Sergüzeştnâmeden Hatırata Geçiş Eseri: Mihnet-Keşân

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 13, 30.04.2019

İsrafil Babacan

https://doi.org/10.34083/akaded.541380

Cited By: 1

Öz

Klâsik Türk Edebiyatı’nda gerçekçi anlatıma sahip
hatıra esaslı türlere ve anlatım biçimlerine çok sık rastlanmadığı bir
gerçektir. Aslında bütün Doğu ve İslam edebiyatlarında durum bundan farksızdır.
Söz konusu yoksunluğun İslam kültüründeki temel nedeni, birey ile bireye ait
dünyevî rabıtaların dile getirilmesinin din ve tasavvufça hoş
karşılanmamasıdır. Ayrıca yüzyıllarca eleştiriye kapalı siyasal ve sosyal yapı
içinde yaşamak da önemli bir etkendir. Fakat modern manada olmasa da
tezkireler, geleneksel tarih, vekâyinâme, gazavatnâme, seyahatnâme ve benzeri
türden eserlerde, dağınık ama önemli anılara rastlamak mümkündür.

Klâsik Türk şiirinde geleneksel türlere nispetle
daha gerçekçi anlatıma sahip sergüzeştnâmeler, genellikle mesnevî nazım
şekliyle manzum kaleme alınan edebî ürünlerdir. XV. yüzyıldan XIX. yüzyıla
kadar kesintisiz biçimde vücuda getirilen bu türden eserlerde, göreceli bir
realizm ön plandadır. Ancak bu durum, XIX. asır edebiyatımızda Batılılaşma ile
birlikte ortaya çıkan pozitivist gerçeklilikle mukayese edilemez.

Bununla birlikte, XIX. yüzyılın başında siyasî
nedenlerle İstanbul’dan Keşan’a sürülen Keçecizâde İzzet Molla’nın (ö. 1829)
yaklaşık bir yıl süren sürgün hayatı sırasında, 1823-1824 yılları arasında
kaleme aldığı Mihnet-Keşân adlı mesnevisi, dikkat çekici bazı yenilikler
içerir. Eserde şekil açısından geleneksel mesnevilerde görülmeyen çeşitli
niteliklerle birlikte, gerçekçi tasvirler, kronolojik olay örgüleri, realist
zaman-mekân-şahıs dizini, modern hikâyeleri andıran dönüşlülük ve psikolojik
tahlilden hareketle oluşturulan anlatım tarzı, onu aynı dönemde kaleme alınan
mesnevilerden tür ve şekil açısından farklı kılar.

Bu farklılıklar, Mihnet-Keşân’ı, edebiyatımızda
hatırat türünün öncüsü sayılabilecek bir niteliğe taşımıştır. Biz çalışmamızda
Mihnet-Keşân’ı, bir yönüyle klâsik mesnevî olması açısından Divan şiiri
araştırmaları yöntemleriyle ve başka bir bakışla modern hatırat nitelikleri
taşıması dolayısıyla yeni metotlarla inceleyeceğiz. İnceleme sonunda, söz
konusu eserin, modern hatırat türünün edebiyatımızda ortaya çıkışına nasıl
öncülük ettiğini açıklığa kavuşturmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Sergüzeştname, Hatırat, Mesnevi, Seyahatname

Kaynakça

• Altunay, Korhan (2014). “Edebî Tür Olarak Mektup, Hatıra ve Günlüklere Yansıyanlar: Çanakkale’de Savaşan Askerlerin Mektup Hatıra ve Günlüklerinde Yer Alan Motivasyon Unsurları”.Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı.S. 17.Güz.ss. 33-43. Çanakkale.
• Birsel, Salâh (1972). “Anı Üzerine”, Türk Dili Dergisi Anı Özel Sayısı.C. XXX, S. 246.ss. 377-397.Ankara:TDK Yayınları.
• Ceylan, Ömür; Yılmaz, Ozan (2007).Bir Sürgünün Şâheseri Mihnet-Keşân.1. Baskı. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Coşkun, Menderes (2007). “Seyahatnâme ve Sefâretnâmeler.Türk Edebiyatı Tarihi. C. II. 2. Baskı.ss. 329-343. Ankara:KBY.
• Çandır, Muzaffer (2001). “Türk Edebiyatında Hatırat Türü ve Samet Ağaoğlu’nun Hatıra Kitapları”.SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi.S. 9.ss. 53-82. Konya.
• Gibb, E.J.Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi C. III-IV. 1. Baskı. (Çev. Ali Çavuşoğlu).Ankara:Akçağ Yayınları.
• Gökalp, Halûk (2006). Eski Türk Edebiyatında Manzum Sergüzeşt-nâmeler. Doktora Tezi.ÇÜSBE. Adana.
• Karakoç, İrfan (2008). “Edebiyat Tarihi Kaynaklarından Hatıralar ve Osmanlı’dan Günümüze Edebiyat Hatıraları Bibliyografyası Üzerine Bir Değerlendirme. Kebikeç.S. 26.ss. 375-425.Ankara.
• Kartal, Ahmet (2007). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. 1.Baskı.İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kartal, Ahmet (2013). Doğu’nun Uzun Hikâyesi-Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Korkmaz, Ramazan (1988).Keçecizâde İzzet Molla ve Mihnet-Keşân Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi.FÜSBE.Elazığ.
• Levend, Agâh Sırrı (1973).Türk Edebiyatı Tarihi. C. I. Baskı sayısı yok. Ankara:TTK Yayınları.
• Olgun, İbrahim (1972). “Anı Türü ve Türk Edebiyatında Anı”.Türk Dili Dergisi Anı Özel Sayısı. C. XXX. S. 246.ss. 403-427.Ankara:TDK Yayınları.
• Özdemir, Emin (1972). “Anı ve Anı Dilimiz Üzerine”, Türk Dili Dergisi Anı Özel Sayısı.C. XXX. S. 246.ss. 398-402.Ankara:TDK Yayınları.
• Özen, İbrahim (2017). “Hatıranın Hikâye ve Roman Türüyle İlişkisi”.TÜBAR XLI Bahar.ss. 233-255. Ankara.
• Özyıldırım, Ali Emre (2002). Keçecizâde İzzet Molla’nın Mihnet Keşân’ı ve Tahlili. Doktora Tezi.AÜSBE. Ankara.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. 8. Baskı.İstanbul:Çağlayan Kitabevi.
• Tavukçu, Orhan Kemal (2009). “Sergüzeştnâme Maddesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 36.İstanbul: TDV Yayınları.
• Tüzin, Derya (2008). Sürgün Yolunda Bir Yenileşme Serüveni: Mihnet-Keşân. Yüksek Lisans Tezi.BÜESBE. Ankara.
• Ünver, İsmail (1986). “Mesnevî”. Türk Dili Dergisi Divan Şiiri Özel Sayısı.2. Baskı. S. 415-416-417.ss. 430-563.Ankara:TDK Yayınları.