Bu çalışmada kılınış işlemcisi olarak ele alınan -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- biçimbirimlerinin Tuva Türkçesindeki durumu eş ve art zamanlı bir yöntemle ele alınmıştır. Kılınış, eylemin nasıl yapıldığını ve evre yapılanmasını içeren sözlüksel bir kategoridir. Ayrıca eylemin yapılış tarzı, süresi ve gerçekleşme durumuyla da ilgilidir. Bir eylemin kılınışsal içeriği veya evre yapısı ancak zarflar, hâl ekleri ve türetme ekleri gibi kılınış işaretleyicileriyle gerçekleştirilir. Tuva Türkçesinde eyleme eklenen -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- biçimbirimleri eylemin süreklilik, tezlik ve tekrar tekrar yapılma durumunu ifade eder. Bu yüzden bu işaretleyiciler eylemin yapılma sıklığıyla ilgili olduğu için kılınış kategorisinin sıklık bölümü içinde yer almıştır.
Tuva Türkçesinde -GIlA-,-ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- işaretleyicileri eylemin belirli aralıklarla aynı veya farklı seviyelerde tekrarlanarak yapıldığını, eylemin zaman zaman pekiştirildiğini gösterir ve bazı durumlarda ani eylemleri açıklamak için kullanılır (Ör. dolga-gıla- “tekrar tekrar döndürmek”, kıza-ŋayın- “sıkça parlamak”, aksa-ŋna- “çok fazla topallamak”, sür-ü-ştür “arka arkaya devam etmek” vb.). Sıklık ifade eden -GIlA- ve -ştIr- biçimbirimleri tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde yaygın bir şekilde kullanılırken; Tuva Türkçesine Moğolcadan geçen -ŋAyIn- ve -ŋnA- işaretleyicileri sadece Duha ve Saha Türkçesinde görülmüştür.
Bu bilgiler doğrultusunda Tuva Türkçesinde sıklık ifade eden -GIlA-,-ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- kılınış işaretleyicileri edebî metinlerden seçilen örnek cümleler temel alınarak incelenmiştir.
This study discusses the situation of -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- and -ştIr- morphemes, which are taken as the marker of actionality, in Tuvan Turkish through a simultaneous and diachronic method. Actionality is a lexical category that includes how the action is done and the structuring of phase. It is also related to the manner in which the action is done, its duration and its realization. Actionality content or phase structure of an action is realized only by actionality markers such as adverbs, case suffixes, and derivational suffixes. In Tuvan Turkish, -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- and -ştIr- morphemes added to the action express the continuity, speed and repetition of the action. Therefore, since these markers are related to the frequency of the action, they are included in the frequency section of the actionality category.
In Tuvan Turkish, -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- and -ştIr- markers show that the action is repeated at the same or different levels at certain intervals and that the action is reinforced from time to time, and they are used to explain sudden actions in some cases (for example: dolga-gıla- “to spin again and again”, kıza-ŋayın- “to shine frequently”, aksa-ŋna- “to limp too much”, sür-ü-ştür “to go on one after another” etc.). While -GIlA- and -ştIr- morphemes indicating frequency are used widely in historical and modern Turkish dialects, -ŋAyIn- and -ŋnA- markers transferred from Mongolian to Tuvan Turkish are only observed in Dukha and Saha Turkish.
In line with this information, -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- and -ştIr- actionality markers indicating frequency in Tuvan Turkish were analyzed based on sample sentences selected from the literary texts.
Tuvan Turkish category of actionality frequency historical dialects Modern Turkish dialects
Primary Language | Turkish |
---|---|
Subjects | Literary Studies |
Journal Section | Articles |
Authors | |
Publication Date | December 30, 2021 |
Submission Date | October 18, 2021 |
Acceptance Date | October 24, 2021 |
Published in Issue | Year 2021 Volume: 5 Issue: 4 |
This work is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International