A Study Of Idioms Collected From The Center of Kutahya

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 2601 - 2627, 30.12.2021

Ayşe Sır

https://doi.org/10.34083/akaded.996644

Cited By: 2

Öz

The vocabulary of Turkish cannot be measured only with the data of the standard language. There are also many vocabulary elements that are seen in Turkey Turkish dialects but are not included in the standard language. Among these elements, there are also abstract forms of expression that can illuminate the historical periods of Turkish and provide evidence for its wealth. Idioms are just one of these abstract forms of expression in the language. It reveals the expressive power of a developed language; indicates the level of processing; reflects the richness of the vocabulary. It offers clues about the social life, historical identity and cultural structure of the community in which it has sprouted and formed. In this context, idioms have a great contribution to Turkish langugae history and dialectal researches. Ignoring idioms in dialect studies is an important deficiency of the researches. This deficiency means that the data obtained in dialect studies are not adequately evaluated. In the studies carried out, it is necessary to determine the idioms that are not recorded, and it is needed to be determined where, when, for what and in what sense they are used.
In this paper, we focused on the idioms spoken in the dialect of central Kütahya. Idioms consisting of curses and prayers expressing good wishes were also left for later studies. The aim is to be able to contribute to the studies composing a dialect dictionary and linguistic atlas. The study is carried out in four stages; scanning, compilation, listing according to certain criteria, and definition. During the study, the idioms which take place in the texts of Tuncer Gülensoy's work Kütahya and its Region Dialects, and the idioms noted in non-text compilations from the speeches of family members and people close to me were emphasized. In order to determine whether the idioms identified are included in the written sources or not; Güncel Türkçe Sözlük, Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Misalli Büyük Türkçe Sözlük and Türkçenin Deyim Varlığı of A. Turan Sinan, Deyimler Sözlüğü of Ö. Asım Aksoy, Necmi Akyalçın’s Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz, Yusuf Çotuksöken’s Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Özcan Türkmen’s Emirdağ Ağzında Atasözleri ve Deyimler were reviewed. As a result of the scans, those found in the center of Kütahya but not recorded or those with different meanings were recorded and classified; were carded and listed in alphabetical order, and then their meanings were given, and exemplified.

Anahtar Kelimeler

Dialect studies, Compilation Dictionary, Kütahya dialect, vocabulary, idioms.

Kütahya Merkez Ağzından Derlenen Deyimler ile İlgili Bir İnceleme

Öz

Türkçenin söz varlığı yalnızca standart dilin verileriyle ölçülemez. Türkiye Türkçesi ağızlarında görülen ancak standart dilde yer almayan birçok söz varlığı unsuru da bulunmaktadır. Bu unsurlar içerisinde Türkçenin tarihî dönemlerini aydınlatabilecek ve zenginliğine kanıt oluşturabilecek soyut ifade biçimleri de mevcuttur. Deyimler, dildeki bu soyut ifade biçimlerinden biridir. Gelişmiş bir dilin anlatım gücünü, işlenmişlik düzeyini, söz varlığının zenginliğini gösterir. İçinde filizlenip oluştuğu topluluğun sosyal ve ekonomik hayatı ile tarihî ve kültürel kimliği hakkında bilgiler verir. Bu bağlamda deyimlerin Türk dili tarihi çalışmalarında ve ağız araştırmalarında katkısı büyüktür. Deyimlerin göz ardı edilmesi, ağız araştırmalarının önemli bir eksikliğidir. Yapılan çalışmalarda özellikle kayıt altına alınmayan deyimlerin tespit edilmesi, nerede, ne zaman ve ne anlamda kullanıldığının belirlenmesi gerekir.
Bu çalışmada, Kütahya merkez ağzında kullanılan deyimler üzerinde duruldu. Beddualar ve iyi dilek ifade eden dualardan oluşan deyimler sonraki çalışmalara bırakıldı. Amaç, ağız sözlüğü ve atlası oluşturma çalışmalarına katkıda bulunabilmektir. Çalışma; tarama, derleme, belli ölçülere göre listeme ve tanımlama olmak üzere dört aşamada gerçekleştirildi. Çalışma sırasında Tuncer Gülensoy’un Kütahya ve Yöresi Ağızları adlı kitabındaki metinlerde kullanılan deyimler ile yakın çevremdeki şahıslara ait metin dışı derlemelerde geçen deyimler dikkate alındı. Bu deyimlerin yazılı kaynaklarda yer alıp almadığını belirlemek amacıyla da Güncel Türkçe Sözlük, Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Misalli Büyük Türkçe Sözlük ile A. Turan Sinan’ın Türkçenin Deyim Varlığı, Ö. Asım Aksoy’un Deyimler Sözlüğü, Necmi Akyalçın’ın Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz, Yusuf Çotuksöken’in Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Özcan Türkmen’in Emirdağ Ağzında Atasözleri ve Deyimler adlı çalışmaları gözden geçirildi. Yapılan taramalar sonucunda Kütahya merkez ağzında bulunup kayıt altına alınmayan veya farklı anlam taşıyan deyimler tespit edildi, gruplandırıldı, fişlendi sonra da alfabetik sıraya göre listelenerek karşılıkları verildi ve örneklendirildi.

Anahtar Kelimeler

Ağız çalışmaları, Derleme Sözlüğü, Kütahya ağzı, söz varlığı, deyimler

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2 deyimler sözlüğü. İnkılâp Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2005). Misalli büyük Türkçe sözlük. C. 1-3. Kubbealtı Neşriyat.
• Akyalçın, N. (2012). Türkçemizin anlamsal zenginlikleri deyimlerimiz. Eğiten Kitap.
• Türk Dil Kurumu (2019). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler. (6. baskı).
• Bulak, Ş. (2016). Van küresin ağzında deyimler. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], (56), 837-857.
• Çotuksöken, Y. (1998). Deyimlerimiz. Özgül Yayınları.
• ____________ (2004). Türkçe atasözleri ve deyimler sözlüğü. Toroslu Kitaplığı.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları (inceleme, metinler, sözlük). TDK Yayınları.
• Güven, Ö. (2020). Sivas ili Zara ilçesi ağızlarında kullanılan deyimler üzerine bir inceleme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 55(55), 35-50.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. TDK Yayınları.
• Sarı, C. (2018). Türkmen Türkçesindeki deyimlerin tasnifi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sinan, A. T. (2015). Türkçenin deyim varlığı. Kesit Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Yayım. Türkçe sözlük (11. baskı).
• Türk Dil Kurumu (2009). Yayım. Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü I-VI.
• Türkmen, Ö. (2017). Emirdağ ağzında atasözleri ve deyimler. Emirdağ Belediyesi Kültür Yayınları.
• Türkmen, Ş. & Türkmen Ö. (2018). Örnekleriyle Emirdağ ağzı. Emirdağ Belediyesi Kültür Yayınları.