Zerqa-i Yemame, one of the Oracles of the Jahiliyyah (Ignorance) Period and Her Reflections in Darir’s Siyer-i Nebi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 274 - 295, 30.04.2023

Melek Dikmen

https://doi.org/10.34083/akaded.1265801

Öz

The mention of historical and legendary figures in Turkish literature, which developed under the influence of Islam, and even their use as symbols with some features attracts attention. In this sense, it is possible to talk about the oracle Zerqa-i Yemame, who is known for her vision and foresight, and who was famous in the Arab society of the (Jahiliyyah) Ignorance period. The fact that Zerqa-i Yemame has a sharp vision to see those who come from a distance of three days is used as a rhyme in Classical period poems as well as in sirah type works. The female character in question was described with different aspects in Darir's Siyer-i Nebi, which pioneered the sirahs in Turkish literature, and even the events were visualized with descriptions in the miniature copy numbered H. 1221 of the Topkapı Palace Museum Library. In the book, Zerka has been stated in the aspect that she wanted to get married to the Prophet’s father Abdullah, his foresight, his warning against the Ghassanids who raided his tribe although not being taken into account. She has also been mentioned in terms of the her wish to have his mother Amina killed in order to prevent his presence in the world. The pictures that make the text visual are significant in terms of revealing the mentality and beliefs of both the events and the period in which the work was depicted. In the study, after giving information about Zerka, evaluations were made about the events and descriptions described in Darir's book.

Anahtar Kelimeler

Zerqa-i Yemâme, Oracle, Darir, Siyer-i Nebî, TSMK. H. 1221.

Cahiliye Dönemi Kâhinelerinden Zerkâ-i Yemâme ve Darîr’in "Siyer-i Nebî"sindeki Yansımaları

Öz

İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatında tarihî ve efsanevî şahsiyetlerin zikredilmesi, hatta bazı özellikleri ile sembol olarak kullanımı dikkat çekmektedir. Bu anlamda, görme kuvveti ve ferasetiyle anılan, Cahiliye dönemi Arap toplumunda meşhur olan kâhine Zerkâ-i Yemâme’den bahsetmek mümkündür. Zerkâ-i Yemâme’nin üç günlük mesafeden gelenleri görebilecek kadar keskin bir görme gücüne sahip oluşu Klâsik dönem şiirlerinde remiz olarak kullanıldığı gibi siyer türündeki eserlerde de zikredilmiştir. Türk edebiyatındaki siyerlere öncülük eden Darîr’in Siyer-i Nebî’sinde de söz konusu kadın karakter farklı yönleriyle anlatılmış ve hatta Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1221 nolu minyatürlü nüshasında olaylar tasvirlerle görsel hâle getirilmiştir. Eserde Zerkâ, Hz. Peygamber’in babası Abdullah ile evlenmek istemesi, basireti, kabilesine baskın yapan Gassânlılara karşı uyarmasına rağmen söylediklerinin dikkate alınmaması ve Hz. Peygamber’in dünyayı teşrifine engel olmak için annesi Âmine’yi öldürtmek istemesi yönüyle söz konusu edilmiştir. Metni görsel hâle getiren resimler, hem olayların geçtiği hem de eserin resmedildiği dönemin zihniyetini ve inanışlarını ortaya koyması yönüyle mühimdir. Çalışmada Zerkâ hakkında bilgi verildikten sonra Darîr’in eserinde anlatılan olaylar ve tasvirleri hakkında değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zerkâ-i Yemâme, Kâhin, Darîr, Siyer-i Nebî, TSMK. H. 1221.

Kaynakça

• Acarlar, H. (2020, 29 Nisan). Zerkâ’nın gözleri. Yeni Akit Gazetesi. https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/huseyin-acarlar/zerkanin-gozleri-32073.html
• Ahmet Rıfat. (2004). Lügât-i tarihiyye ve coğrafiyye I-VI. Kaşgar Neşriyat. II. Baskı.
• Ali Seydî Bey, (1914). Resimli Kâmûs-ı Osmânî I-III. Matbaa-i Kütübhâne-i Cihân.
• Arı, Ü. (2020). Cahiliye döneminde Yemâme. Köse, F. B. (Ed.) II. Ulusal Genç Akademisyenler Sempozyumu “Cahiliye Dönemi”. (s. 368-385). SAMER Yayınları.
• Ay, Ü. (2007). Münîrî (öl. 1521?)’nin manzum siyer-i nebî’si cilt.1 (inceleme-metin). (Tez No: 214781). [Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Bilnet Matbaacılık.
• Bilge, Mustafa L. Yemâme”, TDVİA., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, c. 43, s. 399-400.
• Çiçek, H. (2016). El-Harîrî’nin Maqâmât’ında geçen darbımesellerin analitik kritiği, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, 73-101.
• Çorak, R. (2002). Klasik edebiyatta sevgilide göz, kirpik ve kaş üzerine benzetmeler. (Tez No: 120462). [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• Çorak, R. (2019). Klasik Türk şiirinde mavi göz, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ESTAD). 2 (2), 845-868. Darîr, Siyer-i nebî. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H. 1221.
• Dikmen, M. (2009). Topkapı sarayı müzesi kütüphanesi h. 1221 nolu Siyer-i Nebî’de metin-minyatür ilişkisi. (Tez No: 249300) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Dikmen, M. (2016). Nûr-ı Muhammedî anlayışının metin ve minyatür üzerinden takibi: Topkapı Sarayı müzesi kütüphanesi H. 1221 no’lu Siyer-i Nebî örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9 (47), 1060-1065.
• Egüz, E. (2013). Erzurumlu Mustafa Darîr’in Sîretü’n-nebî’sindeki Türkçe maznumeler (İnceleme-Metin). (Tez No: 354100) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• el-Abbâsî, A. A. (2020). Zerkâu’l-Yemâme fi’ş-şi’ri’l-Arabî el-hadîs: kırâetu mukârene, Siyâkâtu’l-Luga ve’d-dirâsât el-beyniyye. 5 (1), 261-279.
• Erkan, M. (1986). Sîretü’n-nebî (tercümetü’z-zarir) inceleme-metin. (Tez No: 387081) [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• et-Tuveyrikî, M. M. (2009). Şi’riyyetü’n-nubûe beyne’r-ru’ye ve’r-ru’yâ: tecelliyâtu Zerkâi’l-Yemâme fi’ş-şi’ri’l-Arabiyyi’l-muâsır. Mecelletu Câmiati Ummi’l-Kurâ li-Ulûmi’l-Lugât ve Âdâbihâ, 1 (2), 224-264.
• Hamada, R. (2020). Türk ve Arap edebiyatlarında toplumcu ve gerçekçi fikrin yansımaları/Erdem Beyazıt ve Emel Dunkul örnekleri. (Tez No: 646640) [Doktora Tezi, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• Harman, Ö. F. (2001). “Kâhin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (c. 24. s. 170-171).
• Hüseyin Remzî Efendi. (1888). Lugat-i Remzî I-II. Matbaa-i Hüseyin Remzî.
• İbn Abdirabbih (1404). el-‘ikdü’l-ferîd I-VIII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hişâm (1955). es-Sîretü’n-Nebeviyye I-II. Şirketü Mektebeti Matbaati Mustafa.
• İbn İshak (1978). Sîretü İbn İshâk. Dâru’l-Fikr.
• Karahan, L. (1995). Erzurumlu Darîr, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kazan, Ş. (2005).Klâsik Türk şiirinde nazar: göz değmesi, Milli Folklor. 17 (68), 166-179.
• Kestelli, R. N. (1927). Yeni resimli Türkçe kâmûs. Ahmed Kâmil Matbaası.
• Köse, F. B. (2018). Kâhin. Endülüs Yayınları.
• Macit, M. (1997). Nedîm divânı. Akçağ Yayınları.
• Meydânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. (ty). Mecmû’u’l-emsâl I-II, (Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Tahk.). Dâru’l-Marife.
• Muallim Nâci. (2006). Lugat-ı Nâci. Çağrı Yayınları. 5. Baskı.
• Onay, A. T. (1992). Eski Türk edebiyatında mazmunlar. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pala, İ. (2004). Meşşâta kimdir?. Gürsoy Naskali, E. (Ed.) Saç Kitabı. (s. 357-369). Kitabevi Yayınları.
• Redhouse, J. W. (1852). İlâveli kitâb-ı müntehabât-ı lugat-i Osmâniyye. Cerîdehâne Matbaası.
• Rızâeddîn b. Fahreddîn (2020). Meşhur hatunlar. Acarlıoğlu, A. (haz.), SAMER Yayınları.
• Sami b. Abdullah el-Mağlûs (2020). Siyer atlası. Karakaş, A. (çev.), Siyer Yayınları.
• Sirank, E. M. (2019). Zerkâu’l-Yemâme fi’ş-şi’ri’l-Arabî el-muâsır –el-ustûra ve’r-remz-. Mecelletu Külliyeti’l-Âdâb, 69 (98), 1-25. (https://journals.ekb.eg/article_150339_c14ba449f2d2c1a88f0849954f521a3a.pdf) (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
• Süheylî (2000). er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-sîreti’n-nebeviyye li İbn Hişâm I-VII. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. Şenyurt, O. (2021). Osmanlı’da “siyah” rengin kullanımına ve temsiliyetine ilişkin bir inceleme. Sosyologca, 22, 43-53.
• Tanındı, Z. (2006). Siyer-i Nebî, İslam tasvir sanatında Hz. Muhammed’in hayatı. Hürriyet Vakfı Yayınları. II. Baskı.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Yayım. Türkiye’de hak ağzından derleme sözlüğü I-VI (3. Baskı, s. 3817)
• Uludağ, S. (1998). “Hırka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (c. 17. s. 373-374).
• Usta, İ. (2016). Arap edebiyatında mitoloji kültürü. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 2859-2875.
• Yaşa, R. (2016). Türklerde animist düşüncenin yansımaları: kürek kemiği ve aşık kemiği falı. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 2 (3), 1-25.
• Yusuf Sıdkî el-Mardinî (2015), Mesîru umûmi’l-muvahhdîn şerh u terceme-i kitâb-ı İhyâu Ulûmi’d-Dîn, İhyâ tercüme ve şerhi I-XI. (Koç, Mustafa & Tanrıverdi, Eyyüp Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.