hakları El Kitabı, Genişletilmiş 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2014.
• Türkeş M, “Küresel İklimin Korunması, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Türkiye”, Tesisat Mühendisliği, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Süreli Teknik Yayın 61, 2001, s. 14-29.
• UNFCCC, Glasgow Climate Pact, Decision-/CP.26, 2021.
• UNFCCC, Sharm el-Sheikh Implementation Plan, Decision-/CP.27, 2022.
• United Nations General Assembly, “The Human Right to a Clean, Healthy and Sustainable Environment”, A/76/L.75, 22 July 2022.
• Verheyen R, Climate Change Damage and International Law: Prevention Duties and State Responsibility, Martinus Nijhoff Publishers, 2005.
• Yargıtay, <https://www.yargitay.gov.tr/icerik/1008>, Erişim Tarihi 6 Haziran 2024.
• Yüksel C, “İklim Değişikliğiyle Mücadelede Bir Araç Olarak Uluslararası İnsan Hakları Hukuku”, Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, 10(2), 2022, s. 339-366.