How Should The 17th-20th Centuries of Chagatay Turkish Be Named?

Year 2022, Volume: 6 Issue: 2, 811 - 835, 30.08.2022

Nuray Tamir

https://doi.org/10.34083/akaded.1140138

Abstract

Those who work on Turcology have many classification essays on the historical periods of Turkish. It has also been seen that historical and modern periods are evaluated together while making the classification. The most accepted classification of the Chagatay Turkish period, which lasted from the 15th century to the beginning of the 20th century, belongs to János Eckmann. There are different uses of naming the period in the publications related to the Post-Classical Period (1600-1921), which is the third sub-period of his classification. 17-20 due to historical conditions. While it was difficult to reach the works created between the centuries, in recent years, access to these works in many libraries of the world has become easier and text publication, analysis, etc. studies have increased. In the article, it has been tried to reveal the diversity in the determined terms by focusing on the preferred naming in both text publications and works on the historiography and literature of the period. The aim is to name the period and the works created in that period with a common term instead of this variety of terms. By providing the term unity, the differences in the nomenclature expressing the same centuries will be eliminated.

Keywords

Chagatay Turkish, Post-Classical Period of Chagatay Turkish, nomenclature

Çağatay Türkçesinin 17-20. Yüzyılları Nasıl Adlandırılmalı?

Abstract

Türkoloji üzerine çalışanların, Türkçenin tarihî dönemleri üzerine pek çok tasnif denemesi bulunmaktadır. Tasnif yapılırken tarihî ve modern dönemlerin bir arada değerlendirildiği de görülmüştür. 15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar devam eden Çağatay Türkçesi dönemi ile ilgili tasniflerden en çok kabul göreni János Eckmann’a aittir. Onun tasnifinin üçüncü alt dönemi olan Post-Classical Period / Klasik Sonrası Devir (1600-1921) ile ilgili yayınlarda dönemin adlandırılmasına ilişkin farklı kullanımlar bulunmaktadır. Tarihî şartlar sebebiyle 17-20. yüzyıllar arasında meydana getirilen eserlere ulaşmak ilk yıllarda zor iken, son yıllarda dünyanın pek çok kütüphanesindeki bu eserlere ulaşım kolaylaşmış ve metin yayını, incelemesi vd. çalışmalar giderek artmıştır. Makalede gerek metin yayınları gerekse dönemin tarihçiliği, edebiyatı üzerine olan eserlerde tercih edilen adlandırmalar üzerinde durularak, tespit edilen terimlerdeki çeşitlilik ortaya konulmaya çalışılmıştır. Amaç, bu terim çeşitliliğinin yerine ortak bir terimle dönemin ve o dönemde meydana getirilen eserlerin adlandırılmasıdır. Terim birliğinin sağlanması ile aynı yüzyılları ifade eden adlandırmaların farklılıkları ortadan kaldırılmış olacaktır.

Keywords

Çağatay Türkçesi, Klasik Sonrası Devir Çağatay Türkçesi, adlandırma

References

• Abik, A. D. (2005). Meyveler Münazarası ̶ Doğu Türkçesi ̶ . Seçkin Yayıncılık.
• Abik, A. D. (2007b). Sufi Allahyar ve Sebatü’l-Acizin’i: 18. yüzyıl Doğu Türk edebi dilinde mahallileşme eğilimleri üzerine. International Journal of Central Asian Studies, Cilt 11, Sayı 1, 55-77.
• Abik, A. D. (2007a). Sebâtü’l- Âcizîn’in Kazan sahasında bir şerhi: Risâle-i ‘Azîze. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(4), 28-44.
• Akbari, N. (2017). Mirza Ali Baht’ın Çağatayca Sözlüğü: Ferheng-i Azferi (Marufü’l-Lugat) inceleme, metin, dizin. (Tez No. 628806). [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Akça, İ. (2020). Klasik sonrası Çağatay Türkçesi dönemi Sufi şairlerinden Baba Rahîm Meşreb’in şiirlerinde Kur’ân’ın yansımaları: Âyet iktibasları üzerine bir inceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (45), 139-158.
• Akyüz, M. (2012). Geç dönem Çağatay edebiyatından günümüze Afganistan Özbek edebiyatının tarihi gelişimi ve Faryab edebi muhiti (Tez No. 323583). [Yüksek lisans tezi, Fatih Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Alper, S. (2016). Risâle-i Sâbûn-Gerlik. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 45-69.
• Altın, G. (2021). Geç dönem Çağatay Türkçesi ile yazılmış bir Şehzade Behram ve Melike Hunrîz hikâyesi (metin-tercüme-gramer-dizin). (Tez No. 705515). [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Altun, E. (2011). Firdevsü’l-İkbâl [1b-100a] (giriş, transkripsiyonlu metin, dil-yazım özellikleri, dizin-sözlük). (Tez No. 289340). [Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Altun, E. (2014). Firdevsü’l-İķbāl’de kip ve kiplik kullanımları. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 1 (Ocak-Haziran), 209-234.
• Alyılmaz, S. (2011). Risâle-i mūze-dūzluk (inceleme - metin - dizin). Elik Yayınları.
• Arat, R. R. (1953). Türk şivelerinin tasnifi. Türkiyat Mecmuası, 10, 59-138.
• Baş, M. K. (2013). Son dönem Çağatay şairi Baba Rahim Meşreb’in manzum Fâtiha Tefsiri. Toplum Bilimleri Dergisi, 7, 131-156.
• Bayındır, A. (2016). Mûnis Harezmî ve Rızâ Agehî Firdevsü’l-İkbâl [300b-380a] (giriş, transkripsiyonlu metin, inceleme, dizin-sözlük, tıpkıbasım). (Tez No. 433587). [Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Benzing, J.; Menges, K. H. (1959). Türk dillerinin sınıflandırılması. (Çev. R. Küçükboyacı). Tarihî Türk Şîveleri. Sevinç Matbaası.
• Berbercan, M. T. (2012). Buğra Tezkiresi [Shaw nüshasından parçalar] I. Transkripsiyon II. Dil Özellikleri Üzerine Bazı Açıklamalar III. Tercüme IV. Dizin, Hâkim Yayıncılık.
• Berbercan, M. T. (2019). Doğu Türkçesi ile ilgili çalışmalar bibliyografyası (2014-2019). Karabük Türkoloji Dergisi, 1, 61-70.
• Berbercan, M. T. (2020). Kaşgar’dan Doğu Türkçesi Şiirler [Çeviri Yazı – Aktarma – Söz Varlığı – Tıpkıbasım]. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 49, 137-160.
• Bodrogligeti, A. (1975). Ḫāliṣ’s story of Ibrāhīm A Central Asian Islamic work in late Chagatay Turkic. E. J. Brill. Cihan, S. (2014). Ömer Kari Muhammed/Ceng-Name. (Tez No. 377967). [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Cüme, O. (2016). 20. Yüzyılın başlarında Çağatay Türkçesiyle yazılmış Sûre-i Yasin Tefsiri (inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım). (1. Baskı). Kömen Yayınları.
• Çakmak, S. (2016). Jarring Koleksiyonundan Uygurca Meslek Risaleleri. (Tez No. 429657). [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Çakmak, S. (2020). Risâle-i Ahkâm-ı Serrâcılık. Prof. Dr. Avni Gözütok -Armağan Kitap-. (Ed. S. Efendioğlu, H. Kotan), Atatürk Üniversitesi Yayınevi. https://ekitap.atauni.edu.tr/index.php/prof-dr-avni-gozutok-armagan-kitap/
• Çayan, A. (2015). Molla Yoldaş Hılvetî ve Çağatayca Mevlidi Üzerine Bir Değerlendirme. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (10), 345-360.
• Çelik, M. B. (2012a). Şibanîler ve Astrahanîler devri yerli vakayinameleri. History Studies International Journal of History, Volume 4 Issue 2, 95-119.
• Çelik, M. B. (2012b). Saidiye Hanlığı ve Hocalar Devri Kaynakları (1514-1762). History Studies International Journal of History, Volume 4 Issue 4, 65-89.
• Çelik, M. B. (2013). Yarkend Hanlığı’nın siyasi tarihi. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Çelik, M. B. (2014). İşgallerinden Önce Türkistan Hanlıklarında Tarih Yazıcılığı. Turkish History Education Journal, 3, 144-165.
• Çiğil, A. (2017). Āgehī’nin riyāzü’d-devle adlı eserinde fiiller 525a-622b varakları arası (giriş-inceleme-metin-sözlük). (Tez No. 463104). [Yüksek Lisans Tezi, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Çimen, F. (2015). Molla Muhammed Timur'un Âsâru'l İmâmiyye (Çağatayca Kelile ve Dimne tercümesi) adlı eseri- metin, notlar, dizin-sözlük. (Tez No. 422208). [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Dağıstanlıoğlu, B. E. (2012). Tezkire-i Buğra Han’ın Çağatayca yazılmış bir nüshası (metin-dil incelemesi-tıpkıbasım). Turkish Studies, Vol. 7/4, 1313-1393.
• Dinç, A. (2021). Son dönem Çağatayca tarih eseri Şecere-yi Harezmşâhî’de yer alan deyimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(1), 42-63.
• Dinçer, H. (2008). Zakircan Furkat Eserler Mecmuası 1. cilt (275- 378. sf) (metin- inceleme- sözlük). (Tez No. 219921). [Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Eckmann, J. (1958). Çağatay Dili Hakkında Notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 6, 115-126.
• Eckmann, J. (1964). Çağatay edebiyatının son devri (1800-1920). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 11 , 121-156.
• Eckmann, J. (1966). Chagatay manual. Indiana University Publications.
• Eckmann, J. (2003). Çağatayca el kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). Akçağ Yayınları.
• Eckmann, J. (2017). Çağatayca el kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). TDK Yayınları.
• Eker, Ü. (2017). Misbâhu’l-Envâr [Çağatay Türkçesi] inceleme-metin-aktarım-dizin-tıpkıbasım. (1. Baskı). Sonçağ Yayınları.
• Eker, Ü. (2018). Son dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Risâle-i Yafındilik “Örtünme Risalesi” adlı eser (dil özellikleri, çevriyazı, Türkiye Türkçesine aktarma, tıpkıbasım). Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 11, 75-98.
• Eker, Ü. (2018a). Çağatay Türkçesiyle yazılmış Dört İmam Hikâyesinin söz dizimi özellikleri (cümle bilgisi incelemesi). Zeitschrift für Die Welt Der Türken / Journal of World of Turks, Vol. 10, No. 3, 40-65.
• Eker, Ü. (2018b). Çağatay Türkçesiyle yazılmış “Dört İmam” efsanesi (dil incelemesi-çevriyazı-Türkiye Türkçesine aktarım). Turkish Studies, Vol. 13/12, 631-681.
• Eker, Ü. (2019a). Son dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” yapısının mahiyeti ve işlevleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(3), 1666-1687.
• Eker, Ü. (2019b). Son dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Misbâhu’l-Envâr adlı eserde yükleme ve ilgi hâli çekimi. Researcher: Social Science Studies, Cilt 7 / Sayı 1, 271-294.
• Eker, Ü. (2019c). Son Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Misbâhu’l-Envâr Adlı Eserde İlgi Hâli Çekimi ve Belirtili İsim Tamlamaları. Akademik Hassasiyetler, 6 (11), 405-429.
• Eraslan, K. (1993). Çağatay edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi, 8. Cilt, s. 168-176; https://islamansiklopedisi.org.tr/cagatay-edebiyati (06.05.2022).
• Ercilasun, A. B. (2010). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk Dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2020). Türk Dili temel kitabı – herkes için Türk Dili. TKAE Yayınları.
• Eriş Hamza, F. (2015). Türkistan Vilayetinin Gazeti ve Özbek yazı dilinin doğuşu. (Tez No. 405698). [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Esin, E. (1973). Son Çağatay devrinde Doğu Türkistandan resimli bir han Silsilenâmesi (Prof. Zeki Velidi Togan’ın İran’da bulduğu bir yazma). İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, C. V, Cüz 1-4, 171-203.
• Gedik, S. (2011). Son dönem Çağatay şairi Baba Rahim Meşreb’in Kitab-ı Mebde-i Nur Mesnevisi’nin dil özellikleri. Turkish Studies, Vol. 6/3 Summer 2011, 1369-1400.
• Gedik, S. (2013). Çağatayca Kitab-ı Mebde-i Nur Mesnevisi’nde deyimler. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, 59-86.
• Gedik, S. (2017). Meşreb (Baba Rahîm) Mebde-yi Nûr (inceleme-metin-gramer-dizin). (1. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gedik, S. (2020). Kimyâ (Çağatayca bir mesnevi) (inceleme, metin, çeviri, dizin, sözlük, tıpkıbasım) Baba Rahim Meşreb. Hiperyayın.
• Gencal, B. (2013). Kārî Kurban Ali Hâlidî Kitâb-ı Târîh-i Cerîde-i Cedîde. (1. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gerçek, Ş. (2011). Muhammed Rızâ Âgehî’nin Firdevsü’l-İkbâl’i [100b-200a] (giriş, transkripsiyonlu metin, dil-yazım özellikleri, dizin-sözlük). (Tez No. 289388). [Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Gezer, H. (2022). Buhara edebî muhitinde Turdı Ferâgî ve şiirleri. Gazi Türkiyat, 30, 155-190.
• Güney, S. (2013). Âgehî’nin Riyâzü’d-devle adlı eseri, vr. 117b-vr. 175b: Giriş-metin-dizin. (Tez No. 354105). [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Ildırı, N. (2017a). Son dönem Çağatay şairi Mücrim Âbid’in Türkçe Divânı’nın söz varlığı ve deyimler. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12 (2), 129-148.
• Ildırı, N. (2017b). Son Dönem Çağatay Şairi Mücrim Âbid ve Türkçe Divânı’ndaki Oğuz Türkçesi Unsurları. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları/Makaleler. ATASEM.
• Kaçar, I. (2021). Latîfî – Mazharu’l-Acâyib (son dönem Çağatayca Tûtînâme çevirisi). (Tez No. 675521). [Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kahraman, A. (2010). Firdevsü’l - İkbal (1a-40b varaklar) (inceleme - metin - sözlük). (Tez No. 249599). [Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kahya, H. (2010). Mûnis ve Âgehî Firdevsü’l-İkbâl (vr. 1b-156b) (Giriş, İnceleme, Metin, Dizin). (Tez No. 277547). [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kailibinuer, A. (2013). Âgehi’nin Riyâzü’d-Devle adlı eseri (vr. 175b-vr. 204b): Giriş-metin-dizin. (Tez No. 354108). [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kaman, S. (2012). Firdevsü’l-İkbal: Giriş-transkripsiyonlu metin (Vr.156b-336a)-inceleme-dizin. (Tez No. 322059). [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karasu, M. (2021). Geç dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış bir el yazmasının yazım, ses ve yapı özellikleri üzerine (yazı çevirimli metin–inceleme). Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5 (2), 1121-1144.
• Kaya, B. (2012). Hoca Nazar Hüveyda ve divanının analizi: Dil ve edebi içerik yönünden incelemesi. (Tez No. 349315). [Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kaya, T. (2019). Doğu Türkistan’daki İsveç Misyoner Kilisesi için ilahi kitabı. (Tez No. 540590). [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Koca, D. (2020). Muhammed Rızâ Âgehî’nin Riyazü’d-devle’si (1b-61b) (giriş-metin-inceleme-dizin). (Tez No. 628806). [Doktora Tezi, Uşak Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Köprülü, M. F. (1963). Çagatay edebiyatı. MEB İslâm Ansiklopedisi. Milli Eğitim Basımevi, 3. Cilt, s. 270-323.
• Kumru, C. (2016). Muhammed Sâdık Kaşgârî’nin Tezkire-i Hâcegân adlı eserinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. (Tez No. 446308). [Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Miandoab, N. Z. (2010). Muhammed bin Abdu’s-Sabur Hoyi, Hulasay-i Abbasi. (Tez No. 273268). [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Öger, A. (2011). Uygur Türkleri Arasında Tezkirecilik Geleneği ve 18. Yüzyılda Yazılmış Bir tezkire Örneği: Tezkire-i Ezizân. Prof. Dr. Mustafa İsen adına uluslararası klasik Türk edebiyatında biyografi sempozyum bildirileri (s. 533-544). AKM Yayını.
• Öger, A. (2017). Uygurlarda muskacılık geleneği ve Çağatayca yazılmış bir muska kitabı. Gazi Türkiyat, 20, 55-88.
• Ölmez, Z. (2021). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-yi Türk Türk’ün soyağacı-metin-çeviri-tıpkıbasım. BilgeSu Yayıncılık.
• Özkan Nalbant, B. (2011). Çağatay Türkçesiyle Şerhü’r-Risale fi’t-Tasavvuf inceleme-metin-dizin. (1. Baskı). Bilgeoğuz Yayınları.
• Öztürk, J. (1995). Meczub Divanı (ilk 38 varak) Nemenganlı Abdal-Aziz Hoca: Metin-inceleme-sözlük. (Tez No. 43906). [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Petek, E. (2020). Dîvân-ı Hikmet’in Kökşetav nüshasında lehçelerin fonetik ve morfolojik izleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(3), 962-974.
• Polat, A. (2002) Mūsā Sayramį Tārįḫ-i Ḥamįdį III İnceleme-Metin-Dizin. (Tez No. 122278). [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Rahimi, F. (2014). Çağatay Türkçesi ve edebiyatı üzerine bir bibliyografya denemesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/3 Winter 2014, 1157-1218.
• Sağdıç, H. (2021). Klasik sonrası dönem Çağatay Edebiyatı’nın Doğu Türkistan sahası şairlerinden Nevbetî ve Divanı. International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies, 3 (5), 56-82.
• Sarıca, B. (1996). Allahyar Sufi’nin Fevzü’n-Necat’ı (İnceleme, metin, sözlük). (Tez No. 51234). [Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Schönig, C. (2013). Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri. (İsa, Sarı Çev.). Dil Araştırmaları, 12 (12), 221-257.
• Şişman, R. Ş. (2012). Firdevsü’l-İkbal, giriş-transkripsiyonlu metin: Vr. 336a-523a, (Tez No. 322042). [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Şişman, R. Ş. (2016). Firdevsü’l-İkbâl ve özel adlar. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 155-174.
• Tamir, N. (2014). Son dönem Çağatay Türkçesindeki tercüme faaliyetleri ve Târîh-i Reşîdî tercümesi. 7. Uluslararası dünya dili Türkçe sempozyumu bildirileri Fırat Üniversitesi/Elazığ 16-18 Ekim 2014, II. Cilt, (s. 645-656). Fırat Üniversitesi Basımevi.
• Tamir, N. (2018a). Son dönem Çağatay Türkçesi metinlerinde geçen Moğolca kelimeler. Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu 1-7 Haziran 2018 Ulanbator- Moğolistan, Bildiriler Kitabı 2. Cilt (s. 1329-1338), Kesit Yayınları.
• Tamir, N. (2018b). Katmerli zamir çekiminin son dönem Çağatay Türkçesindeki görünümü. XIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı, 25-28 Eylül 2018 Varşova / Polonya (s.199-205), Meteksan Matbaacılık.
• Tamir, N. (2022). Klasik sonrası devir Çağatay Türkçesiyle yazılmış Târîh-i Reşîdî Tercümesi - Defter-i evvel’deki isim+yardımcı fiil kuruluşundaki birleşik fiiller. Gazi Türkiyat, (30), 137-154.
• Tanç, M. (1994). Ömer Han Divanı inceleme-Metin. (Tez No. 36376). [Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Tanç, M. (2003). Son dönem Çağatay Türkçesi ve Ömer Han. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 15, 111-118.
• Tashbayeva, S. (2016). Uygur Edebiyatından Bir Tezkire Örneği Tezkire-i Azizan. (Tez No. 440931). [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Taştekin, S. (2010). Bir Tarihçi Olarak Mirza Haydar Duğlat. (Tez No. 265902). [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Tek, R., Çakmak, S., Ötkür, Z., Serbest K. (2017). Risāle-i Nān-vāylık (Fırıncılık Risalesi). Adem Öger, Ahmet Turan Türk (Ed.), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Tek, R., Türk, A. T., Enveri E., Ötkür Z., (2016a). Risāle-i tegürmendçilik (değirmencilik risalesi). Adem Öger, Filiz Kılıç (Ed.), Gazi Kitabevi.
• Tek, R., Türk, A. T., Enveri E., Ötkür Z., Karakaya, H. (2016b). Risāle-i kassāblık (kasaplık risalesi). Adem Öger, Filiz Kılıç (Ed.), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Tekcan, M. (2005). Çağatay Türkçesinde Yazılmış Bir Hazret-i Hüseyin Mersiyesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 33 (33), 207-238.
• Tekcan, M., Demirci, Ü. Ö., Babayarov, G. (2010). Polken Şair Şeybanî Han Destanı, (1. Baskı). Umuttepe Yayınları: İzmit.
• Tekin, F. (2008). 19. Yüzyıl Harezm Tarih Yazıcılığı (Munis, Agehî, Beyanî). Gazi Akademik Bakış, C. 2, S. 3, 199-210.
• Tekin, F. (2010). XIX. Yüzyıl Çağatay Edebiyatının İki Kadın Şairi Üveysî ve Nâdire. (1. Baskı). Ankara Vizyon Yayınevi.
• Tekin, F. (2011). Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı. Turkish Studies, Vol. 6/1, s. 1843-1850.
• Tekin, F. (2016). Çağatay Edebiyatının İki Büyük Siması Mûnis ve Âgehî. (1. Baskı). Gece Kitaplığı.
• Tekin, T. (1989). Türk dili diyalektlerinin yeni bir tasnifi. Erdem, 5 (13), 141-168.
• Temir, A. (1961). Ein osttürkisches Dokument von 1722 ̶ 1741 aus Turfan. Ural-Altaische Jahrbücher, Band XXXIII, Heft 1 ̶ 2, 193-198.
• Tokdemir, E. (2018). Meczûb-ı nemengânî’nin Çağatayca Evliya Tezkiresi’nin dil ve muhteva tahlili - giriş, metin, transkripsiyon, çeviri, inceleme, sözlük- (1-110 sayfa). (Tez No. 504078). [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Toker, M. & Uygun, M. (2017). Çağatayca Cümcümenâme. (1. Baskı). Palet Yayınları.
• Toker, M. (2006). Gülhanî; Darbü’l-Mesel Adlı Eseri ve Eserde Geçen Türkçe Atasözleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (20), 59-79.
• Tolkun, S. (2001a). Son devir Çağatay edebiyatının iki önemli kadın şairi: Nâdire ve Üveysî. İlmî Araştırmalar, 12, 167-174.
• Tolkun, S. (2001b) Son devir Çağatay şairlerinden Furkat. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 172, 44-48.
• Tolkun, S. (2015). Doğu Türkçesi metinlerinde başlangıcından günümüze saygı ve nezaket ifadesi sorunu. Dil Araştırmaları Dergisi, 17, 135-157.
• Topçu, F. (2014). Hıslet’in Armuğan-ı Hıslet adlı eseri (1-121 sayfaları arası) (Giriş-gramer incelemesi-metin-sözlük-tıpkıbasım). (Tez No. 368084). [Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Toprak, F. (2012). Hoca Nazar Hüveydâ’nın Kıyâmetnâmeleri. Turkish Studies, Vol. 7/4, Ankara, s. 179-213.
• Toprak, F. (2017). Hoca Nazar Hüveydā Rāhat-ı Dil inceleme-metin-dizin. (1. Baskı). Grafiker Yayınları: Ankara.
• Toprak, F. (2020). Son dönem Çağatay şairlerinden Hoca Nazar Hüveyda’nın şiirleri ve şiirlerinin dil özellikleri. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı 24-28 Eylül 2012 (s. 739- 752), E-kitap: https://emagaza-tdk.ayk.gov.tr/assets/ebook/1763.pdf
• Turan, F. (2016). Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Dîvâne Bûrak Kıssası metin dil ve üslup incelemesi. Türkiyat Mecmuası, 26/1, 311-338.
• Turan, F. (2019a), Hindistan’da yazılmış Çağatayca sözlüklerde akrabalık bildiren kelime ve kavramlar üzerine notlar. TUDED, 59(1), 203-220.
• Turan, F. (2019b) Metin ve gramer özellikleri bakımından Çağatayca manzum Kėyik-Nâme Hikâyesi. Türkiyat Mecmuası, 29/1, 199-214.
• Turan, F. (2021). Dil, metin ve motif yönüyle Revnakî’nin Çağatayca manzum Kıṣṣa-i Mi‘rāc eseri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(4), 1698-1726.
• Türk, A. T., Enveri E., Karakaya, H., Ötkür Z., (2016a). Risāle-i nemed-mâllık (keçecilik risalesi). Adem Öger, Recep Tek (Ed.). Gazi Kitabevi.
• Türk, A. T., Enveri E., Ötkür Z., Serbest K. (2016b). Risāle-i harrātlık (ağaççılık risalesi). Adem Öger, Recep Tek (Ed.), Gazi Kitabevi.
• Türk, A. T., Enveri E., Ötkür Z., Serbest K. (2017a). Risāle-i Dehkānçılık (Çiftçilik Risalesi). Adem Öger, Recep Tek (Ed.), Gazi Kitabevi.
• Türk, A. T., Enveri E., Ötkür Z., Serbest K. (2017b). Risāle-i Mūze-dūzluk (Ayakkabıcılık Risalesi). Adem Öger, Recep Tek (Ed.), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Vural, H. (2002). Son dönem Çağatay şairlerinden Zākircan Furkat’ın manzum mektupları. TDAY-Belleten, 2, 147-179.
• Yazıcı Şahin, S. (2016). Mûnis Harezmî & Rızâ Agehî, Firdevsü’l-İḳbāl [200b-300a] (giriş, transkripsiyonlu metin, inceleme, dizin-sözlük, tıpkıbasım). (Tez No. 433656). [Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yıldırım, T. (2010). Son döneme ait bir Çağatay metni Mev’ize inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım. (1. Baskı). Hat Yayınevi: İstanbul.
• Yıldırım, T. (2016). Saykali Ravzatü’ş-Şüheda inceleme - metin - dizin 1. bölüm 1-236, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• Yıldız, M. (2020). Çağatay Türkçesinin Son Dönemine Ait Bir Şecere Metni ve Dil Özellikleri. SUTAD, (49), 1-23.
• Yılmaz, K. H., Türk, A. T., Ötkür Z. (2016). Risāle-i aşfezlik (Aşçılık Risalesi). Adem Öger, Recep Tek (Ed.). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yılmaz, M. F. (2014). Te’lifü’l-Emir’de yer alan Doğu Türkçesiyle yazılmış iki hikâye (İnceleme-metin-dizin) (Tez No. 388013). [Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Zengin, A. (2017). Geç Dönem Çağatay Türkçesi ile Anonim Bir Fâtiha Tefsiri. Türkiyat Mecmuası, 27/2, 313-358.
• Zengin, A., & Erdoğan, Ü. (2019). Geç dönem Çağatay Türkçesi ile yazılmış Perizad-Senuber hikâyesi giriş-metin-gramer-dizin-tıpkıbasım. Gece Akademi.