Syntax of a Tafsir Wrıtten in Old Anatolıan Turkiısh

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 4, 680 - 698, 30.12.2020

Funda Şan

https://doi.org/10.34083/akaded.812634

Öz

Among the works written in the Old Anatolian Turkish period, the translations and tafsirs of the Quran have an important place. While some of these translations and tafsirs deal with the whole Quran, others are based on only a part of it. The most known of these partial tafsirs is the Amma Cuzu, which is in the thirtieth part of the Quran. One of the tafsirs of the Amme Cuzu written in the Old Anatolian Turkish period is the one written by Üveys bin Hoca Osman bin Emîr Ilyâs bin Evliya. The tafsir thought to have been written at the end of the 14th century and the beginning of the 15th century, is a prose work worth examining because it reflects the linguistic features of its own period. In addition to the vocabulary and grammatical structure of the text that we have prepared as a master's thesis, one of the striking language features is the sentence structures of the text. The work, in which inverted sentences and Persian sentence structures are abundant, was written in a speech style that is almost like a sermon. It is understood that the author, whose detailed information we could not find as a result of our research, was the son of a religious functionary from the note he made in the introduction. The author, who is likely to be a a religious functionary himself, wrote his work as if it was addressed to the public. This speaking style is naturally reflected in the syntax. Short and successive sentences are linked by conjunctions; Thus, long sentences containing a few lines were formed. The inverted and compound sentences that appear in the sentence structure of the text and the sentences formed with adverbs and conjunctions at the beginning of the sentence are important in terms of showing the syntactic structure of the Old Anatolian Turkish period. In this article, the text which has four copies, which was prepared on the basis of the Süleymaniye copy of the work, it has been tried to be analyzed by classifying some sentence examples quoted from the text.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, syntax (syntactic structure), simple sentences, sequential sentences, compound sentences

Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Bir Tefsirin Cümle Yapısı

Öz

Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılan eserler arasında Kur’an tercüme ve tefsirleri önemli yer tutar. Bu tercüme ve tefsirlerin kimi tüm Kur’an’ı ele alırken kimi de sadece bir kısmını / bir cüzünü esas alır. Bu cüz tefsirlerinin en bilineni, Kur’an’ın son cüzü, otuzuncu cüzünde yer alan Amme Cüzü tefsiridir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılmış Amme Cüzü tefsirlerinden biri de Üveys bin Hoca Osmân bin Emîr İlyâs bin Evliyâ tarafından yazılan Amme Cüzü Tefsiridir. 14. yüzyılın sonu ile 15. yüzyılın başlarında yazıldığı tahmin edilen tefsir, döneminin dil özelliklerini iyi yansıtması bakımından incelemeye değer mensur bir eserdir. Yüksek lisans tezi olarak hazırladığımız metnin söz varlığı ve gramer yapısının yanı sıra dikkat çeken dil özelliklerinden biri de metnin cümle yapılarıdır. Devrik cümleler ve Farsça cümle yapılarının bolca yer aldığı eser, adeta vaaz havasında bir konuşma üslubuyla kaleme alınmıştır. Araştırmalarımız sonucunda hakkında ayrıntılı bilgi bulamadığımız müellifin, giriş kısmına düştüğü nottan bir din hocasının oğlu olduğu anlaşılmaktadır. Kendisinin de bir hoca olması muhtemel olan müellif, eserini halka hitap eder gibi yazmıştır. Bu konuşma üslubu, doğal olarak söz dizimine de yansımıştır. Kısa kısa ve birbirini takip eden cümleler, bağlaçlarla birbirine bağlanmış; böylece birkaç satırı bulan uzun cümleler oluşturulmuştur. Metnin cümle yapısında karşımıza çıkan devrik ve birleşik cümleler ile cümle başındaki zarf ve bağlaçlarla kurulan cümleler Eski Anadolu Türkçesi döneminin söz dizimi yapısını göstermesi açısından önemlidir. Dört nüshası bulunan eserin Süleymaniye nüshası esas alınarak hazırlanan bu yazıda metinden alıntılanan bazı cümle örnekleri tasniflenerek incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, söz dizimi (sentaks), basit cümleler, sıralı cümleler, birleşik cümleler

Kaynakça

• ATABAY, Neşe, ÖZEL, Sevgi, ÇAM, Ayfer, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1981.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1986). Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• CLAUSON, S. Gerhard. (1972). An Etymological Dictinary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• DELİCE, H. İbrahim (2003). Türkçe Söz Dizimi, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• DEMİRCİ, Muhsin (2001). Tefsir Usulü ve Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
• DENY, Jean. (2012). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Çeviren: Elöve, A. U.), İstanbul: Kabalcı Yayınevi. [yeniden dizilmiş baskı].
• Derleme Sözlüğü (1963-1982). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOĞAN, Enfel (2006), “Ahlâk-I Alâî'deki Çün'lü Birleşik Cümle Yapıları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, S. 54/2 29-40.
• DOĞAN, Enfel (2006). Ahlâk-ı Alâî (Metin-Sözlük-Sentaks İncelemesi), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• HAMİDULLAH, Muhammed (1964). "Kuran-ı Kerim'in Türkçe Tercümeleri", Türkiyat Mecmuası, İstanbul.
• JOHNSON, Francis. (1852). Dictionary Persian, Arabic and English, London: W. H. Allen and Co.
• JUNKER, H. & BOZORG A. (1965). Persisch-Deutcsches Wörterbuch, Tehran: Kamangır Publications. KARAAĞAÇ, Günay (2009). Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul , Kesit Yayınları.
• MENINSKI, F. (2000). Thesaurus Linguarum Orientalium, Turcicae, Arabicae, Persicae, I-VI, (Yayımlayan: Ölmez, M.), İstanbul: Simurg Yayınları. (İlk yayım DC. LXXX:1680)
• Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2005). Kubbealtı Yayınları, İstanbul. ÖZKAN, Mustafa, “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Ortaya Konan Kuran Tercümeleri Üzerine-I”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.XXXIX, 2010, s.115-159.
• ÖZKAN, Mustafa, SEVİNÇLİ, Veysi (2009). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli), İstanbul.
• REDHOUSE, J. W. (1890). Redhouse English-Turkish Dictionary, İstanbul.
• STEINGASS, F. J. (1892), Comprehensive Persian-English Dictionary.
• ŞAN, Funda (2011). Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ’nın ‘Amme Cüzü Tefsiri Üzerinde Dil İncelemesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
• ŞAN, Funda (2012). “Üveys bin Hoca Osman bin Evliya'nın Amme Cüzü Tefsiri”, Journal of Turkish Studies (JTS), 38, Boston-Istanbul, s.115-124.
• Tarama Sözlüğü, (1963-1977) .I-VIII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TİKEN, Kamil (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Türkiye Diyanet Vakfı (2005). Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Ankara.
• YILDIRIM, Kübra (2011). Üveys bin Hoca Osmân bin Emîr İlyâs bin Evliyâ’nın Amme Cüzü tefsiri üzerine dil incelemesi (Vr. 202b-268b), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
• YILDIRIM, Kübra (2012). “Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Tefsirin Üslûp Özellikleri”, Turkish Studies -Volume 7/2, p.1217-1227, Ankara.
• ZENKER, J. T. (1866-1867). Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch, Leipzig: Strauss&Cramer GmbH.