Türkçede Eş Adlılık

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 619 - 653, 30.04.2021

Hadra Kübra Erkınay Tamtamış

https://doi.org/10.34083/akaded.899583

Cited By: 1

Öz

Yazılışları ve söylenişleri aynı, anlamları ve kökenleri farklı olan sözcükler eş adlıdır. Türkçede eş adlı teriminde kavram kargaşası söz konusudur. Eş adlılık; eş seslilik/sesteş, eş yazımlılık, eş gösterenlik, eş biçimlilik kavramlarıyla da karşılanmaktadır. Bu çalışmada Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’te Romen rakamlarıyla ayrı madde başlarında tanımlanan eş adlı sözcüklerin tamamı genel tarama modeliyle tespit edilmiş, 641 eş adlı sözcük fişlenmiştir. Eş adlı sözcüklerin oluşum yolları belirlenmiş ve oluşum yollarına göre çeşitli tasnifler oluşturulmuştur. Türkçe Sözlük’teki eş adlı sözcüklerin bir kısmının tarih boyunca eş adlı olduğu, diğer eş adlıların ise farklı nedenlerle eş adlı duruma geldiği ortaya çıkmıştır. Türkçe Sözlük’te eş adlılığın ortaya çıkma nedenleri alıntı sözcükler, ses, biçim ve anlam değişiklikleri ile söz varlığından kaynaklı olarak belirlenmiştir. Bu ana nedenlerin çeşitli alt başlıkları oluşturulmuş ve elde edilen eş adlı sözcüklerin tamamı, ilgili başlıklara yerleştirilmiştir. Eş adlı sözcüklerin 366’sının alıntı sözcüklerden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu durumda Türkçe Sözük’teki eş adlıların yarısından fazlasını Arapça, Farsça, Fransızca, Rumca gibi çeşitli dillerden alıntılanmış sözcükler oluşturmaktadır. Eş adlı sözcüklerden bazıları ses ve biçim değişiklikleri sonucu oluşmuştur. Bir kısım eş adlılar ise çok anlamlılık, anlam genişlemesi vb. anlam olaylarıyla ortaya çıkmıştır. Asıl eş adlı yani tarihsel eş adlı 28 sözcük saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

eş adlılık, Türkçe Sözlük, eş seslilik, sesteş, anlam bilimi

Homonymy in Turkish

Öz

Homonym one of two or more words that have the same sound and often the same spelling but differ in meaning. There is a confusion of concepts in the term "homonym" in Turkish. In Turkish, homonym is also known as homophony, and etc. In this context, the Turkish dictionary contains homonyms defined in Roman numerals at the beginning of the separate lexical entry. In this study, all of the words with homonyms were determined by the general scanning model, and 641 words with homonyms were recorded. The formation ways of the homonyms have been determined, and various classifications have been created according to the formation ways. It has been revealed that some of the words named homonym in the Turkish dictionary have been named homonym throughout history, while other words have become homonym for different reasons. The reasons for the occurrence of homonym in the Turkish dictionary are borrowed words; phonetic, morphology and semantic changes and vocabulary. Various subtitles of these main reasons have been created, and the words with homonyms are placed in the relevant headings. It has been determined that more than half of the homonyms are derived from the borrowed words. Languages that cause co-naming originate from various languages such as Arabic, Persian, French, and Greek. Some homonyms have emerged with meaning events such as polysemy and meaning expansion. Some of the homonyms are formed as a result of phonetic and morphological changes. 28 words named original homonym, that is historical homonym, were determined.

Anahtar Kelimeler

homonymy, Turkish Dictionary, homophony, semantics

Kaynakça

• Ahanov, Kaken(2008). Dil Biliminin Esasları. Akt. Murat Ceritoğlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Akar, Ali(2019). Düşünen Türkçe. İstanbul: Ötüken Yay.
• Aksan, Doğan(2016). Anlambilim Anlambilimi Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi Yay.
• Clauson, Sir Gerhard(1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
• Ercilasun, Ahmet Bican(2014). Makaleler 1 (Dil, Destan, Tarih, Edebiyat). hzl. Ekrem Arıkoğlu. Ankara: Akçağ Yay.
• Eren, Hasan(1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki(2017). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Say Yay.
• Günay, V. Doğan(2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yay.
• Hartmann, Reinhard Rudolf Karl ve James, Gregory(1998). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• İmer, Kamile, Kocaman, Ahmet, Özsoy, A. Sumru(2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
• Karasar, Niyazi(2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar-İlkeler-Teknikler, 23. bs., Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Lakoff, George ve Johnson, Mark(2010). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil. (Çev. Gökhan Yavuz Demir), İstanbul: Paradigma Yay.
• Ricoeur, Paul(2003). The Rule of Metaphor The Creation of Meaning in Language. London: Routledge Classics.
• Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla(2009). hzl. Ömer Asım Aksoy, Dehri Dilçin. 3. baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Tietze Andreas(2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Sözlüğü I A-E. İstanbul: Simurg Yay.
• Tietze Andreas(2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı F-J. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Toklu, Osman(2003). Dilbilime Giriş. Ankara: Akçağ Yay.
• Türkçe Sözlük (2011). hzl. Şükrü Halûk Akalın vd., 11. baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ullmann, Stephen(1970). Semantics An Introduction to The Science of Meaning. Oxford: Alden Press.
• Vardar, Berke(2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yay.
• Zülfikar, Hamza(1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Efrasiyap Gemalmaz, “Erzurum İli Ağızları, İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler”, https://sozluk.gov.tr/ [erişim tarihi: 18.01.2021].
• Sevan Nişanyan “çap”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=%C3%A7ap [erişim tarihi: 19. 01. 2021].
• Sevan Nişanyan, “gen”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=gen [erişim tarihi: 12.02.2021].
• Sevan Nişanyan, “karaca”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=karaca [erişim tarihi: 13.02.2021].
• Sevan Nişanyan, “kivi”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=kivi [erişim tarihi: 13.02.2021].
• Sevan Nişanyan, “sırtarmak”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=s%C4%B1rtarmak [erişim tarihi: 20.02.2021].
• Sevan Nişanyan, “sıvamak”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=s%C4%B1vamak [erişim tarihi: 20.02.2021].
• Sevan Nişanyan, “sikke”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=sikkei [erişim tarihi: 20.02.2021].
• Sevan Nişanyan, “şap”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=%C5%9Fap [erişim tarihi: 21.02.2021].
• Sevan Nişanyan, “üvez”, https://www.nisanyansozluk.com/?k=%C3%BCvez [erişim tarihi: 22.02.2021].
• Wikipedia, “Nuevo Sol Peruano”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Nuevo_Sol [erişim tarihi: 20.02.2021].