Yek-Âhenk ve Yek-Âvâz Gazel İçin Birer Terim Mi Yoksa Beğeni İfadesi Midir ?

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 243 - 256, 26.12.2019

Şerife Yalçınkaya

https://doi.org/10.34083/akaded.649019

Cited By: 2

Öz

Türk edebiyatının Tanzimat
edebiyatı dönemi sonrası yenileşme dönemi şahsiyetlerinden olan Muallim Nâcî (1849-1893),
şâir, yazar, sözlükçü ve edebiyat bilimcisi yönleriyle öne çıkmaktadır. Muallim
Nâcî, Batı etkisinde eserler veren Abdülhak Hamid (Tarhan) ve Recâizâde Mahmud
(Ekrem)’e karşı, eski edebiyatın savunucusu konumundadır. Muallim Nâcî edebî
eserler kadar teorik eserler de kaleme almıştır. Lugat-ı Nâcî ve Istılâhat-ı
Edebiyye ve isimli eserleri onun klâsik şiirimiz için de kullanılan önemli sözlükleridir.
Nâcî’nin her iki eseri de Tâhirülmevlevi tarafından gözden geçirilmiş ve eklemelerle
genişletilmiştir. Tâhirülmevlevi (1877-1951) geleneğe bağlı tavrı ile tanınan
bir Mevlevi dervişi, edebiyat bilimcisi, yazar ve şairdir.        

Klasik Türk edebiyatı
geleneğinde şâirlerin şiirleri  ve şiir
anlayışları hakkında bilgi çıkarabileceğimiz en temel kaynak, tezkirelerdir.
Tezkirelerde şâir ve şiir değerlendirmelerinde bu kavramlar gözden geçirilmiştir.
Yine şâirler kendi şiirlerinde ve divan önsözlerinde de şiire dâir genel
değerlendirmelerde bulunurlar. Bu amaçla divan önsözleri ve divanlar gözden
geçirilmiş, klasik şerh kitaplarındaki durum tartışılmıştır.

Bu makalede, Muallim
Nâcî’nin Istılâhat-ı Edebiyye’sinde ve Tâhirülmevlevî’nin Edebiyat
Lugati’nde "yek-âheng gazel" ve "yek-âvâz gazel"
tanımlarına nasıl yer verdiği bu tanımların kendisinden sonra nasıl terimleştiğinden
söz edilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Muallim Nâcî, yek-âheng gazel, yek-âvâz gazel, edebiyat terimleri

Kaynakça

• Ahmed Cevded Paşa (1299): Belâgat-i Osmaniyye, İstanbul: Matbaa-i Osmaniyye.AKDOĞAN, Saliha (2009): Diyarbakırlı Sa’id Paşa, Mizânü’l-Edeb, İstanbul: Kitabevi Yayını. ATALAY, Besim (1946): Bergamalı Kadri, Müyessiretü’l-Ulûm, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi. ATİLA, Mustafa (2019): Surûrî’nin Şerh-i Dîvân-ı Hâfız’ı -İnceleme, Metin-, Diyarbakır: Dicle Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.BARANOĞLU, Şahin (2000): Abdurrahman Süreyya, Mizânü’l-Belâga, Yayımlanmamış doktora tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.BİLGEGİL, M. Kaya (1980): Edebiyat Bilgi ve Teorileri -I. Belâgat-, Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.BOLELLİ, Nusrettin (1993): Belâgat - Arap Edebiyatı Bilgi ve Teorileri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1987): Belâgat-i Osmaniye (Ahmed Cevdet Paşa), İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.KILIÇ, Filiz (1998): 17. Yüzyıl Tezkirelerinde Şâir ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın e-kitap Divanlar http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78354/divanlar.html (Son erişim 31.01.2019)Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın e-kitap Tezkirelerhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78460/tezkireler.html (Son erişim 31.01.2019)KÜRKÇÜOĞLU, Kemal Edib (1994): Tahirü`l-Mevlevi, Edebiyat Lugati, İstanbul: Enderun Kitabevi. MACİT, Muhsin (2017): Nedim Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. E-kitaphttps://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 (Son erişim 18.11.2019)ONAN, Necmettin Halil (1940): İzahlı Divan Şiiri Antolojisi, İstanbul: Maarif Matbaası, 344-347.Recaizâde Mahmut Ekrem (1299): Talîm-i Edebiyat, İstanbul.SARAÇ, M. A. Yekta (1996): Muallim Naci, Edebiyat Terimleri - Istılâhat-ı Edebiyye-, İstanbul: Risale Basın Yayın.SARAÇ, M. A. Yekta (1999): Istılâhat-ı Edebiyye, İslam Ansiklopedisi (Türk Diyanet Vakfı), C. 19, 206-207. SARAÇ, M. A. Yekta (2013): Klâsik Edebiyat Bilgisi -Belâgat-, İstanbul: Gökkubbe Yayınları (11. Baskı).TEBDİZ: (Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü)http://tebdiz.com/index.php?sayfa=arama_sonuc (Son erişim: 02.02.2019)TOLASA, Harun (1983): Sehî, Latifî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yy.da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi I, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını,ÜZGÖR, Tahir (1990): Türkçe Divan Dibaceleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.YALÇINKAYA, Şerife (2008): “Gazelde Kırılma Beyitleri: Beytü’l-Gazeller", İzmir: Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 14, sayı 1, 149-162.YETİŞ, Kâzım (1992): “Belagat (Türk Edebiyatı) “, TDVİA, V, 384-386.YETİŞ, Kâzım (1996): Talîm-i Edebiyat’ın Retorik ve Edebiyat Nazariyâtı Sâhasında Getirdiği Yenilikler, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.