Darendeli Mehmed Saib Efendi’nin Erkek Sevgiliye Yazdığı Şiirler

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1103 - 1123, 30.08.2023

Filiz Kalyon

https://doi.org/10.34083/akaded.1326725

Öz

Klasik Osmanlı şiirinde işlenen sevgili tipinin kadın mı yoksa erkek mi olduğu konusunda zaman zaman bazı değerlendirmeler hatta bu değerlendirmelerin ötesinde tartışmalar da yapılmaktadır. Bu mevzunun tüm divan edebiyatı şairlerini ihtiva etmediği bilinmekle birlikte bazı şairlerin sevgili hususunda farklı cinsi tercih ettiği bir gerçektir. Bu şairlerden biri de Darendeli Saib Efendi’dir.

XIX. yüzyıl Klasik Türk edebiyatı şairlerinden olan Darendeli Mehmed Saib’in tarafımızdan yayımlanan divanından hareketle şairin, erkek sevgiliye yazdığı şiirler hakkında bir değerlendirme çalışması yapılmıştır. Arap, Fars ve Türk kadim edebiyatlarının evveliyatından itibaren var olan aşk hususu, tasavvufî şiirde İlahi aşk şeklinde tezahür ederken klasik edebiyatın diğer şairlerinde zaman zaman İlahi aşk, umumiyetle de beşeri aşk işlenmiştir. Klasik İslam edebiyatında üç milletin kadim edebiyatlarının en hacimli şiirini oluşturan “gazel” tarzını da sevgiliye yazılan şiirler oluşturmaktadır. Ama bu sevgilinin kadın mı yoksa erkek mi olduğu şiirlerin çoğunluğunda anlaşılmamaktadır. Terim olarak gazelin tanımına dair yapılan değerlendirmelerde çoğunlukla kadınlara hitaben yazılan şiirler ifadesine rastlanılır. Klasik edebiyatın gidişatında var olan beşeri aşk, yani erkek-kadın aşkı bazı şiirlerde daha değişik bir halde, erkeğin erkeğe olan aşkı şeklinde tezahür etmektedir. Darendeli Mehmed Saib Efendi’nin şiirlerinde işlenen sevgili tipinin erkek olduğu açıkça anlaşılmaktadır. Bu durumdan hareketle Mehmed Saib Efendi’nin şiirlerinde görülen erkek sevgili hususunda değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı edebiyatı, erkek sevgili, Darendeli Mehmed Saib

Poems Written By Darendeli Mehmed Saib Efendi For A Male Lovely

Öz

From time to time, certain evaluations, moreover, discussions are made on the matter of the type of lover being male or female in Classical Ottoman poetry. While it is known that this subject does not involve all poets of Divan poetry, it is a fact that certain poets have had different gender orientations for a lover. One of these poets is Darendeli Saib Efendi.

A study of reading on the 19th Century Turkish Literature poet Darendeli Mehmed Saib’s poems written for a male lover has been made, based on his divan which was published by us. While the subject of love, existing since the prehistory of Arabic, Persian, and Turkish literatures, has manifested itself in the form of Divine love in the poems of Sufistic poets, other poets of classical literature have dealt with human love generally, and divine love at times. Poems written to a lover constitute the ghazel (ode) style which is the richest poetic genre of the rooted literatures of the three nations in Classical Islamic poetry. In most poems, it is not comprehensible whether this lover is female or male. Through evaluations of the definition of ghazel as a term, the expression of “poems addressing women” is usually encountered. In some poems, the human love that exists in the course of classical literature, that is, the love of men and women, is manifested in a more different form, as the love of a man for another man. It is clearly understood that the type of lover treated in Darendeli Mehmed Saib Efendi’s poems is male. Based on this case, an evaluation has been made on the subject of the male lover seen in the poems of Mehmed Saib Efendi.

Anahtar Kelimeler

Ottoman literature, boyfriend, Darendeli Mehmed Saib

Kaynakça

• Boyar E., Fleet K. (2021). Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Develi, H. (1998). Edebiyatta XVIII. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair, Risale-i Garibe. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Gökyay, O. Ş. (1978). Gelibolulu Mustafa Âli, Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları, C. I. Tercüman Gazetesi Yay.
• Gölpınarlı, A. (1945). Divan Edebiyatı Beyanındadır. Marmara Kitabevi
• İnalcık, H. (2018). Has-bağçede Ayş u Tarab. Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Kaçar, M. (2007). Divan şiirinde " Erkek Sevgili Tipi" Şehrengizlerdeki Erkek Güzeller, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Yıl 2007, Cilt: 37 Sayı: 37, 61 - 83,
• Kalyon, F. (2020). Darendeli Mehmed Saib Efendi Divanı. Akçağ Yay.
• Kalyon, F. (2020). Darendeli Mehmed Sâib Efendi ve Divanı. Turkish Studies - Language, 15(2), 739-752. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.43629
• Kaplan, M. (1999). Divan Şiirinde Kadın Aşkı Yok mudur? Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Mehmet Kalpaklı (haz.) Yapı Kredi Yay.
• Karacasu, B. (2006). “Bize Çengileri Kıl Rûşen Ya da Hayra Hezlin Dahi Bir Rehberi Var” Osmanlı Araştırmaları XXVII. H. İnalcık v.d. (haz.)
• Kur’an-ı Kerîm, kuran.diyanet.gov.tr
• Kuru, S. S. (2005). “Biçimin Kıskacında Bir Tarih-i Nev İcad: Enderunlu Fazıl Bey ve Defter-i Aşk Adlı Mesnevîsi.”
• Şinasi Tekin’in Anısına Uygurlardan Osmanlıya. Günay Kut ve Fatma B. Yılmaz (haz.) Simurg Kitapçılık
• Küçük, S. (1994). Bâkî Dîvânı-Tenkitli Basım. TDK Yay.
• Onay, A.T. (1990). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Cemal Kurnaz (haz.) TDV Yay. s.275
• Öztürk, M., Örs, D. (2000). Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı. TDK Yay.
• Pekin, N. S. (1977). Latifi, Evsâf-ı İstanbul.
• Selçuk, B. (2009). Meşâkkul-Uşşâk (İnceleme-Metin) Nergisî. Salkımsöğüt Yay.
• Stephan, Gerlach (2007). Türkiye günlüğü, 1573-1576, C II.
• Süreli, B. (2007). “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Şiirinde Değişim ve Sünbülzâde Vehbî’nin Şevk-engîz’i.” (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Şemseddin Sami, (1998) Kâmûs-ı Türkî, Ömer Faruk Akün (Önsöz). Alfa Yay. Baycar, A. (1998). Ahmed Cavid, Hadika-i Vekayî Şentürk, A. A. “Klasik Şiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 2006, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. editör: Talat Sait Hamlan, c.I, s.349-390.
• Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 37, 61-83.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yay.
• Yakar, H. İ.(2002). Gelibolulu Sun'î Dîvânı ve Tahlili. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Yelten, M. (2017). Atâyî, Nev’izâde. Sohbetü’l-Ebkâr. Kültür ve Turizm Bakanlığı, E-kitap http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10706,girispdf.pdf?0, 2017,s.182-189