Hıfzî Ağa’nın (ö. 1173/1759-60) I. Mahmûd İçin Yazılan Şiirler Mecmûası (TSMK-Revan 1977) Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 39 - 73, 26.12.2019

Hatice Aynur , Fatma Şen

https://doi.org/10.34083/akaded.653182

Cited By: 4

Öz

Mecmûa çeşitli konu ve türdeki eserlerin
kaydedilmesiyle meydana getirilmiş derlemedir. Edebî metinlerin toplandığı
mecmûalar son zamanlarda klaâsik Türk edebiyatı araştırmacılarının yoğun
çalıştığı yeni bir saha hâline gelmiştir. Mecmûalar derleyen(ler)inin edebî
zevkini ve ait olduğu muhiti yansıtması bakımından önemli kaynaklardır, fakat
genellikle mecmûaların derleyen(ler)ini ve tertip edildikleri tarihi tespit
etmek kolay değildir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (Revan 1977)
bulunan ve Hıfzî Ağa (ö. 1173/1759-60) tarafından 1143-1144 (1730-32) tarihleri
arasında derlenen bir mecmûa I. Mahmûd döneminin (1730-1754) edebî ve siyasiî
tarihi hakkında önemli bir kaynak olması bakımından dikkat çekicidir.

Zamanının tanımış hat üstatlarından
meşk etmiş olan Hıfzî, I. Mahmûd’un sır kâtibi olarak Topkapı Sarayı’nda
bulunduğu zamanlarda derlediği Mecmûa’sını
iki kısma ayırmıştır. Birinci bölümde kendisinin de dâhil olduğu şairlerin
şiirlerini bir araya getirmiştir. I. Mahmûd’un doğumu, derse başlaması, sakal
bırakması, tahta çıkması, 1144 (1731) senesinin gelmesi ve padişah hakkında
yazılmış çeşitli şiirlerden meydana gelen birinci kısımda 53 değişik şairin
şiirlerine yer verilmiştir. Bu şiirlerin çoğunluğu Sultan’ın tahta çıkışı için
yazılmış târîh manzumeleridir. Mecmûa’nın
ikinci kısmında Hıfzî’nin yazdığı ve türünün ilk örneği kabul edilen mensur Rûznâme metni bulunmaktadır. III.
Ahmed’in (salt. 1703-1730) tahttan indirilişi ile I. Mahmûd’un padişah olması
sırasında İstanbul’da meydana gelen olaylar hakkında gün gün bilgi veren bu eser
Patrona Halil İsyanı (1730) ile ilgili birinci elden kaynak olması bakımından
önemlidir.

İki bölüme ayrılan bu makalede Mecmûa’nın manzum olan birinci kısmı
incelenecektir. Mecmûa’nın bir
yazma eser olarak tanıtımı yapıldıktan sonra Hıfzî Ağa’nın mürettip ve yazar
kimliği üzerinde durulacaktır. Hıfzî, şiirleri altı kısma ayırmıştır. Bu
tasnifin ve şiirlerin incelenmesinden sonra şairler hakkında mevcut bilgiler
verilecektir. Makalenin ikinci kısmında MESTAP projesine göre Mecmûa’daki şiirlerin listesi ve
dökümü yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

I. Mahmûd, klasik Türk edebiyatı, Hıfzî Ağa, mecmûa, târîh manzumesi, rûznâme

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. (2003). “Osmanlı Siyâsî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler”. TALİD 1 (2): 101-72. Afyoncu, Erhan. (2006). Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Aksoyak, İsmail Hakkı. “Tab‘î, Pîrî Mollası Mustafa Efendi.” http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3994 [Erişim Tarihi: 25.11.2019] Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî. (2004). Dîvân. Fatma Sabiha Kutlar. Ankara. Aypay, A. İrfan. (1992). Nahifî Süleyman Efendi: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi. Baysun, Cavid. (1954). “Eğrikapılı Rasim Efendi”. İÜEF Tarih Dergisi 7 (10): 1-16. 1730 Patrona İhtilâli Hakkında Bir Eser Abdi Tarihi. (1943). Faik Reşit Unat. Ankara: TTK. Bosnalı Alaeddin Sabit. (1991). Divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi. Çınar, Şükran. (1974). Patrona Halil İsyanı’na ve Mahmud I Devrine Âit Tarihçe. Bitirme Tezi. İstanbul Üniversitesi. Doğan, Muhammet Nur Doğan. (1997a) Lâle Devri Şairi Şeyhülislâm Es‘ad Efendi ve Divanının Tenkitli Metni. İstanbul: MEB. Doğan, Muhammet Nur Doğan. (1997b). Lâle Devri Şairi Şeyhülislâm İshak Efendi Hayâtı, Eserleri ve Divanının Edisyon Kritiği. İstanbul: MEB. Erişen Yazıcı, Gülgün. (1998). “Edirneli Kâmî ve Divanının Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi. Erünsal, İsmail E. (2015). Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik, Tarihî Gelişimi ve Organizasyonu. İstanbul: Timaş. Fatîn Efendi. 1271 [1870]. Tezkire-i Hâtimetü’l-Eşâr. İstanbul: İstihkam Alayları Litografya Destgahı. Güfta, Hüseyin. (2009). “Sâlim”. TDVİA. c. 36. İstanbul: TDV. Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî. (1985). Mecmuâ-i Tevârih. Fahri Ç. Derin ve Vâhid Çabuk. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi. Hâfız-ı Şîrâzî. (1992). Hafız Divanı. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: MEB, 1992. Gökalp, Halûk. (2001). Fasîhî Divanı: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi. Işık, Ayhan. (2014). “Osmanlı Devleti’nde Nakîbü’l-eşrâflık Müessesesi ve Meşîhat Arşivindeki Nakîbü’l-eşrâf Defterleri”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 4, (8): 213-285. İnan, Göker. (2013). Ahmed Hasîb Efendi'nin Mecmûa-i Tevârîh’i. Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi. İpşirli, Mehmed. (2005). “Mirzazâde Şeyh Mehmed Efendi”. TDVİA. c. 30. İstanbul: TDV. Kançal-Ferrari, Nicole. (2005). Kırım’dan Kalan Miras Hansaray. İstanbul: Klasik. Kaya, Fazile Eren. “Ulvî, Hüseyin Ulvî Efendi”. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6602’de [Erişim Tarihi: 25.11.2019] Mecmûa. (1143-1144/1730-32). Hıfzî Ağa. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. Revan 1977. Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. (2012). Hatice Aynur vd. İstanbul: Turkuaz. Mehmed Süreyyâ (1308 [1891]). Sicill-i Osmânî. c.1. İstanbul: Matbaa-i Âmire. Mehmed Süreyyâ (1311 [1893]). Sicill-i Osmânî. c.2. İstanbul: Matbaa-i Âmire. Mirzazâde Mehmed Sâlim Efendi. (2018). Tezkiretü’ş-şuarâ. Hazırlayan Adnan İnce. Ankara: e-kitap. Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı: Tenkitli Basım. (1994). Hazırlayan Adnan İnce. Ankara. Müstakimzâde. (2011). Tuhfe-i Hattâtîn. Hazırlayan Mustafa Koç. İstanbul: Klasik. Okumuş, Sait. (2007). Nebzî Divanı: İnceleme Metin. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi. Öksüz, Yılmaz. (2010). Eğrikapılı Mehmed Râsim ve Divançesi: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi. Özer, Fatih. (2017). 16. Yüzyıl Türk Edebiyatında Manzum Cülusiyyeler”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 1 (1): 1-14. Pakalın, Mehmet Zeki. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. c. 3. İstanbul: MEB. Rāmiz ve Ādāb-ı Ẓurafā’sı. (1994). Hazırlayan Sadık Erdem. Ankara: AKM. Sarıcaoğlu, Fikret. (2008). “Rûznâme”. TDVİA. c. 35. İstanbul: TDV. Şengün, Necdet-Yılmaz Öksüz. (2011). “Şâir Bir Osmanlı Hattatı: Eğrikapılı Mehmed Râsim.” DEÜİFD (34): 77-92. Toptaş, Emine Sıdıka. “Vâcid”. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6200’da [Erişim Tarihi: 25.11.2019] Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. (1977-1990). c. 1-7. İstanbul: Dergâh. Uzun, Mustafa (1995). “Falnâme”. TDVİA. c. 12. İstanbul: TDV. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. Ankara: TTK. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1995). Osmanlı Tarihi. c. 4/2. Ankara: TTK. Yıldız, Seyhan (2002). XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Şâkir: Hayatı, Eseri, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Yılmaz, Hakan (2018). “Patrona Vak‘ası Hakkında Yazılmış Kısa Kronikler ve Devrin Vak‘anüvisi Küçük Çelebi-zâde İsmâil ‘Âsım’ın “Tārīḫçe”si”. Doğu Batı: Metafor ve Gerçeklik Arasında Lâle Devri, 1718-2018 21 (85): 189-191. Yılmaz, Hakan (2019). “Patrona İsyânı Kronik Yazarlarından ‘Abdî ve Destârî Sâlih’in Kimliklerine Işık Tutan İki Önemli Belge”. TAD 38 (66): 245-51. http://www.ottomaninscriptions.com http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3994 [Erişim Tarihi: 25.11.2019] http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/araf-suresi-7/ayet-43/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1 [Erişim 18.11.2019] MESTAP: https://mestap.com