Karahanlı Türkçesinde Öfke ve Nefret Duygusuna Ait Söz Varlığı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 4, 1519 - 1540, 30.12.2022

Berker Keskin

https://doi.org/10.34083/akaded.1196258

Öz

Temel insan duyguları arasında yer alan öfke ve nefret, zaman zaman birbiriyle karıştırılmaktadır. Ancak bu olumsuz duyguların ortaya çıkış sebebi, hissedilme süreleri gibi konularda aralarında farklılık bulunduğu bir gerçektir. Duyguların birbiriyle karıştırılmasının doğal bir sonucu olarak ilgili anlam alanlarına giren sözcük ve ifadeler de birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Öfke, genel olarak olumsuz bir durum karşısında kişide oluşan sinirlilik hâli şeklinde ifade edilebilir. Nefret ise çok daha yoğun bir duygu olarak başkalarının kötülüğünü istemeye varan bir tiksinme, iğrenme hâlidir. Bu çalışmanın konusu, insanlık tarihi kadar eski olan bu duyguların Türk dilinin tarihî dönemlerinden biri olan Karahanlı Türkçesinde izini sürmektir. Giriş niteliğinde öfke ve nefretin temel duygular arasındaki yerine değinilecek ve bunların sözlük anlamları üzerinde durulacaktır. Ardından Karahanlı Türkçesi metinlerinde konuyla ilgili tespit edilen isim ve eylemler ayrı ayrı açıklanacaktır. Bununla birlikte sözcük ve ifadelerin Atebetü’l-Hakâyık, Kutadgu Bilig ve Divanu Lugâti’t-Türk gibi dönem eserlerinde hangi amaç doğrultusunda kullanıldığının sorgulanması amaçlanmaktadır. Sonuç bölümünde bulgular değerlendirilerek tespit edilen sözcükler sahip olduğu anlamlara göre sınıflandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

duygu, öfke, nefret, karahanlı türkçesi, söz varlığı

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

An Evaluation of the Vocabulary of Anger and Hatred in Karakhanid Turkish

Öz

Anger and hatred, basic human emotions, are often confused with each another. However, there are key differences between these two negative emotions, such as the cause of their emergence and the duration of the feelings. As a natural consequence of conflating and mixing emotions, the words and expressions attached to these emotions can also be used interchangeably. In general, anger is a state of irritability that develops in a person in the face of a negative situation. On the other hand, hate is a state of disgust, which is a much more intense emotion, and amounts to wishing the evil of others. This paper aims to trace these feelings, which are as old as human history, in Karakhanid Turkish, one of the historical periods of the Turkish language. As an introduction, I will dwell on the place of anger and hatred among basic emotions and their lexical meanings, followed by an evaluation of the nouns and verbs associated with these feelings in Karakhanid Turkish texts. After these steps, I intend to determine the purpose for which these expressions were used in the works of the period, such as Atebetü’l-Hakâyık, Kutadgu Bilig (Wisdom of Royal Glory), and Dīwān Lugāt al-Türk. In conclusion, I will evaluate the findings and classify the words according to their meanings.

Anahtar Kelimeler

emotion, anger, hatred, Karakhanid Turkish, vocabulary

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Arat, R. R. (2006). Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki–Atebetü’l-Hakayık (3. bs.). TDK Yayınları.
• Arat, R. R. (2008). Yusuf Has Hacib–Kutadgu Bilig (2. bs.). Kabalcı Yayınları.
• Ata, A. (2019). Karahanlı Türkçesinde ilk Kur’an tercümesi (Rylands nüshası, giriş-metin-notlar-dizin) (3. bs.). TDK Yayınları.
• Bozkurt, F. (2014). Sözlüklerdeki temel duygu kavramlarının yeniden tanımlanması: bir yöntem önerisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 21 (1), 25-34.
• Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Clarendon Press.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud–Dîvânu Lugâti’t-Türk, giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. TDK Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation–a functional approach to the lexicon. Vol I-II. Otto Harrassowitz.
• Harman, Ö. F. (1996). Hâbil ve Kâbil. İslam Ansiklopedisi (C. 14, 376-378). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Karaayak, T. (2021). Eski Uygurca abitaki metinlerinin söz varlığı (giriş-metin-aktarma-açıklamalar-dizin). TDK Yayınları.
• Kaya, C. (1994). Uygurca altun yaruk–giriş, metin ve dizin. TDK Yayınları.
• Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi satır-arası Kur’an tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2) giriş-inceleme-metin-dizin (Tez No.141355). [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kubbealtı Lugatı. (t.y.) “Öfke” maddesi. Erişim tarihi: 09.06.2022. http://lugatim.com/
• Kubbealtı Lugatı. (t.y.) “Nefret” maddesi. Erişim tarihi: 09.06.2022. http://lugatim.com/
• Mütercim Âsım Efendi (2013-2014). Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi I-VI. Koç, M., Tanrıverdi, E. (Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
• Oda, J. (2010). A study of the buddhist sūtra called säkiz yükmäk yaruq or säkiz törlügin yarumïš yaltrïmïš in old Turkic. Hōzōkan.
• Ortony, A. & Turner, T. J. (1990). What’s basic about basic emotions? Psychological Review, 97 (3), 315-331.
• Parrot, W. G. (2001). Emotion by groups. Erişim adresi: https://en.wikipedia.org/wiki/Emotion_classification#Lists_of_emotions Erişim tarihi: 25.08.2022
• Shōgaito, M. (2014). The Uighur abhidharmakośabhāṣya preserved at the museum of ethnography in Stockholm. Turcologica 99. Harrassowitz Verlag.
• Soykan, Ç. (2003). Öfke ve öfke yönetimi. Kriz Dergisi, 11 (2), 19-27.
• Steingass, F. (1884). The student’s Arabic-English dictionary. Crosby Lockwood and Son.
• Steingass, F. (1963). A comprehensive Persian-English dictionary (5th ed.). Routledge & Kegan Paul Limited.
• Taş, İ. (2012). Kutadgu Bilig’de ikilemeler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 60 (2), 43-96.
• Tekin, Ş. (1980). Maitrisimit nom bitig. Die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāṣika-Schule 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen. Berliner Turfantexte IX. Akademie Verlag.
• Tezcan, S. (1981). Kutadgu Bilig dizini üzerine. Belleten, 45 (178), 23-78.
• Türkçe Sözlük (11. bs.). TDK Yayınları.
• Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi satır-arası Kur’an tercümesi (TİEM 235v/3-405r7) (giriş-metin-inceleme-analitik dizin (Tez No.144348) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Wilkens, J. (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā. Teil 1. Berliner Turfantexte XXXVII (1). Brepols.