Türkçede Belirteçlerin İşlevleri ve Sözlük Tanımları: özetle, basitçe, açıkçası, açıkça

Year 2021, Volume: 5 Issue: 4, 2757 - 2779, 30.12.2021

Melike Üzüm Bilge Gökter Gençer

https://doi.org/10.34083/akaded.990396

Abstract

Bu çalışmada; özetle, basitçe, açıkçası ve açıkça zarfları derlem temelli olarak anlambilimsel ve söz dizimsel yaklaşımla incelenmiş, cümle (geniş açılı) ve eylem öbeğine (dar açılı) yönelik kullanımları karşılaştırılmıştır.
Çalışmanın amacı, Türkçede zarfların sınıflandırmalarına veri sunmak ve sözlüksel tanımlarına katkı sağlamaktır. Bu amaçla, cümle zarfları ve eyeleme yönelik kullanılan zarflar için ortak özellikler belirlenerek Güncel Türkçe Sözlük’te yer alan açıkçası, basitçe, açıkça zarflarının tanımları ve varsa örnek kullanımları zarfların türleri açısından değerlendirilmiş, özetle zarfının da sözlükte yer almasının gerekliliği nedenleriyle açıklanmıştır. İnceleme sonucunda, Güncel Türkçe Sözlük’te zarf türü dikkate alınarak belirlenen ölçütler çerçevesinde tanım yapılması ve örneklerin de tanıma uygun verilmesi için öneriler sunulmuştur.

Keywords

cümle zarfları, tarz zarfları, dilbilgiselleşme, sözlükbirim, tanım

Supporting Institution

Alexander von Humboldt Vakfı

The Functions and Lexical Definitions of Adverbs in Turkish: özetle, basitçe, açıkçası, açıkça

Abstract

In this study, the adverbs özetle “briefly”, basitçe “simply”, açıkçası “frankly” and açıkça “obviously” are analyzed using a corpus-based methodology with a syntactic and semantic approach. Besides, sentential (wide scope) and verb-related (narrow scope) adverbs are compared.
The aim of the study is to provide data on the classification of adverbs in Turkish and to contribute to literature on their lexical definitions. For this purpose, by determining common features for sentential and verb-related adverbs, the adverbs açıkçası “frankly”, basitçe “simply”, and açıkça “obviously” and their definitions in the Güncel Türkçe Sözlük along with examples, (if any) are evaluated in terms of adverbs types, and for the adverb özetle “briefly”, the necessity of including the adverb in the dictionary is argued. As a result of the study, definitions are proposed within the framework of the criteria determined by the usage of them and to give examples in accordance with the definition.

Keywords

sentential adverbs, manner adverbs, grammaticalization, lexical unit, definition

References

• Ahmet Mithat Efendi (2017). Pariste Bir Türk (Haz. M. Ülgen). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aikhenvald, A. (2004). Evidentiality. Oxford: Oxford University Press.
• Akçataş, A., & Şahin, A. R. (2020). Peyami Safa’nın Romanlarında Zarflar ve Kullanışları. Gelecek Vizyonlar Dergisi 4(4), 18-27.
• Aksan, Y. et. al (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
• Atabay, N., Kutluk, İ., & Özel, S. (1983) Sözcük Türleri. Ed. Doğan Aksan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1936). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Benson, M., Benson, E., & Ilson, R. F. (1986). Lexicographic Description of English, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Cinque, G. (1999). Adverbs and functional heads. A cross-linguistics perspective, New York/Oxford: University Press.
• Dehé, N., & Kavalova, Y. (2007). Parentheticals. Parentheticals: An Introduction, Linguistik Aktuell (Ed N. Dehé ve Y. Kavalova). Amsterdam: John Benjamins, s. 1-24.
• Demirci, K. (2008). Dilbilgiselleşme Üzerine Bir İnceleme. bilig, S. 45, 131-146.
• Doğan, N. (2016). Türkiye Türkçesinde Fiillerin Eşdizimleri. Ankara: Yayınevi.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Ernst, T. (2007). On the role of semantics in a theory of adverb syntax. Lingua 117, 1008–1033.
• Ernst, T. (2009). The Syntax of Adjuncts. Cambridge: Cambridge University Press.
• Güneş, G. (2014). Constraints on syntax-prosody correspondence: The case of clausal and subclausal parentheticals in Turkish. Lingua, 150, 278-314.
• Ifantidou-Trouki, E. (1993). Sentential adverbs and relevance. Lingua, 90, 69-90.
• İmer, K., Kocaman A., & Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Karpuz, H. Ö. (2013). Türkçe’de Zarflar, Türkiye Türkçesi Edebi Dilindeki Zarfların Yapısal ve İşlevsel İncelenmesi. Denizli: Ege-Doğuş Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kubota, A. (2015). Transforming manner adverbs into subject-oriented adverbs: evidence from Japanese. Nat Lang Linguist Theory, 33, 1019–1046.
• Leech, G. N. (1974). Semantics. London: Penguin.
• Lipka, L. (1992). An outline of English lexicology: Lexical structure, word semantics, and word-formation. Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
• Lipka, L., Handl, S., Falkner, W. (2004). Lexicalization & Institutionalization, (The State of the Art in 2004), Skase Journal of Theoretical Linguistics, C. 1., 2-18.
• Maienborn, C., Schafer, M. (2011). Adverbials and adverbs. In Semantics. An International Handbook of Natural Language Meaning [HSK 33.2] (Ed. C. Maienborn, K. von Heusinger ve P. Portner). Berlin: Mouton de Gruyter, s. 1390–1420.
• McConnell-Ginet, S. (1982). Adverbs and logical form: A linguistically realistic theory. Language, 58(1), 144–184.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality. UK: Cambridge University Press.
• Piñón, C. (2013). Speech-act adverbs as manner adverbs. Workshop Ereignis und Kontext, Universität des Saarlandes, 06–07 December, http://pinon.sdf-eu.org/work/pinon_saama_ho.pdf erişim tarihi: 01.03.2021
• Şahin, A. R. (2020). Peyami Safa’nın Romanlarında Zarflar ve Kullanışları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak: Uşak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu (1945). Türkçe Sözlük. İstanbul: Cumhuriyet Basımevi.
• Türk Dil Kurumu (1974). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (t.y). Yayım. Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ erişim tarihi: Haziran 1, 2021.
• Traugott, E. (2008) Grammaticalization, constructions and the incremental development of language: Suggestions from the development of DegreeModifiers in English. Variation, Selection, Development—Probing the Evolutionary Model of Language Change (Ed. R. Eckardt, G. Jäger ve T. Veenstra). Berlin/New York: Mouton de Gruyter, s. 219-250.
• Traugott, E. C. (2007). Discussion article: Discourse markers, modal particles, and contrastive analysis, synchronic and diachronic. Catalan Journal of Linguistics, VI, 139-157.
• Turan, F. T. (1998). Türkçede Zarflar Üzerine. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı (Ed. M. Özeraslan-Ö. Çobanoğlu). Ankara: Feryal Matbaacılık, s. 301-306.
• Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu 1935. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Zgusta, L. (1971). Manual of Lexicography, Den Haag: Mouton.