Taşlıcalı Yahyâ Bey’in Mesnevîlerinin Sebeb-i Te’lif Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2021, Volume: 5 Issue: 4, 2253 - 2278, 30.12.2021

Kezban Paksoy

https://doi.org/10.34083/akaded.1003504

Abstract

Mesnevî nazım şekli, her beyti kendi arasında kafiyeli olması ve beyit sınırlaması olmaması hasebiyle uzun anlatılması gereken konuların anlatımında en çok tercih edilen nazım şekli olmuştur. Müellifler ilmî, ahlâkî, tarihî eserler ile hikâye ve efsane gibi konuları mesnevî nazım şekliyle kaleme almışlar, bazı şâirler beş mesnevî yazarak “hamse sahibi şâirler” olarak isimlerini edebiyat tarihimizde ön plana çıkarmışlardır.
16. yüzyıl Klasik Türk edebiyatının önemli şahsiyetlerinden biri olan Taşlıcalı Yahyâ Bey’e bu şöhreti kazandıran husus dîvân sahibi olmasının yanında hamse sahibi de olmasıdır. Hamsesinde yer alan mesnevîleri incelediğimizde ise Yahyâ Bey’in şiire olan yeteneğini görmenin yanında özellikle sebeb-i te’lif bölümlerinde onun hayatına ve iç dünyasına dair izleri de buluruz.
Bu çalışmada Taşlıcalı Yahyâ Bey’in hamsesinde yer alan mesnevîlerin sebeb-i te’lif bölümleri mukayeseli olarak incelenmiştir. Hayatının farklı dönemlerinde kaleme aldığı mesnevîlerin yazılış sebeplerinin ortak yönleri ve ayrıştıkları hususlar tespite çalışılmıştır. Yahyâ Bey’in okuyucuyla hasbihâl ettiğini de söyleyebileceğimiz sebeb-i te’lif bölümlerinde yer alan beyitlerden hareketle biyografisine ve iç dünyasına dair hususlara da dikkat çekilmiştir.

Keywords

Taşlıcalı Yahyâ Bey, mesnevî, hamse, sebeb-i te’lif

An Assessment On Reason For Writing Parts of Taşlıcalı Yahyâ Bey’s Mathnawis

Abstract

Mathnawi is most prefered verse form to tell long subjects because it has no limit for couplet number and each couplets are rhymed in itself. Authors wrote their scientific, moral, historical, mythical texts and stories in mathnawi verse form. Some of them wrote five mathnawi and they became celebrity poets as “hamse authors” in Turkish literature history.
Taşlıcalı Yahyâ Bey, one of major poets of Turkish literature in 16th century, wrote a dîvân and five mathnawi, so he is a celebrity poet as a hamse author. If we study on his mathnawis we see not only his poetic talent also determine some knowledge about his life and state of mind.
In this artical, parts of reason for writing in Taşlıcalı Yahyâ Bey’s mathnawis are studied comparatively. As he wrote his mathnawis in different period of his life, similar and different aspects of reasons for writing are tried to determine. In these parts he seems as talking to readers and telling about his life and mood so these discourses are pointed out.

Keywords

Taşlıcalı Yahyâ Bey, mathnawi, hamse, reason for writing

References

• Alkaya, M. A. (1996). Taşlıcalı Yahyâ Kitâb-ı Usûl. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Canım, R. (2000). Latifî Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratü’n-nuzama (inceleme-metin). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1979). Yahyâ Bey Yûsuf ve Zelîhâ tenkidli basım. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1986). Yahyâ Bey. İslam Ansiklopedisi (C XIII, 343-347). İstanbul. MEB Yayınları.
• Çınar, B. (2014). Taşlıcalı Yahyâ Bey Gencîne-i Râz inceleme tenkitli metin indeks. Kesit Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2016). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara. Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara. TDK Yayınları.
• Doğanyiğit, İ. (1992). Taşlıcalı Yahyâ Bey Gülşen-i Envar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eyduran Sungurhan, A. (2008). Beyanî Tezkiretü’ş-şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Eyduran Sungurhan, A. (2009). Kınalı-zâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kartal, A. (2013). Doğu’nun uzun hikâyesi Türk edebiyatında mesnevî. Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Kaya, B. A. (2011). Taşlıcalı Yahyâ. TDV İslam Ansiklopedisi (C XL, s. 156-157). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-şu’arâ (inceleme-metin). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Kurnaz, C. ve Yazıcı T. (1997). Hamse. TDV İslam Ansiklopedisi (C XV, s. 499-500). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sağlam, A. (2016). Taşlıcalı Yahyâ ve Hamse’si. Grafiker Yayınları.
• Solmaz, S. (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (inceleme-metin). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ünver, İ. (1986). Mesnevî. Türk Dil Kurumu Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), s. 430-563.
• Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2017). Üniversiteler için eski Türk edebiyatı tarihi. Dergah Yayınları.
• Yoldaş, K. (1993). Taşlıcalı Yahyâ Bey Şâh u Gedâ (İnceleme-Metin) (Tez No. 27217) [Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.