2018 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Yer Alan Mekânsal Düşünme Becerileri

Year 2024, Volume: 24 Issue: 4, 2013 - 2028, 15.12.2024

Hasan Gönülaçar , Mustafa Öztürk , Neşet Mutlu

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2024..-1421938

Abstract

Türkiye’de 2000’li yıllardan itibaren öğretim programlarında yapılandırmacı ve aktif öğrenme yaklaşımlarına dayalı olarak beceri öğretimine önem verilmeye başlanmıştır. Özellikle 21. Yüzyıl becerileri kapsamında hem ‘öğrenme ve yenilik becerileri’ hem de ‘bilgi, medya ve teknoloji becerileri’ alt kategorilerine dahil edilebilecek beceriler arasında mekânsal düşünme becerileri de sayılabilir. Bu çalışmada Türkiye’deki akademisyenlerle gerçekleştirilen anket taraması ile toplanan veriler Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı kullanılarak analiz edilmiştir. Buna göre, sosyal bilgiler dersi öğretim programında (SBDÖP) (2018) yer alan becerilerden sekiz tanesi mekânsal düşünmeyle ilişkilendirilmiştir. Harita okuryazarlığı, konum analizi, mekânı algılama ve gözlem becerileri mekânsal düşünmeyle mükemmel (tam/doğrudan) ilişkili olarak ölçülürken, çevre okuryazarlığı, değişim ve sürekliliği algılama, problem çözme ve tablo-grafik ve diyagram çizme ve yorumlama becerileri yüksek düzeyde (kısmen/dolaylı) ilişkili olarak tespit edilmiştir. SBDÖP (2024)’de yer alan becerilerin mekânsal düşünmeyle ilişkilerinin kurulması hakkında yeni çalışmalar önerilmiştir.

Keywords

Mekânsal Düşünme Becerileri, Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, Sosyal Bilgiler Eğitimi

Ethical Statement

Erciyes Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurulu’ndan 2021/477 nolu izin alınmıştır.

Supporting Institution

Erciyes Üniversitesi BAP Birimi

Project Number

SDK-2022-11754

Spatial Thinking Skills Included in the Social Studies Curriculum 2018

Abstract

In Turkey, since the 2000s, skills teaching based on the constructivist approach has started to be given importance in curriculum. Spatial thinking skills can be counted among the skills that can be included in both 'learning and innovation skills' and 'information, media and technology skills' subcategories within the scope of 21st century skills. In this study, the data collected through a questionnaire survey conducted with academics working at universities in Turkey to determine spatial thinking skills were analyzed using Pearson product-moment correlation coefficient. Accordingly, eight of the skills in the social studies curriculum (SSC) (2018) were associated with spatial thinking. Map literacy, location analysis, perception of space and observation skills were measured as having an excellent relationship with spatial thinking, while environmental literacy, perception of change and continuity, problem solving, and drawing and interpreting tables, graphs and diagrams were found to be highly related. At the end of the study, different studies were suggested to determine other skills to be evaluated within the scope of spatial thinking skills in the SSC (2024).

Keywords

Spatial Thinking Skills, Social Studies Teaching Curriculum, Social Studies Education

Project Number

SDK-2022-11754

References

• Ablak, S. & Aksoy, B. (2018). Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan mekânı algılama becerisine ilişkin öğrenci algılarının incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 13(11), 1-32.
• Akengı̇n, H. & Ayaydın, Y. (2017). Mekânı algılama ve zihin haritalarının geliştirilmesi üzerine bir araştırma. Marmara Coğrafya Dergisi, 3(6), 48-56.
• Akkuş, Z. & Kuzey, M. (2018). Ortaokul öğrencilerinin harita ve yön becerilerine sahip olma ve bu becerileri yaşama aktarabilme durumları üzerine bir değerlendirme, Milli Eğitim Dergisi, 218, 210-233.
• Alkış, S. (2010). Coğrafya öğretiminde inceleme gezileri ve arazi çalışmaları. R. Özer & A. Demirci (Ed.), Coğrafya öğretiminde yöntem ve yaklaşımlar içinde (s. 93-123), Aktif Yayınevi.
• Arıkan, A. (2023). Kuantum Öğrenme Modelinin ortaokul öğrencilerinin mekânsal beceri öz yeterliklerine ve mekânsal becerilerine etkisinin incelenmesi [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Ata, B. (2015). Sosyal bilgiler öğretim programı. C.Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi demokratik vatandaşlık eğitimi içinde (s. 33-47). Pegem Akademi.
• Aydemir, M. & Adamaz, K. (2017). Ortaokul sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki kazanım ve etkinliklerin ortak ve derse özgü beceriler açısından incelenmesi, International Journal of Field Education, 3(2), 37-59.
• Aydoğan, O. & Karabağ, G. (2020). Eğitsel bilgisayar oyunu ile desteklenmiş tarih öğretiminin öğrencilerin mekânı algılama ve kronolojik düşünme becerilerine etkisi, Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi (IJONASS), 4(1), 106-130.
• Ayuldeş, M. & Akbaş, Y. (2023). Oryantiring uygulamalarının 6.sınıf öğrencilerinin akademik başarı ve harita okuryazarlık düzeyine etkisi, Eğitim ve Bilim, 48, 113-142.
• Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve öğrenme. Nobel.
• Baduroğlu, H. (2018). Altıncı sınıf sosyal bilgiler ders kitabının mekânı algılama becerisi bakımından incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Bahar, H. H., Sayar, K. & Başıbüyük, A. (2010). İlköğretim öğrencilerinin kroki okuma becerilerinin incelenmesi (Erzincan örneği), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 229-246.
• Baloğlu Uğurlu, N. & Aladağ, E. (2015). Mekânsal düşünmenin Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programındaki yeri ve öğretmenlerin bu beceri hakkındaki görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 22-42.
• Bednarz, R. & Lee, J. (2011). The components of spatial thinking: empirical evidence. Procedia Social and Behavioral Sciences, 21, 103–107.
• Çakıroğlu, A. & Kuruyer, H.G. (2016). Öğrenme ve öğretim kavramlarının değişimi ve sonuçları: davranış değiştirme mi, beceri öğretimi mi? Turkish Studies, 11(3), 679-688.
• Çepni, O. (2019). Konum analizi. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal Bilgilerde Beceri Öğretimi içinde (s. 367-387). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Demiralp, N. (2006). Coğrafya öğretiminde gösteri yöntemi kullanılarak harita ve küre kullanım becerilerinin geliştirilmesi [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Elbay, S. (2020). A foundational perspective for spatial thinking in relation to social studies curriculum and middle-school textbooks in Turkey. Review of International Geographical Education (RIGEO), 10(2), 30-57. https://doi.org/10.33403/rigeo.616984
• Erdoğan, E. (2019). Gözlem becerisi. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri eğitimi içinde (s. 199-209). Ankara: Pegem Yayınları.
• Ertuğrul, Z. (2008). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin harita ve küre kullanım becerilerinin tespiti [Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Gersmehl, P. & Gersmehl, C. (2007). Spatial thinking by young children: neurologic evidence for early development and “educability”, Journal of Geography, 106(5), 181-191, DOI: 10.1080/00221340701809108. Gersmehl, P. (2008). Teaching geography (2nd ed.). The Guilford Press.
• Golledge, R. G., Marsh, M., & Battersby, S. (2008). Matching geospatial concepts with geographic educational needs, Geographical Research, 46(1), 85-98. Doi: 10.1111/j.1745-5871.2007.00494.x
• Gönülaçar, H. & Öztürk, M. (2021). Spatial thinking skills according to students and teachers in secondary school. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 43, 80-97.
• Harvey, D. (1990). Between space and time: Reflections on the geographic imagination, Annals of the Association of American Geographers, 80(3), 418-434.
• Işık, H. (2014). İlköğretim 6.sınıf ve ortaöğretim 9.sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş ve kronoloji bilgilerinin karşılaştırılması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (30), 111-121.
• Jo, I. & Bednarz, S.W. (2009). Evaluating geography textbook questions from a spatial perspective: using concepts of space, tools of representation, and cognitive processes to evaluate spatiality. The Journal of Geography, 108(1), 4-13.
• Karakaş Özür, N. (2021). The place of epistemological foundations in skills teaching: The concept of change and continuity in geography. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 43, 1-19.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi:'' Kavramlar, İlkeler, Teknikler'' (21. Basım). Nobel Yayın.
• Karatekin, K. (2011). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Keskin, Y. (2019). Sosyal bilgiler programı tarihi ve güncel gelişmeler. T. Çelikkaya, Ç. Öztürk Demirbaş, T. Yıldırım ve H. Yakar (Ed.ler) Yeni program ve ders içeriklerine göre sosyal bilgiler öğretimi 1 içinde (s. 1-41). Pegem Akademi.
• Kızılçaoğlu, A. (2007). Harita becerilerine pedagojik bir bakış, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 340-358.
• Koç, H. & Aksoy, B. (2014). Harita becerileri ve 11-14 yaş grubundaki öğrencilerin yapabilecekleri harita becerileri, M. Safran (Ed.) Sosyal Bilgiler Eğitimi içinde (s.361-386), Pegem.
• Konca, F. (2021). Eğitim 4.0. Eğitimin Geleceği Tartışmalarının Neresindeyiz? Pegem Yayınları.
• Köklü, N., Büyüköztürk, Ş. & Çokluk Bökeoğlu, Ö. (2006). Sosyal Bilimler için istatistik. Pegem yayınları.
• Kuzey, M. & Değirmenci, Y. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının harita ve yön okuryazarlığına ilişkin kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları, Milli Eğitim Dergisi, 48, 207-230.
• Lambert, D. & Balderstone, D. (2000). Learning to teach geography in the secondary school, a companion to school experience. Routeledge
• Millî Eğitim Bakanlığı (2005). İlköğretim sosyal bilgiler öğretim programı (eğitim amacıyla hazırlanan taslak baskı). Milli Eğitim Basımevi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Sosyal bilgiler öğretimi programı. Milli Eğitim Basımevi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2024). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli, Ankara.
• Mohan, L., Mohan, A. & Uttal, D. (2015). Research on thinking and learning with maps and geospatial Technologies. In M. Solem, N.T. Huynh & R. Boehm (Eds.), Learning progressons for maps, geospatial technology and spatial thinking: A research handbook (pp.10-21). Cambridge Scholars Publishing.
• Öncü, M. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinin harita becerileri düzeylerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma: Şanlıurfa şehri örneği [Yüksek lisans tezi]. Harran Üniversitesi.
• Özen, R. & Sağlam, H.İ. (2010). İlköğretim öğrencilerinin değişim ve sürekliliği algılayışı. Akademik Bakış Dergisi, 22, 1-15.
• Öztürk, M. (2014). Coğrafya Eğitiminde Araştırma, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Öztürk, M. & Mutlu, N. (2017). Sosyal bilgiler ve tarih derslerinde beceri ve değerleri ne kadar öğretiyoruz? Sakarya Üniversitesi Eğitim Dergisi, 7(3) 552-563. Doi: 10.19126/suje.328256
• Safi, H. (2010). Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan mekânı algılama becerisinin geliştirilmesi hakkında öğretmen görüşleri [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Senemoğlu, N. (2018). Gelişme, öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya. Anı.
• Solem, M., Huynh, N. T., & Boehm, R. (2015). Learning progressions for maps, geospatial technology, and spatial thinking: A research hand book. Cambridge Scholars Publishing.
• Şanlı, C. (2019). Coğrafya öğretmen adaylarının mekânsal düşünme becerisine ilişkin görüşleri, Anadolu Kültür Araştırmaları Dergisi, 3(3), 215-233.
• Şanlı, C. (2020). Mekânsal düşünme becerisinin sosyal bilgiler ders kitapları sorularında analizi, International Journal of Geography and Geography Education (42), 118-132. https://doi.org/10.32003/igge.724028.
• Şanlı, C. (2021). Mekânsal düşünme beceri testinin geliştirilmesi, International Journal of Eurasia Social Sciences, 12(43), 1-18. Doi: 10.35826/ijoess.2858.
• Şimşek, Ü. & Yıldırım, T. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğrencilere çevre okuryazarlığı becerisi kazandırmada okul dışı coğrafya öğretiminden yararlanma durumları. Turkish Studies- Education, 15(6), 4525-4538. https://dx.doi.org/10.47423/TurkishStudies.45143
• Tanweer, M. (2018). Spatial abilities; A literature review, European Journal of Physical Education and Sport Science, 4 (4), 125-141. doi: 10.5281/zenodo.3386066
• Taş, H. İ. (2010). Zihin haritaları, harita okuma becerisi ve görselleştirme. R. Özey ve A. Demirci (Ed.ler), Coğrafya öğretiminde yöntem ve yaklaşımlar içinde (ss. 149-186). Aktif Yayınevi.
• Taşkıran, C. & Çakmak, Z. (2019). Problem çözme. B. Aksoy, B. Akbaba ve B. Kılcan (ed.ler) Sosyal bilgilerde beceri öğretimi içinde (ss. 469-493). Pegem.
• Tosun, A. (2022). Özel Yetenekli Öğrencilerin Sosyal Bilgiler Dersinde Mekânsal Düşünme Becerilerinin Geliştirilmesi: Eğitim Modülü [Doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Tübitak (2023). Sosyal bilimler sözlüğü. 7 Ağustos 2023 tarihinde https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ ansiklopedi/beceri adresinden edinilmiştir.
• Ünlü, M. & Yıldırım, S. (2017). Coğrafya dersi öğretim programına bir coğrafi beceri önerisi: mekânsal düşünme becerisi, Marmara Coğrafya Dergisi, 35,13-20.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, S. (2016). Sosyal bilgiler 5. sınıf öğretim programında yer alan gözlem becerisinin kazandırılmasına ilişkin sosyal bilgiler öğretmen görüşleri. [Yüksek lisans tezi]. Gazi Osman Paşa Üniversitesi.
• Zwartjes, L., Lazaro, M.L., Torres, Donert, K., Buzo Sanchez, I., Miguel Gonzalez, R., & Woloszynska-Wisniewska, E. (2017). Literature review on spatial thinking, GI Learner Erasmus+ Programme of the European Union.