Kahve Hakkında Yazılmış Manzum Bir Fetva Örneği

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 682 - 706, 30.08.2022

Muhammet Nalbat

https://doi.org/10.34083/akaded.1145258

Öz

Osmanlı toplumu kahve ile 16. yüzyılda tanışmıştır. Bu tanışma, uzun sürecek dinî ve toplumsal bir tartışmanın başlangıcı olmuştur. Osmanlı din âlimleri arasında, haram ya da helal kabul edilmesi noktasında uzun süre tartışılan kahve, bu yönüyle manzum fetvalara da konu olmuştur. Bu makalede, kahve hakkında yazılmış manzum bir fetva örneği incelenmiştir. Müellifi tam olarak tespit edilemeyen ancak Osmanlı ulemasının kahveye bakışını yansıtan bu manzume, manzum fetva geleneği içinde ele alınarak değerlendirilmiştir. Kahve hakkında genel bir bilginin verildiği “Giriş” bölümünden sonra makalenin “1. Bölüm”ünde, kahvenin Osmanlı toplumuna girişi ve ulemanın kahveye verdiği tepkiler irdelenmiştir. “2. Bölüm”de, Klasik Türk edebiyatı bağlamında manzum fetva geleneği genel hatları ile ele alınmıştır. Makalenin “3. Bölüm”ünde, bu yazıya konu olan Manzum Kahve Fetvası’nın yer aldığı yazma tanıtılmıştır. Daha sonraki bölümde, Manzum Kahve Fetvası, şekil ve muhteva bakımından incelenmiştir. Makalenin son bölümünde ise söz konusu fetvanın transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir. Böylece kahve hakkında yazılmış bu manzum fetva örneği, araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, kahve, fetva, manzum

A Sample of Fatwa in Verse Written About Coffee

Öz

Ottoman society was introduced to coffee in the 16th century. This meeting was the beginning of a long religious and social debate. Coffee, which was discussed for a long time among Ottoman religious scholars on the point of regarding coffee as haram or halal, was also the subject of verse fatwas in this respect. In this article, an example of a verse fatwa written about coffee was examined. This verse, the author of which cannot be determined exactly, but which reflects the Ottoman ulama’s view of coffee, was evaluated by considering it within the tradition of the verse fatwa. After the “Introduction” section where a general information about coffee is given, in “Chapter I” of the article, the introduction of coffee to Ottoman society and the reactions of the ulema to coffee were examined. In “Chapter 2”, the verse fatwa tradition in the context of Classical Turkish literature was discussed in general terms. In “Chapter 3” of the article, the manuscript containing the Manzum Kahve Fatwa, which is the subject of this article, was introduced. In the next section, the Manzum Kahve Fatwa was examined in terms of form and content. In the last part of the article, the transcribed text of the fatwa in question was discussed. Thus, this example of a fatwa written about coffee was brought to the attention of researchers.

Anahtar Kelimeler

: Ottoman, coffee, fatwa, verse

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (1999). Kahvenâme. Akçağ Yayınlar.
• Akpınar, M. R. (2009). Kâdızâdeliler ve Sivâsîler arasındaki fıkhî tartışmalar. (Tez No: 240373) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Altınbilek, H. R. (2018). Lügat-i Remzî. (Birinci, Ali haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Arendok C. v. (1997). Kahve. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, İslam Alemi Tarih, Coğrafya, Etnoğrafya ve Bibliyografya Lugati. Milli Eğitim Basımevi, C. 6, 95-101.
• Atar, F. (1995). Fetva. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Haziran 20, 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/fetva
• Ayvazoğlu, B. (2019). Kahveniz Nasıl Olsun? Türk Kahvesinin Kültür Tarihi. Kapı Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı lügati misalli büyük Türkçe sözlük. Bilnet Matbaacılık.
• Baz, İ. (2004). Abdülehad Nuri-i Sivasi`nin hayatı, eserleri ve tasavvufi görüşleri. (Tez No: 141363) [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bostan, İ. (2001). Kahve. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Haziran 12, 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kahve
• Çavuşoğlu, S. (2001). Kadızâdeliler. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Haziran 12, 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kadizadeliler
• Çelebioğlu, Â. (1998). Eski Türk edebiyatı araştırmaları. Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler. MEB Yayınları.
• Çınar, F. (2022). Şemseddîn-i Sivâsî ve tasavvufî görüşleri. (Tez no: 714172) [Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Çukurlu, T. (2021). Kahvenâme şiirlerine ek: Derviş Hilmî’nin kahve redifli şiiri. Edebî Eleştiri Dergisi, V(I), 233-243.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi. Türkiye Yayınevi, C. 3.
• Demir, E. (2011). Kahve-mistik bir lezzetin küresel bir tutkuya dönüşümünün kısa tarihçesi. Naskali, E. G. (ed.), Türk Kahvesi Kitabı. Kitabevi Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi. Türkiye Yayınevi.
• Doğan, O. (2021). Şemseddîn-i Sivâsî'nin Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam adlı mesnevîsi(inceleme-tenkitli metin). (Tez No: 657545) [Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Durmuş A. (2020). Osmanlı'da dinî-diyasî bir yapılanma olarak kadızâdeliler hareketi. (Tez No: 626926) [İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Düzdağ, E. (2012). Kanunî devri şeyhülislâmı Ebussud Efendi fetvaları. Kapı Yayınları.
• Düzenli, P. (2007). Osmanlı hukukçusu Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve fetvâları. (Tez No: 211036) [Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Eliaçık, M. (2011). Osmanlı’da manzum fetvâ geleneği. Türkiyat Mecmuası, 21 (2), 105-145. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/173026
• Eliaçık, M. (2016). Ebussuud Efendi’nin manzum fetvaları. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 11 (15), 105-118. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9933
• Eliaçık, M. (2017). Şeyhülislâm Hocazâde Muhammed Efendi’nin manzum fetvâları. Tarih Okulu Dergisi. 10 (XXXI), 71-82. http://dx.doi.org/10.14225/Joh1119
• Eliaçık, M. (2020). Bostanzade Muhammed Efendi’nin manzum kahve fetvası -tenkitli metin. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1442-1453. http://dx.doi.org/10.7884/teke.5186
• Eliaçık, M. (2021). Ebussuud Efendi’nin manzum fetvâları II: düzeltme ve eklemeler. Akademik Açı. 1 (1), 183-196. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2016285
• Gündoğdu, C. (1997). Abdulmecid-i Sivasi hayatı, eserleri ve tasavvufi görüşleri. (Tez No: 63445) [Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Karagöz, F. G. (2020). 17. yüzyılda mühimme defterleri ve Ayntâb/Antep şer‘iye sicilleri örneklerinde kahvehânelerin kapatılması ve tütün yasaklarının uygulanması. Hacettepe HFD, 10(2), 494-554. Erişim tarihi: Haziran 12, 2022. https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.765820
• Kâtip Çelebi. (1969). Kahve üzerine. (Rado, Şevket sad.). Hayat Mecmuası, 2 (11).
• Kâtip Çelebi. (1980). Mîzânü’l-hakk fî ihtiyâri’l-ehakk. (Gökyay, Orhan Şaik haz.). MEB Yayınları.
• Koca, F. (1997). Haram. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Haziran 26, 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/haram#2-fikih
• Levend, A. S. (1972). Dinî edebiyatımızın başlıca ürünleri. TDAY Belleten, 20 (1), 35-80. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/509125
• Odunkıran, F. & Alpaydın, B. (2013). Klasik Türk şiirinde mükeyyefiyat unsuru olarak kahve ve Hikâye-i İcad-ı Kahve-i Yemen. VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, III, 43-80.
• Pakalın, M. Z. (1993). Fetva. Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, C. I. (4. baskı, s, 615).
• Süer, F. R. (2015). Şemseddîn Sivâsî dîvânı (İnceleme-Metin). (Tez No: 415798) [Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Taştan, Y. K. (2009). Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. Gazi Akademik Bakış, 2(4), 53-86. Erişim tarihi: Haziran 12, 2002. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/74000
• Yalap, H. (2017). Klasik Türk edebiyatı ışığında edebiyat ve kültür tarihimizde kahve ve kahvehaneler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 6(3), 1907-193.
• Yaşar, A. (2019). Kahvehane. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: Haziran 12, 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kahvehane