Bursalı Mü’minzâde Ahmed Hasîb and His "Dergâhnâme"

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1656 - 1739, 30.08.2023

Yunus Kaplan

https://doi.org/10.34083/akaded.1324137

Cited By: 1

Öz

Sufi institutions named as âsitâne, hânkâh, dergâh, tekke, zâviye, kalenderhâne and ribat, which are the most established institutions after mosques/masjids as a constitutive element in the Ottoman Empire, have always maintained their vitality since the foundation of the state to its collapse. Over time, a very rich acquis was formed around these institutions, where efforts were made to keep the mystical spirit alive and to raise a good individual who has ripen. Literature is one of the areas where this acquis, which has traces in many areas of social life, makes itself felt. At the same time, some divan poets, who were also followers of a sect, reflected this rich acquis in their poems at every opportunity; and they even wrote separate works. One of them is the works called dergâhnâme, which include various information such as the names of the lodges, the places they are located, the sheikhs who served or were working there, the days of dhikr and ritual.

Although most of the works in dergahnâme type in our literary tradition are in prose, there are also some that were written in verse. The number of verse dergahnâme known for now is five, and the most famous one is the work called Dergâhnâme, which was arranged in 129 couplets and later expanded to 805 couplets by Bursalı Müminzâde Ahmed Hasîb in the first half of the 18th century.

In this study, information about Hasib's life and newly identified works will be given, and after some evaluations on the form and content features of his re-arranged Dergahnâme, the translated text will be included.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literatute, 18th century, Müminzâde Ahmed Hasîb, Dergâhnâme

Bursalı Mü’minzâde Ahmed Hasîb ve "Dergâhnâme"si

Öz

Osmanlı’da inşai unsur olarak cami/mescidlerden sonra en fazla tesis edilen müessese olan âsitâne, hânkâh, dergâh, tekke, zâviye, kalenderhâne ve ribat olarak tesmiye olunan tasavvuf müesseseleri, devletin kuruluşundan yıkılışına kadarki dönem içinde her daim canlılığını muhafaza etmiştir. Tasavvufi neşvenin canlı tutulup kemâle ermiş iyi bir ferdin yetişmesi için gayret sarfedilen bu müesseseler etrafında zamanla çok zengin bir müktesebat teşekkül etmiştir. Sosyal hayatın birçok alanında izlerine rastlanan bu müktesebatın kendini hissettirdiği alanların başında edebiyat gelmektedir. Aynı zamanda kendileri de bir tarikat müntesibi olan bazı divan şairleri, teşekkül eden bu zengin müktesebatı her fırsatta şiirlerine aksettirmişler; hatta müstakil eserler kaleme almışlardır. Tekkelerin isimleri, bulundukları mekânlar, buralarda görev yapan veya yapmakta olan şeyhler, zikir ve ayin günleri gibi çeşitli bilgilere yer verilen ve tür olarak dergâhnâme olarak adlandırılan eserler de bunlardan biridir.

Edebi geleneğimizde dergâhnâme türündeki eserlerin büyük bir kısmı mensur olsa da manzum şekilde kaleme alınanları da mevcuttur. Şimdilik bilinen manzum dergâhnâme sayısı beş olup bunlar içinde en meşhur olanı 18. yüzyılın ilk yarısında Bursalı Müminzâde Ahmed Hasîb’in önce 129 beyit hâlinde tanzim edip daha sonra genişleterek 805 beyte çıkardığı Dergâhnâme adlı eserdir.

Bu çalışmada Hasîb’in hayatı ve yeni tespit edilen eserleri hakkında bilgi verilecek, yeniden tanzim etmiş olduğu Dergâhnâme’sinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde bazı değerlendirmelerde bulunulduktan sonra çeviri yazılı metnine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, 18. yüzyıl, Müminzâde Ahmed Hasîb, Dergâhnâme

Kaynakça

• Aktepe, M. (1998). Hekimoğlu Ali Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 17, s. 166-68). TDV Yayınları.
• Çapan, P. (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkîre-i Safâyî (nuhbetü’l-âsâr min fevâ’idü’l-eş’âr). AKM Başkanlığı Yay.
• Efe, Z. (2023, 10 Nisan). Nakşî, İbrahim Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibrahim-efendi.
• Erdem, Sadık (1994), Râmiz ve âdâb-ı zurefâsı, inceleme-tenkidli metin-indeks-sözlük. AKM Yayınları.
• Eroğlu, S. (2008). Türk edebiyatında miyâhiyye türüne bir örnek: Hâsib Efendi'nin miyâhiyyesi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (15), 429-439.
• Gürgendereli, M. (2016). Sarıcazâde Râmiz’in Edirne tekkelerini anlatan mesnevisi: “Esâmî-yi hânkâh-ı mahmiyye-i Edrene. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (43), 282-298.
• İnan, G. (2021). Müminzâde Ahmed Hasîb Efendi (ö. 1752-1753), silkü’l-le’âl-i Âl-i Osmân, manzum Osmanlı tarihi (1299-1481) (inceleme-tenkitli metin). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• İnan, G., & Ekinci, R. (2023, 4 Nisan). Hasîb, Mü’minzâde Ahmed Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasib-muminzade-ahmedefendi.
• İnce, A. (2018). Tezkiretü’ş-şu‘arâ (Mirza-zâde Mehmed Salim Efendi). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kara, M. (1994). Dergâhnâme. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (6), 27-34.
• Kara, M. (2011). Tekke. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 40, s. 368-70). TDV Yayınları.
• Kara, M. (2012). Bursa’da tarikatlar ve tekkeler. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Köse, F. (2010). İstanbul halveti tekkeleri. [Doktora Tezi]. Marmara Üniv. SBE.
• Köseoğlu, M. A. (2016). İstanbul'da Bayramî şeyhlerinin postnişîn olduğu tekkeler ve günümüzdeki durumları.
• Haksever, Ahmet Cahit (Ed.). Uluslararası Hacı Bacı Bayram-ı Velî sempozyumu bildiriler kitabı (429-70). Anıl Matbaacılık.
• Kut, G. (1989). Ahmed Hasîb Efendi. TDV İslam Ansiklopedisi, (C. 2, s. 87-88). TDV Yayınları.
• Kut, G., (2010). İstanbul tekkelerine ait bir kaynak: Dergeh-nâme. Acâibü’l-mahlûkât: Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II (haz. Fatma Büyükkarcı Yılmaz), 171- 201.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2011). Menkabet-i penc keştî. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 58, 21-48.
• Kutlar Oğuz, F. S., & Gürbüz, M. (2020). Bursalı Hasîb'in manzum bir aşk hikâyesi. Turkish Studies 15 (4), 1951-1975.
• Kutlar Oğuz, F. S., & Gürbüz, M. (2022). Şeyhoğlu’nun menkabet-i penc keştî’sinin yeniden yazımı: Bursalı Hasîb’in menâkıb-ı şâh habîb’i. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29, 997-1069.
• Mecmuatü’l-Eş’âr. Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar “Edebi Türkî 149”.
• Muslu, R. (2021). Osmanlı toplumunda tasavvuf 18. yüzyıl. İnsan Yayınları.
• Övüç, E. (2011). Mecmua-i tekâyâların serencâmı ve yeni bir liste neşri. Tasavvuf, 27, 269-320.
• Övüç, E. (2016). 1341 Defterine Göre 1925’te Üsküdar Tekkeleri. Tasavvuf, 17 (38), 55-113.
• Özcan, A. (1989). Şeyhî Mehmed Efendi, şakâ’ik-i nu’mâniye ve zeyilleri “tekmîletü’ş-şakâik”. Çağrı Yayınları.
• Özcan, N. (2020). Mustafa Efendi, Çâlâkzâde. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 31, s. 296-97). TDV Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, I-II. MEB Yayınları.
• Şimşek, S. (2007). Son dönem Celvetî şeyhlerinden Bandırmalızâde Ahmed Münib Efendi’nin hayatı, eserleri ve mecmûa-yı tekâyâ’sı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 135-172.
• Tanman, M. B. (1991). Âsitâne. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 8, s. 485-86). TDV Yayınları.
• Tanman, M. B. (2015). İstanbul tekkeleri. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, (C. 8, s. 410-427). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Tuğluk, H. İ. (2019). Klâsik şiirde mekân isimlerinin bağlamsal kullanımı: Dergâh-nâme Örneği. Özdemir, Mehmet (Ed.). Osmanlı Edebi Metinlerinin Anlam Dünyası Sempozyumu Bildirileri, (s. 58-76). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları.
• Turan, L. (2011). İstanbul dergâhları hakkında bilinmeyen bir eser: Lutfî’nin hânkâh-nâmesi. Türkbilig, 21, 22-48. Yıldırım, İ. (2021). Tekmiletü’ş-şakâ’ik fî hakki ehli’l-hakâ’ik, Fındıklılı İsmet Efendi’nin şakâ’ik zeyli. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yücer, H. M. (2021). Osmanlı toplumunda tasavvuf 19. yüzyıl. İnsan Yayınları. Zübeyiroğlu, R. (1989). Mecmü'atü't-teracim Mehmed Tevfik Efendi. [Doktora Tezi]. İstanbul Üniv. SBE.