Osmanlı Modernleşmesini Hayvanlar Üzerinden Okumak: Abdullah Cevdet’in İstanbul’da Köpekler Risalesi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 2628 - 2652, 30.12.2021

Mehmet Sümer

https://doi.org/10.34083/akaded.997409

Cited By: 4

Öz

Osmanlı modernleşme tarihi içinde sokak köpeklerinin tartışmalı bir yeri olmuştur. Tanzimat’tan beri hemen her konuda yaşanan geleneksel ve modern ikiliği sokak köpeklerinin durumuyla ilgili olarak da yaşanmış ve bu konu çeşitli aydınlar arasında tartışılmıştır. Pek çok araştırmacının da vurguladığı gibi 19. yüzyıl boyunca İstanbul’un modern bir şehir hüviyetine kavuşturulmasının önünde engel olarak görülen sokak köpekleri bu yüzyıldan itibaren kitlesel olarak ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Halkın ve bir kısım aydınların itirazlarına rağmen bu sürecin Osmanlı modernleşmesinin gidişiyle de paralel biçimde çatışmalı olarak ilerlediği görülür. Sayıları seksen bini bulan köpeklerin sokaklardaki varlığına karşı çeşitli operasyonlardan sonra gelen son ve asıl büyük darbe 1910 köpek itlafıdır. Bu operasyondan çok az önce Batıcı görüşleriyle tanınan Abdullah Cevdet’in yayımladığı İstanbul’da Köpekler risalesi bir bakıma köpeklerin varlığını şehrin modernleşmesi önünde engel görenlerin sözcüsü mahiyetindedir. Bu risalede Abdullah Cevdet sokak köpeklerini gelişmemiş hurafeci zihniyetle ilişkilendirir ve onların sokaklarda yarattığı kirliliği bir bakıma geleneğin toplumsal hayatta yarattığı sorunların somut göstergesi olarak yorumlar. Abdullah Cevdet’in İstanbul’da Köpekler risalesindeki görüşlerini değerlendiren bu makale, aynı zamanda Osmanlı modernleşmesini hayvanlar üzerinden okumaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Cevdet, köpekler, modernleşme, hayvanlar

Reading the Ottoman Modernization Over the Animals: Abdullah Cevdet’s Booklet Dogs in Istanbul

Öz

Street dogs of Istanbul had a controversial place in the Ottoman modernization history. The duality of traditional and modern which was in every subject, was also lived on the situation of street dogs, and this subject was disputed between some intellectuals. As it emphasized by many researchers, street dogs were tried to be exterminated systematically trough 19th century since they were seen as an obstacle in front of making Istanbul a modern city. In spite of objections of people and some intellectuals, this process proceeded conflictingly and parallel with the course of Ottoman modernization. After some operations against the street dogs whose number arises to eighty thousand, the last and most fatal crush was the dog extermination of 1910. A booklet by Abdullah Cevdet, who is known with his Westernist ideas, İstanbul’da Köpekler [Dogs in Istanbul] which was published shortly before this operation, is in a sense a speaker of those who saw dogs as an obstacle in modernization of the city. In this booklet, Abdullah Cevdet associates dogs with an unimproved superstitious mind and interprets the pollution that dogs produced in a sense as the indicator of tangible problems produced by tradition in social life. This paper which discusses the ideas of Abdullah Cevdet in his booklet İstanbul’da Köpekler, also tries to read the Ottoman modernization process over the animals.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Cevdet, dogs, modernization, animals

Kaynakça

• Abdullah Cevdet. (1326). “Bezmi Nusret Bey’e”. Tenkid. Sayı 2, 15 Nisan 1326, s. 1-3.
• --------. (1909). İstanbul’da Köpekler. Matbaa-i İctihad.
• Adams, C. J. (2017). Etin Cinsel Politikası: Feminist-Vejetaryen Eleştirel Kuram. (çev. Güray Tezcan, Mehmet Emin Boyacıoğlu). Ayrıntı Yayınları.
• Amicis, E. D. (1993). İstanbul (1874). (çev. Beynun Akyavaş). Türk Tarih Kurumu.
• Busbecq, O. G. d. (2019). Türk Mektupları: Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555-1560). (çev. Derin Türkömer). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Danişmend, İ. H. (1982). Garp Menba’larına Göre Eski Türk Seciyye ve Ahlâkı. İstanbul Kitabevi.
• Derrida, J. (2008). The Animal That Therefore I Am. (çev. David Wills). Fordham University Press.
• Edhem Pertev Paşa. (1866). “Av’ave-nâme”. Mecmua-i Fünûn. Sayı 38, Cemaziyelevvel 1283/1866, s. 229-240.
• Gündoğdu, C. (2018). “The State and the Stray Dogs in Late Ottoman Istanbul: From Unruly Subjects to Servile Friends” Middle Eastern Studies, 54 (4), 1-20.
• Gündoğdu, M. A. (2019). “Tanzimat Edebiyatında Köpekler Hakkında Bir Tartışma”. Karabatak. Sayı 4, s. 52-55.
• İctihad. (1905). İctihad. Sayı 4, Mart 1905, s. 9-10.
• Hanioğlu, M. Ş. (ty.). Siyasal Bir Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi. Üçdal Neşriyat.
• Karabatak. (1326). “İstanbul’un Çar-pâ Menfileri Hayırsızada’da”. Servet-i Fünun. 17 Haziran 1326, Sayı 995, s.100-102.
• Mardin, Ş. (2017). Türk Modernleşmesi. (der. Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder). İletişim Yayınları.
• --------. (1999). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908). İletişim Yayınları.
• Pinguet, C. (2009). İstanbul’un Köpekleri. (çev. Saadet Özen). Yapı Kredi Yayınları.
• Schick, I. C. (2010). “İstanbul’da 1910’da Gerçekleşen Büyük Köpek İtlâfı: Bir Mekân Üzerinde Çekişme Vakası”. Toplumsal Tarih. Ağustos 2010, Sayı 200, s. 22-33.
• Servet-i Fünûn. (1307). “Köpeklerin İtlafı”. Servet-i Fünûn. Sayı: 45, 9 Kanun-ı Sani 1307, s. 224-225.
• Sunar, M. M. (2015). “Hayvanlar”. Osmanlı İmparatorluğunda Çevre ve Şehir. İstanbul Medeniyet Üniversitesi ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. s. 191-231.
• Şinasi. (1864). “İstanbul Sokaklarının Tenviri ve Tathiri Hakkındadır”. Tasvir-i Efkâr. Sayı 192, 23 Nisan 1280/5 Mayıs 1864.
• Tahirü’l-Mevlevi. (1330). “Sahipsiz Köpekler”. Sebilü’r-Reşad. XII (290), 69-70.
• Tanin. (1910). “Cemiyet-i Umumiye-i Belediye”. Tanin. Sayı 569. 3 Nisan 1910, s. 3.
• Timur, T. (1993). “XIX. Yüzyılda İstanbul’un Sokak Köpekleri”. Tarih ve Toplum. Eylül 1993, Sayı 117, s. 138-142.
• Topuzlu, C. (2002). İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım. (haz. Cemalettin Topuzlu) Topuzlu Yayınları.