Fuzûlî’nin Şiirinde Önemli Bir Anahtar Kavram: Toprak

Year 2017, Volume 1, Issue 1, 41 - 60, 31.12.2017

Metin SAMANCI

https://doi.org/10.34083/akaded.370518

Abstract

Fuzûlî, Farsça Divan’ının mukaddimesinde şiirini Kerbelâ toprağı olarak vasıflandırır. Aşık Çelebî de tezkiresinde Fuzûlî için ĥāk-sār-ı kūy-ı fenā ‘fena mahallesinde toz toprak içinde kalmış; fena mahallesinin düşkünü’ ifadesini kullanır. (Kılıç 2010: 1119) Toprağın düşkünlüğü, perişanlığı, hakir olmayı ifade eden yönü Fuzûlî’nin mahlasının olumsuz anlamlarını, manevi değeri ise olumlu anlamlarını hatırlatır. Bu sebeple toprak Fuzûlî’nin şiir dünyasını iyi betimleyen bir kelimedir.

Mahlası hem olumlu hem de olumsuz bir anlam taşıyan Fuzûlî, maddi yönden değersiz olan toprağa manevi anlamlar yükleyemiş; böylece onun şiirlerinde toprak kendi mahlası gibi çift yönlü hale gelmiştir. Eserlerini incelediğimizde toprakla ilgili orijinal imajlar oluşturduğu ve toprakla ilgili deyimleri, ibareleri sıkça kullandığını gördük. Bu nedenle toprak Fuzûlî’nin şiirinde önemli bir anahtar kelimedir diyebiliriz. Bu yazıda Fuzûlî’nin şiirinde toprak ile ilgili imajları ve deyimleri ele alacağız. Ele aldığımız deyimler arasında šopraĥdan götür-, ĥāk çek-, ĥākden baş çek- gibi başka şairlerde örneklerine rastlamadığımız kullanımlar da mevcuttur.

Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde toprakla ilgili imajlar incelenmiştir. Bu incelemede Fuzûlî’nin Türkçe ve Farsça Divan, Leylâ vü Mecnun, Hadikatü’s-Sü’edâ eserler taranıp toprakla ilgili imajlar değerlendirmeye tutulmuştur. Çalışmanın ikinci bölümünde ise toprakla ilgili deyimler ve ibareler beyitlerden örnek gösterilerek açıklanmıştır. 

Keywords

Fuzûlî, Toprak, Kerbelâ, Deyim, İmaj

References

• Aģmed Paşa: Dívān: Tarlan, Ali Nihat. (1996) Ahmed Paşa Divanı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Ataş, Hayri; Güven, Güler. (2009) Ali Nihad Tarlan'dan Divan Şiiri Dersleri, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları. Coşan, Esat. (1986). Hacı Bektaş-ı Veli Makâlât. İstanbul: Seha Neşriyat. Coşan, Esat; Işık, Kemal (çev.) (2004) Fuzûlî - Matlau'l-İ'tikad fi Ma'rifeti'l-Mabda'i ve'l-Ma'ad, Önsöz ve notlarla neşre hazırlayan: Muhammed b. Tâvid et-Tancî, İstanbul: Server İletişim. Dağlar, Abdulkadir (2017) “Şair Âşığın Toprakla Hâlleşmesi”, Türk Dili Dergisi, 68(792), 42-49. Demirel, Şener (2005). “Abdulbaki Gölpınarlı’nın Kendi Sesinden Mesnevi’nin İlk İki Beytinin Şerhi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 6(14 )ss. 365-382. Eliade, Mircea (2009). Dinler Tarihine Giriş, Çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınları. Fużūlí: Dívān: Akyüz, Kenan vd. (1958) Fuzûlî Türkçe Divan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Fużūlí: Farsça Dívān: Mazıoğlu, Hasibe (1962) Fuzûlî Farsça Divan (Edisyon Kritik) Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları; [Düzgün] Sadık, Hüseyin Muhammedzâde. (h. 1382) Mevlânâ Hakîm Molla Muhammed Fuzûlî Bayatlı Dîvân-ı Eş’âr-ı Fârisî, Tebriz: İntişârât-ı Yârân. Fużūlí: Ģadíķatü’s-sü¤edā: Güngör, Şeyma (1987) Fuzûlî, Hadîkatü’s-Sü’eda, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığ Yayınları. Fużūlí: Leylā vü Mecnūn: Doğan, Muhammet Nur. (2000) Leyla ile Mecnun Metin-Düzyazıya Çeviri-Notlar ve Açıklamalar, İstanbul Yapı Kredi Yayınları. Gölpınarlı, Abdulbaki. (Ed.) (1977). Tasavvuf'tan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkilâp ve Aka Kitabevleri. Gürer, Abdülkadir. (1997) "Dîvân Edebiyatında Sürme ve Nâilî'nin Bir Gazeli", Türkoloji Dergisi, 12(1), 119-126. Harmancı, Meriç. (2014). “Kutlu Başlangıçtan Ebedî İstirahatgaha: Türk Tasavvuf Edebiyatında Toprak Algısı” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 13(13), 23-38. İnce, Aynur (2012) “Anadolu'da Alevî-Bektaşî Geleneğinde Kerbelâ Toprağının Kullanımı” Acta-turcica Kültürümüzde Toprak Özel Sayısı, 248-258. İzbudak, Veled Çelebi; Gölpınarlı, Abdulbaki (1960). Mesnevî, Abdülbâkî Gölpınarlı’nın önsözü ile birlikte, İstanbul: MEB Yayınları. Kılıç, Filiz. (2010) Aşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’ara İnceleme - Metin C. 3. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü. Nedím: Dívān: Macit, Muhsin. (2016) Nedim Divanı Metin-Tıpkıbasım, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Onay, Ahmet Talat. (2009) Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (haz. Cemal Kurnaz), İstanbul: H Yayınları. Önen, Yaşar (çev.) (1987) İstanbul ve Anadolu'ya seyahat günlüğü - Hans Dernschwam, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Özköse, Kadir (2017). “Ahmed Yesevi’nin Hikmetlerinde Dört Kapı ve Kırk Makam Anlayışı” Akademik İslam Araştırmaları Dergisi, 2(2) s. 99-133. Revnakoğlu, Cemâlettin Server. (1961) Erzurumlu İbrâhim Hakkı ve Maʻrifetnâmesi, İstanbul: Ercan Matbaası. Steingass, Frank [J] (1998) A Comprehensive Persian English Dictionary. Yeni baskı, Beyrut: Librairie du Liban. Şamlu, Ahmed (1972). Kitâb-i Kûçe - Câmi’ Luğât, Ta’bîrât, Istılâhât ve Darbulmeselhâ-yi Fârsî, C. 2, Tahran: İntişârât-ı Mâzyâr. Tarlan, Ali Nihat (1997) Fuzûlî Divanı Şerhi, İstanbul: Akçağ Yayınları. Tarlan, Ali Nihat (1950) Fuzûlî’nin Farsça Divânı (Tercümesi) İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Uludağ, Süleyman (1997). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları. Yılmaz, Ozan (2013) “Gelenekten Deyişe” Klasik Türk ve Fars Edebiyatlarının Ortak İfade Biçimlerinden “Başa Toprak Saçmak” Türük Dil, Edebiyat ve Halkbilimi