Who is the author of "Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn"?

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 950 - 985, 30.08.2023

Burhan Can

https://doi.org/10.34083/akaded.1323614

Öz

The author of the masnavi named Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn is a poet with the pseudonym Sevdâyî. In the studies carried out to date, it has been accepted that the Kırkkilise judge Sevdâyî, who is mentioned in the biographical sources of the period, was or could be the author of both the Dîvân and the masnavi. However, it is understood that there are differences between the two texts when attention is paid to the cultural elements, concepts, terms that can provide information about the profession of the author, and language features in the texts. In addition, it has been determined that the arguments put forward in the studies stating that the texts belong to the same author are weak and inaccurate.

In this study, based on the data obtained, it has been suggested that there should be another Sevdâyî who should have lived outside the Anatolian field, apart from the Sevdâyîs included in the biographical works of the period. The author of Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn must also be this Sevdâyî.

In order to confirm the thesis put forward in the study, first of all, the arguments in the studies on Sevdâyî's Dîvân and Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn were opened to discussion. Then, all possible terms that can provide information about the identity, place of residence and profession of the authors of the works are presented in the relevant headings. In addition, distinctive data on the style of the authors were collected by paying attention to the translation applications used in the masnavi and the word preferences that may correspond to them in the Dîvân. In addition to all these, about 160 phonetic and dialect differences were detected between the two texts. These differences and all comparisons support the thesis that the texts were written by different people and in other geographies.

Anahtar Kelimeler

Sevdâyî, Layli and Majnun, Kıssa-ı Laylî Birle Majnun

"Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn"un Yazarı Kimdir?

Öz

Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn isimli mesnevinin yazarı Sevdâyî mahlaslı bir şairdir. Aynı mahlasla tertip edilmiş bir de Dîvân bulunmaktadır. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda döneme ait biyografik kaynaklarda adı geçen Kırkkilise kadısı Sevdâyî’nin hem Dîvân’ın hem de mesnevinin yazarı olduğu veya olabileceği kabul edilmiştir. Ancak, metinlerde yer alan kültürel unsurlar, kavramlar, yazarın mesleği hakkında bilgi verebilecek terimler ve dil özelliklerine dikkat edildiğinde iki metin arasında farklılıklar olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, metinlerin aynı yazara ait olduğunu bildiren çalışmalarda öne sürülen argümanların da zayıf ve hatalı oldukları tespit edilmiştir.

Bu çalışmada, eldeki verilere dayanarak döneme ait biyografik eserlerde yer alan Sevdâyî’lerden başka ve Anadolu sahasının dışında yaşaması muhtemel bir Sevdâyî’nin daha olması gerektiği öne sürülmüştür. Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn’un yazarı da bu Sevdâyî olmalıdır.

Çalışmada öne sürülen tezi doğrulamak için öncelikle Sevdâyî’nin Dîvân’ı ve Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn’a dair yapılan çalışmalardaki argümanlar tartışmaya açılmıştır. Daha sonra eserlerin yazarlarının kimliği, yaşadığı yer, mesleği hakkında bilgi sunması mümkün tüm terimler ilgili başlıklarda sunulmuştur. Ayrıca, mesnevide kullanılan çeviri uygulamaları ile Dîvân’da bunlara karşılık gelebilecek kelime tercihlerine dikkat edilerek yazarların üslubuna dair ayırt edici veriler toplanmıştır. Tüm bunların yanında iki metin arasında 160 kadar fonetik ve ağız farklılığı tespit edilmiştir. Bu farklılıklar ve yapılan tüm karşılaştırmalar, metinlerin farklı kişiler tarafından ve başka coğrafyalarda yazıldıkları tezini desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Sevdâyî, Leylâ ve Mecnûn, Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn

Kaynakça

• Adıgüzel, N. (2008). Edirneli Ahmed Bâdî’nin “Riyâz-ı Belde-i Edirne” Adlı Eserinin Tezkire Kısmı [Doktora Tezi]. Trakya Ünversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ali Şir Nevâyî. (2017). Mecâlisü’n-Nefâis (Çev.A.Naci Tokmak). TDK.
• Alper, H. (2020). Münâfık. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 31, ss. 564-566). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (1996). Garâmet. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 13 ss. 359-361). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayak, C. (2019). Leylâ ile Mecnûn (Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Cönk, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz Cönk 51.
• Cönk, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz Cönk 77.
• Cönk, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz Cönk 110.
• Cönk, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz Cönk 135.
• Cönk, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz Cönk 147.
• Cönk, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz Cönk 239.
• Eckmann, J. (2011). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. TDK.
• Emecen, F. (2002). Şehzâde Korkut. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 26, ss. 205-207). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Emiroğlu, İ. (2003). Mantık. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 28, ss. 18-28). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ergin, M. (1971). Azeri Türkçesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Devletşâh. (1977). Devletşâh Tezkiresi (Çev.Necâti Lugal).Tercüman Yayınları.
• Dilçin, C. (2016). Süheyl ü Nev-bahâr (İnceleme-Metin-Sözlük). AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Durusoy, A. (2022). Kıyas. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 25, ss. 524-528). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Fuzûlî. (1956). Leylâ ile Mecnûn (N. H. Onan, Haz.). Maarif Basımevi.
• Fuzûlî. (2010). Leylâ ve Mecnûn (M. N. Doğan, Haz.). Yelkenli Yayınevi.
• Genç, İ. (1980). Keşfü’z-Zünûn’un Açıklamalı Dizini (Türk Edebiyatı ve Kültürüyle İlgili Eserler)—[Doktora Ön Çalışması]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Genç, İ. (2018). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57762,tezkire-i-suara-yi-mevleviyyepdf.pdf?0 Gibb, E. J. W. (1998). Osmanlı Şiir Tarihi(A. Çavuşoğlu, Çev.; C. 1-2). Akçağ Yayınevi.
• Gohrab, A.A.S. (2003). Layli and Majnun, Love, Madnes and Mystic Longing in Nizâmî’s Epic Romance. Brill.
• Gülsevin, G. (2019). Eski Anadolu Türkçesi’nin Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi-I-II. İçinde V. Türk & E. Boz (Ed.), XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili. Anadolu Üniversitesi.
• Hamdî, H. (2020). Leylâ vü Mecnûn (G. Doğan Averbek, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Hâtifî, A. (1974). Leylî vü Mecnûn (M. Ç. Umrânî & M. Sâdıkî, Haz.). İntişârât-ı Âheng-i Kalem.
• Hünerli, B. (2012). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-Fiiller [Doktora Tezi]. Trakya Ünversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpekten, Haluk, Kut, Günay vd. (2017). Sehî Beg—Heşt Bihişt.Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İpşirli, M. (2000). İlmiye. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 22, ss. 141-145). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y., & Yıldırım, H. (2007). Azerbaycan Türkçesi. İçinde A. B. Ercilasun (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri. Akçağ Yayınevi.
• Kılıç, F. (2018). Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. Kültür Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0
• Koca, F. (2006). Müşkil. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslamAnsiklopedisi (C. 32, ss. 161-162). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kurnaz, C., & Tatçı, M. (Ed.). (2001). Tuhfe-i Nâilî. Bizim Büro Yayınevi.
• Levend, A. S. (1959). Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnûn Hikâyesi.
• Mecmua, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz FB 423.
• Mecmua, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz A 4914.
• Mecmua, Milli Kütüphane, No: 06 Hk 411.
• Nevâyî, A. Ş. (2011). Leylî vü Mecnûn (Ü. Çelik Şavk, Çev.). Türk Dil Kurumu.
• Ortaylı, İ. (2001). Kadı. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslamAnsiklopedisi (C. 24, ss. 69-73). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öz, M. (2004). Meşhed. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 29, ss. 362-363). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkan, M. (1995). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Filiz Kitabevi.
• Pala, İ. (2003). Leylâ ve Mecnûn. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 27, ss. 161). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sâm Mirzâ b. Şâh İsmâ’il es-Safevî, Tuhfe-i Sâmî, Milli Kütüphâne, No: 18 Hk 180.
• Solmaz, S. (2014). Cüdâyî-i Acem. İçinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cudayii-acem.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmânî (Haz. Nuri Akbayar/Çev.Seyit Ali Kahraman). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şahin, M. Ü. (1988). Leylî ve Mecnûn, Sevdâ’î, Transkripsiyon ve Dil İncelemesi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. Kapı Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler / İsimler / Eserler / Terimler. (1990). Sevdâyî. Dergah Yayınları.
• Yalçın, E. (2019.). Sevdâyî Dîvânı’nda Din-Tasavvuf ve Cemiyet. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yaşar, Z. (2008). Sevdâyî Dîvânı’nın Çeviri Yazı Metni ve Günümüz Türkçesiyle Nesre Aktarımı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yavuz, Y. Ş. (1992). Burhan. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 6, ss. 429-430). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1993). Cedel. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 7, ss. 208-210). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.