HZ. PEYGAMBER DÖNEMİ’NDE BİZANS İLE İLİŞKİLERDE BERÎD TEŞKİLATI

Year 2025, Volume: 11 Issue: 2, 291 - 309, 31.10.2025

Yusuf Budak

https://doi.org/10.31463/aicusbed.1661690

Abstract

Geçmişten günümüze insanlar ve devletlerarasında sürekli bir mücadele yaşanmıştır. Bu mücadelelerin ardından kalıcı bir barışın ve uzlaşının tesis edilmesi ise kaçınılmaz bir gereklilik olarak ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, belirli bir topluluğu veya devleti temsil eden kişilerin nitelikleri, dış görünüşleri ve temsil kabiliyetleri büyük önem taşımıştır. Devletler, barış ortamını sağlamak ve siyasî ya da ekonomik kazanımlar elde etmek amacıyla, kendilerini en iyi biçimde temsil edebilecek, diplomasiye hâkim kişiler görevlendirmiştir. Dolayısıyla diplomatik temsil, devletlerin dış ilişkilerinde son derece kritik bir unsur olarak kabul edilmiştir. Bu anlayışın bir sonucu olarak, haberleşme ve diplomasi işlevlerini yerine getiren Berîd Teşkilatı, tarihsel süreç içerisinde bir medeniyetten diğerine aktarılmış, yani tevarüs etmiştir. Bazı İslâm kaynakları Berîd Teşkilatının kökenini Emevîler dönemine dayandırsa da bu kurumun temellerini Hz. Peygamber Dönemi’ne kadar götürmek daha isabetli olacaktır. Nitekim pek çok idarî ve kurumsal yapıda olduğu gibi, Berîd teşkilatının da İslâmî dönemin başlangıcında şekillendiği söylenebilir. Bu yönüyle Berîd, kurumsal bir kimlik olarak ilk defa Hz. Peygamber Dönemi’nde karşımıza çıkmaktadır. Hz. Peygamber Dönemi’ndeki Berîd yapılanması, dönemin ihtiyaçlarına binaen ortaya çıkmış bir kurum olarak değerlendirilebilir. Zira İslâm öncesi Arap toplumunda uluslararası diplomasi anlayışı gelişmemişti. Ancak Hz. Peygamber, çevresindeki devletlerin diplomatik teamüllerini göz önünde bulundurarak, İslâm devletini çağın koşullarına uygun biçimde organize etme gayreti göstermiştir. Özellikle dönemin güçlü siyasî aktörlerinden biri olan Bizans İmparatorluğu, diplomasiye büyük önem vermekteydi ve mühürsüz mektupları kabul etmemekteydi. Bu durumu dikkate alan Hz. Peygamber, kendi adına bir mühür yaptırarak diplomatik yazışmalarda bu geleneği sürdürmüştür. Aynı zamanda, gönderdiği mektupların ulaştırılması ve diplomatik ilişkilerin sağlıklı yürütülmesi için Berîd teşkilatından yararlanmıştır. Sonuç olarak, Berîd teşkilatının temelleri, sadece bir haberleşme sistemi olmanın ötesinde, erken İslâm Dönemi’nde diplomasiye hizmet eden bir kurum olarak atılmıştır. Böylece Hz. Peygamber, hem dönemin diplomatik teamüllerine uyum sağlamış hem de İslâm devlet geleneğinde kalıcı bir idarî kurumun oluşmasına zemin hazırlamıştır.

Keywords

İslâm tarihi , Hz. Peygamber , Bizans , Gassânî , Berîd , Herakleios , diplomasi

Barīd Organisation in Byzantine with Relations in the Prophet’s Period

Abstract

Throughout history, there has been constant conflict between people and states. Following these conflicts, the establishment of lasting peace and reconciliation has emerged as an inevitable necessity. In this context, the qualities, appearance, and representational abilities of individuals representing a particular community or state have been of great importance. Nations have appointed individuals who are proficient in diplomacy and capable of representing them in the best possible manner, with the aim of securing peace and achieving political or economic gains. Consequently, diplomatic representation has been recognised as a highly critical element in the foreign relations of nations. As a result of this understanding, the berîd organisation, which performed communication and diplomatic functions, was transferred from one civilisation to another throughout history, that is, it was inherited. Although some Islamic sources trace the origins of the berîd organisation to the Umayyad period, it would be more accurate to trace the foundations of this institution back to the time of the Prophet Muhammad. Indeed, as with many administrative and institutional structures, it can be said that the berîd organisation took shape at the beginning of the Islamic period. In this respect, the berîd first appears as an institutional identity during the time of the Prophet Muhammad. The postal system established during the time of the Prophet can be regarded as an institution that emerged based on the needs of the period. This is because the concept of international diplomacy had not yet developed in pre-Islamic Arab society. However, the Prophet, taking into account the diplomatic customs of the states around him, endeavoured to organise the Islamic state in a manner appropriate to the conditions of the time. In particular, the Byzantine Empire, one of the powerful political actors of the time, attached great importance to diplomacy and did not accept unsealed letters. Taking this into account, the Prophet had a seal made in his name and continued this tradition in diplomatic correspondence. At the same time, he utilised the postal service to ensure that his letters were delivered and that diplomatic relations were conducted smoothly. Consequently, the foundations of the postal service were laid not merely as a communication system but as an institution serving diplomacy in the early Islamic period. Thus, the Prophet Muhammad both adhered to the diplomatic customs of the time and laid the groundwork for the establishment of a permanent administrative institution in the Islamic state tradition.

Keywords

History of Islam , prophet , Byzantium , Ghassanid , Barīd , Heraclius , diplomacy

References

• Arşiv Kaynakları
• TSM 21-174 Hz. Muhammed’in Mukavkıs’a mektubu
• TSM 21-674 Hz. Muhammed’in el-Gassânî’ye mektubu
• Kitaplar ve Makaleler
• Alptekin, C. (1997). XI-XII. yüzyıllarda Selçuklular ile Atabeyliklerde posta ve istihbarat. Uluslararası Haçlı Seferleri Sempozyumu, 187–194. İstanbul.
• Avcı, C. (2020). İslâm-Bizans ilişkileri (610-847). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bakır, A. (2004). Ortaçağ tarih ve medeniyetine dair çeviriler. Bizim Büro Basımevi.
• Baş, H. (2022). Birinci Dünya Savaşı’nda Irak-İran Cephesi iaşe ve sağlık hizmetleri 1914-1918. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Budak, Y. (2020). Posta tarihine bir bakış: Posta ve telgraf teşkilatının kuruluşu. Eurasian Academy of Sciences Eurasian Econometrics, Statistics & Empirical Economics Journal, 17, 30–46.
• Demir, M. (2024). Memlük Sultanı Baybars el-Bundukdârî döneminde Berîd teşkilatı. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Eşref Buharalı Özel Sayısı, 179–190.
• Drocourt, N. (2018). Byzantine diplomacy. In G. Martel (Ed.), The encyclopedia of diplomacy (pp. 1–16). John Wiley & Sons.
• Ebû Davud. (2008). Sünen-i Ebî Davud ve tercemesi (Cilt 3, İ. Koçaşlı, Çev.). Erkam Yayınları.
• Er, İ. H. (2020). Hz. Muhammed’in (s.a.v.) mektupları. Mevsimler Kitap Yayınevi.
• Güler, H. (2019). Memlûklerde Berîd teşkilatı. Tarih Okulu Dergisi, 12(39), 202–225.
• Halaçoğlu, Y. (1994). Menzil. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 29, s. 294). Diyanet Vakfı.
• Halaçoğlu, Y. (2014). Osmanlılarda ulaşım ve haberleşme (menziller). İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Hamidullah, M. (1995). İslâm anayasa hukuku (V. Akyüz, Çev.). Beyan Yayınları.
• Hamidullah, M. (2003). İslâm Peygamberi (Hayatı ve faaliyeti) (Cilt I–II, S. Tuğ, Çev.). İmaj Yayınları.
• Hamidullah, M. (2013). Hz. Peygamber’in altı orijinal diplomatik mektubu (M. Yazgan, Çev.). Beyan Yayınları.
• Harekât, İ. (1992). Berîd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 5, ss. 498–501). Diyanet Vakfı.
• İbnü’l-Esîr. (1987). İslâm tarihi: el-Kâmil fi’t-târîh tercümesi (A. Özaydın, Çev., 2. cilt). Bahar Yayınları.
• İbn Cübeyr. (2008). Endülüs’ten Kutsal Topraklara (İ. Güler, Çev.). Selenge Yayınları.
• İbn Haldun. (2003). Kitâbi’l-İber ve Dîvâni’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men âsarahum min zevi’s-sultâni’l-ekber (Cilt II). Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hurdazbih. (2008). Yollar ve ülkeler kitabı (M. Ağarı, Çev.). Kitabevi.
• İbn Manzur. (1993). Lisânü’l-‘Arab (Cilt III, A. A. el-Kebîr). Dârü’l-Hadis Yayınları.
• İbn Sa’d. (2014). Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr (Cilt I, M. K. Yılmaz, Çev.). Siyer Yayınları.
• İpşirli, M. (1995). Elçi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 11, ss. 3–15). Diyanet Vakfı.
• Kallek, C. (2020). Mil. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 30, ss. 53–54). Diyanet Vakfı.
• Kanar, M. (1988). Büyük sözlük Farsça-Türkçe. Birim Yayıncılık.
• Rakkuş, K. (2024). Erken Memlûkler zamanında resmî posta sistemi (Sultan Baybars dönemi 1260–1277). Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 425–434.
• Kayaoğlu, İ. (1985). İslâm kurumları tarihi. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Köprülü, M. F. (1944). Berid. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 2, ss. 541–549). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1994). Diplomatik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, s. 360). Diyanet Vakfı.
• Mazhar, A. (2010). Kudâme Bin Cafer’in “Kitabu’l-Harac” adlı eseri (V. ve VI. bölümler) [Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı].
• Mustafa, İ., Abdülkadir, H., Zeyyat, A. H., & Neccar, M. A. (1989). el-Mu‘cemü’l-Vasît. Çağrı Yayınları.
• Öngül, A. (1993). Dagātır. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 8, ss. 399–400). Diyanet Vakfı.
• Özbek, S. (2009). Zübdetü Keşfü’l-Memalik’de Türk devlet telakkisinin yansımaları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 82–94.
• PTT. (2007). Geçmişten günümüze posta. PTT Genel Müdürlüğü.
• Shepard, J. (1992). Byzantine diplomacy. In J. Shepard & S. Franklin (Eds.), Papers from the Twenty-fourth Spring Symposium of Byzantine Studies (ss. 41–70). Variorum.
• Söylemez, M. M. (2001). Berid teşkilatının menşeine dair bazı yeni bulgular. İslâmiyât, 4(2), 139–147.
• Şemseddin Sami. (2005). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
• Taberî. (1992). Milletler ve hükümdarlar tarihi (Cilt V, Z. K. Ugan & A. Temir, Çev.). Milli Eğitim Basımevi.
• Telea, M. (2015). Mission and/or conversion: Strategies of Byzantine diplomacy. International Journal of Orthodox Theology, 6, 81–105.
• Tekin, F. (2023). Hz. Peygamber döneminde bir iletişim ve haberleşme aracı olarak mektup. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, 510–535.
• et-Tirmizî, E. Î. M. b. Î. b. S. (2004). Sünen-i Tirmizi tercümesi (A. Parlıyan, Yay. haz.). Konya Kitapçılık.
• Tuncer, H. (1995). Eski ve yeni diplomasi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti teşkilatına medhal. Türk Tarih Kurumu.
• Yardım, A. (1994). Dihye b. Halîfe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, s. 294). Diyanet Vakfı.
• Yılmaz, M. (2008). Emevî ve Abbâsî dönemi iç istihbaratı. İstem Dergisi, 6(12), 175–193.
• Yürekli, T. (2017). Zengiler ve Eyyûbîlerde istihbarat. Türkiyat Mecmuası, 72(2), 293–311.
• Zeynü’d-dîn Ahmed, b. A. b. A. Z. (1976). Sahih-i Buhâri muhtasarı Tecrîd-i Sarîh tercemesi I (A. Naim, Çev.). Başbakanlık Basımevi.