The Work of Ali Rızāyī, One of the Poets of the 19th Century, Entitled Mevlūd-i Şerīf

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 225 - 286, 30.04.2022

Emrah Bilgin

https://doi.org/10.34083/akaded.1080881

Öz

As one of the most essential and well-known genres of Turkish-Islamic literature, mawlid includes many important aspects such as the birth of the Prophet Muhammad, his qualifications, prophethood, ascension, migration and death. The poets tried to show their love for the Prophet by writing mawlids and, on this occasion, demanded intercession from him. Süleyman Çelebi’s Vesīletü’n-necāt is a masterpiece whose influence cannot be disputed among works of this type. Although this work comes to mind first when it comes to mawlid, Vesīletü’n-necāt is not the only example of this type. An example of this genre, of which many examples were written in different centuries, is the work called Mevlūd-i Şerīf, which was written by Ali Rızāyī in the 19th century. In this study, a detailed examination was made on the work, it was revealed for what reasons the work could not be considered as a copyrighted work, and the transcripted text of the work was presented to the researchers. In the examination, it was thought that the work, which was prepared by quoting many couplets from several works, especially Vesīletü’n-necāt, is not an original work with this aspect and should be evaluated as a compilation work, not as a copyrighted work. In addition, at the end of the study, another research problem was mentioned. This problem can be solved by revealing the texts of all mawlid texts. The research problem identified is which texts, apart from Vesīletü’n-necāt, influenced other texts.

Anahtar Kelimeler

Turkish-İslamic Literature, mawlid, Ali Rızāyī, mawlid of Rızāyī, Mevlūd-i Şerīf, Vesīletü’n-necāt

19. Asır Şairlerinden Ali Rızâyî’nin "Mevlûd-i Şerîf" İsimli Eseri

Öz

Türk-İslâm edebiyatının en mühim ve tanınan türlerinden biri olarak mevlid, Hz. Peygamber’in doğumu, vasıfları, nübüvveti, miracı, hicreti ve vefatı gibi hayatının mühim aşamalarını içermektedir. Şairler, Hz. Peygamber’e olan muhabbetlerini mevlid kaleme alarak göstermeye çalışmışlar ve bu vesile ile Hz. Peygamber’den şefaat talep etmişlerdir. Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-necât’ı, bu türdeki eserler içerisinde tesiri tartışılamayacak kadar açık olan bir başyapıttır. Her ne kadar mevlid denildiğinde akla ilk olarak bu eser gelse de bu türün tek örneği Vesîletü’n-necât değildir. Farklı asırlarda pek çok örneği kaleme alınmış olan bu türün bir örneği de 19. asırda Ali Rızâyî tarafından kaleme alınmış olan Mevlûd-i Şerîf isimli eserdir. Bu çalışmada söz konusu eser üzerine ayrıntılı bir inceleme yapılmış, eserin hangi sebeplerle telif bir eser olarak değerlendirilemeyeceği ortaya konmuş ve eserin transkripsiyonlu metni araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. Yapılan incelemede başta Vesîletü’n-necât olmak üzere birkaç eserden çok sayıda beytin aynen alıntılanmasıyla hazırlanmış olan eserin bu yönüyle telif bir eser olarak değil derleme bir eser olarak değerlendirilmesi gerektiği düşünülmüştür. Ayrıca çalışma neticesinde bir araştırma problemine değinilmiştir. Bu sorun, mevlid türü eserlerin tamamının metinlerinin ortaya konması ile çözülebilecektir. Tespit edilen araştırma problemi, Vesîletü’n-necât haricinde hangi metinlerin diğer metinlere tesir etmiş olduğudur.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm Edebiyatı, mevlid, Ali Rızâyî, Rızâyî Mevlidi, Mevlûd-i Şerîf, Vesîletü’n-necât

Kaynakça

• Akkuş, M. (Ed.). (2016). Mevlid Külliyâtı II - klasik dönem -. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Aksoy, H. (2015). Şemseddin Sivasî külliyatı Mevlid. Sivas Belediyesi Yayınları.
• Aksoy, H., & Kutlu, M. (1986). Mevlid. İçinde Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Deyimler/İsimler/Eserler/Terimler (C. 6). Dergâh Yayınları, 315-319.
• Alyılmaz, S. (1999). Mevlit ve Türk edebiyatında Mevlit türü. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 13, 195-202.
• Atik, H. (2012). Siverek Mevlidi, Yusuf Sâmî Efendi ve Mevlidi. İlâhiyât Yayınları.
• Aykanat, T. (2018). Süleymân El-Celvetî ve “Mevlûdi’n-Nebî”. Turkish Studies - Language and Literature -, 13 (28), 139-176.
• Banarlı, N. S. (1963). Mevlid ve Mevlid’de milli çizgiler. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 3-24.
• Ceyhan, Â. (2000). Süleyman Nahîfî’nin Mevlidü’n-Nebî mesnevîsi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 89-141.
• Çelebioğlu, Â. (2018). Muhammediye Yazıcıoğlu Mehmed. Dergâh Yayınları.
• Çeti̇n, O. (1987). Tarihte ilk resmi Mevlid merasimleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 73-76.
• Dilçin, C. (2013). Yeni tarama sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî (1422). Sahîhu’l-Buhârî. Dâru tavki’n-necât.
• İslamoğlu, A. (2013). Visâlî Ali Çelebi ve Mevlid’i. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8 (1), 1619-1739.
• Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Kemikli, B. (Ed.). (2016a). Mevlid Külliyâtı I - Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât ve tercümeleri -. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kemikli, B. (Ed.). (2016b). Mevlid Külliyâtı III - Tanzimat’tan günümüze -. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kınay Civelek, N. (2020). Abdulkadir Yahya’nın Mevlid-i Şerîf’i. Social Sciences Studies Journal, 6 (55), 449-457.
• Kiraz, S. (2019). Enverî-i Erzincânî ve Mevlûd-i Şerîf’i. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23 (1), 461-495.
• Kiraz, S. (2020). Mevlid atfedilen bir müstensih: Vidinli Mahmud-zâde Ahmed. İçinde Balkanlar ve İslâm - Balkanlı Âlimler, Mütefekkirler ve Eserleri (C. 3, ss. 357-364). Ensar Neşriyat.
• Köksal, M. F. (2011). Mevlid-nâme. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köksal, M. F. (2016). Türünün ilginç ve aykırı bir örneği: Şeyh Ahmed Hüsâmeddîn Mevlidi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40 (1), 1-26.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. (2010). (H. Altuntaş & M. Şahin, Çev.). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim. (2020). Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mazıoğlu, H. (1974). Türk edebiyatında Mevlid yazan şairler. Türkoloji Dergisi, 6 (1), 35-62. Müslim b. Haccâc, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî (t.y.). Sahîhu Müslim. (Muhammed Fuâd Abdülbaki, Nşr.). Dâru ihyâi’t türâsi’l-Arabî.
• Okiç, M. T. (1975). Çeşitli dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin tercemeleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 17-78.
• Pekolcay, A. N. (2005). Mevlid Süleyman Çelebi. Sufi Kitap.
• Şengün, N. (2008). Hz. Fâtıma Mevlidi ve Vesîletü’n-Necât ile mukayesesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (2), 419-438.
• Şengün, N. (2012). Türk İslam edebiyatında manzûm Hz. Ali Mevlidleri ve Câferî’nin Mevlûd-i Haydaru’l-Kerrâr’ı. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (36), 303-324.
• Timurtaş, F. K. (1990). Mevlid (Vesîlet-ün-Necât). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ünver, İ. (1977). Ahmedî’nin İskender-nâmesindeki Mevlid bölümü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 25, 355-411.
• Yazar, S. (2008). Cismî ve Mevlidi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (2), 448-478.
• Yekbaş, H. (2012). Türk edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri. Asitan Kitap.
• Yıldız, A., & Toparlı, R. (2020). İhramcızade Mevlidi. Sivas Belediyesi.