“Cradle” as a Simile Element in Classical Turkish Poetry and Concepts of “Cradle Child”

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2633 - 2657, 30.12.2023

Selim Gök

https://doi.org/10.34083/akaded.1391526

Öz

"Cradle" is an object that has been used to put babies to sleep after birth since ancient times and has been the subject of oral and written literature. A "cradle child" is a baby or small child who lies in a cradle, is a living being, is breastfed, and is known for his purity, innocence, and inability because he has no mental abilities. These two concepts, which are frequently found in sacred books and folktales, have abstract and concrete uses in classical poetry. Because the cradle's purpose, its unique shape, its swings, the variety of materials in its construction, and the fact that it is an item related to birth support this metaphorical expression. The fact that the concepts of cradle and cradle child are mentioned in verses and religious stories shows that these are two concepts that are at the center of the belief and life of the society. To this end, poetry examples containing both cradle and cradle child depictions in Ottoman poetry and masnavis of classical literature (15th to 19th centuries) were identified and evaluated in terms of the shape of the cradle, its function, motion characteristics, and the relationship between the child and the cradle. Poem samples "miracle", "human", "lover", "beloved", "heart", "soul/spirit", "universe", "world", "sky", "nature", "poet/poetry" modules were criticized. Ultimately, this study consists of an evaluation based on examination and comparison, examining the use of the concepts of cradle and cradle child as an element of simile in concrete and abstract ways in classical Turkish poetry.

Anahtar Kelimeler

Ottoman poetry, cradle, cradle child, mehd, gehvare.

Klasik Türk Şiirinde Bir Benzetme Unsuru Olarak “Beşik” ve “Beşik Çocuğu” Kavramları

Öz

“Beşik” kadim zamanlardan beri doğum sonrasında bebeklerin uyutulmasında kullanılan, sözlü ve yazılı edebiyata konu edilmiş bir eşyadır. “Beşik çocuğu” ise beşikte yatan, can taşıyan, anne sütü emen, akli melekesi olmadığından saflığı, masumiyeti ve acziyetiyle meşhur bebek yahut küçük çocuktur. Kutsi kitaplar ve halk söylencelerinde de sıklıkla yer bulan bu iki kavramın, klasik şiirde soyut ve somut pek çok kullanımı vardır. Zira beşiğin; amacı, kendine has şekli, sallanması, imalindeki malzeme çeşitliliği ve doğumla ilgili bir eşya olması gibi özellikleri bu anlam çeşitliliğini desteklemektedir. Beşik ve beşik çocuğu kavramlarından ayet ve dinî kıssalarda da bahsedilmesi, bunların toplumun inanç ve yaşantısının merkezinde olan iki kavram olduğunu göstermektedir. Bu dikkatle klasik edebiyatın divan ve mesnevilerinde (15 ila 19. yy.) beşik ve beşik çocuğu tasvirlerinin her ikisini de içeren şiir örnekleri tespit edilerek beşiğin şekli, görevi, hareket özellikleri, çocuk-beşik ilişkisi yönünden değerlendirilmiştir. Şiir örnekleri “mucize”, “insan”, “âşık”, sevgili”, “gönül”, “can/ruh”, “evren”, “dünya”, “gökyüzü” “tabiat”, “şair/şiiriyet” kavramları bağlamında tenkit edilmiştir. Nihai olarak bu çalışma, klasik Türk şiirinde beşik ve beşik çocuğu kavramlarının somut ve soyut şekillerde bir benzetme unsuru olarak kullanılmasını inceleyen tahlil ve mukayeseye dayalı bir değerlendirmeden müteşekkildir.

Anahtar Kelimeler

Klasik şiir, beşik, beşik çocuğu, mehd, gehvâre.

Kaynakça

• Ahmed Fakih. Kitâbu Evsâfı Mesâcidi'ş-Şerîfe. Mazıoğlu, H. (Haz.) (1974). Ahmed Fakih, Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• And, M. (2020). Minyatürlerle Osmanlı-İslam mitologyası, YKY Yayınları, İstanbul.
• Antakyalı Münif Divanı. Küçük, S. (Haz.) (1999). Münif divanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Antepli Aynî Divanı . Arslan, M. (Haz.) (2004). Antepli Aynî divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Ata, A. (Haz.) (1997). Nasırü’d-Din Bin Burhanü'd-Din Rabguzi, Kısasü’l-Enbiya (peygamber kıssaları) giriş, metin, tıpkıbasım, C. I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lügati’t-Türk tercümesi, C. I, II, III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Azmizâde Hâletî Divanı. Kaya, B. A. (Haz.) (2017). Azmizâde Hâletî divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0
• Bâkî Divanı. Küçük, S. (Haz.)(e-kitap-tarihsiz). Bâkî divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 (E. Tarihi: 16.07.2023).
• Beyânî Divanı. Başpınar, F. (Haz.)(2008). Beyânî divanı (inceleme‐metin), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Bulut, H. İ. (2020). “Mucize”, TDVİA, C. XXX, TDV. Yayınları, Ankara.
• Bursalı Rahmî Divanı. Erdoğan, M. (Haz.) (2017). Bursalı Rahmî ve divanı , Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. https://ekitabim.ktb.gov.tr/kitap/detay/65, (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford.
• Çakeri Divanı. Aynur, H. (Haz.) (1999). 15. yüzyıl şairi Çakerî ve divanı, Yeni Yayıncılık, İstanbul.
• Çavdar, S. (2017). Klasik Türk şiirinde anne imgesi, Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi, Bartın.
• Demirok, E. (2022). Gelibolulu Mustafa Âlî divanı’nda sosyal hayata ilişkin unsurlar, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Derleme Sözlüğü (2009). C. II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Devellioğlu, F. (2016). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• Dinç, B. (2014). Taşlıcalı Yahya’nın Yusuf ile Züleyha adlı mesnevisinin Yusuf suresiyle mukayesesi, Doğu Esintileri, 1, 211 – 239.
• Emrî Divanı. Saraç, M. A. Y. (Haz.). (e-kitap-tarihsiz). Emrî divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (E. Tarihi: 19.06.2023).
• Erbilli Âma Yusuf Garibî Divanı. Tosun, E. (Haz.) (2007). Erbilli Âma Yusuf Garibî. Efendi divanı (inceleme-metin), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
• Ergin, M. (Haz.) (2008). Dede Korkut kitabı-ı (giriş-metin-faksimile), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Esrar Dede Divanı. Horata, O. (Haz.) (2019). Esrar Dede divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0, (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Eyüboğlu, İ. Z. (1995). Türk dilinin etimoloji sözlüğü, Sosyal Yayınları, İstanbul.
• Fatîn Tezkiresi. Çiftçi, Ö. (Haz.) (2017). Fatîn tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0, (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Fığlalı, E. R. (1998). “Hüseyin”, TDVİA, C. XVIII, TDV. Yayınları, İstanbul.
• Gelibolulu Âlî Divanı. Aksoyak, İ. H. (Haz.) (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü, C. I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Güncel Türkçe Sözlük (Türk Dil Kurumu-Online): https://sozluk.gov.tr (E. Tarihi: 13.06.2023).
• Hamşıoğlu, Ş. (2020). Çocuk temalı Türk atasözleri ve deyimleri (derleme ve tahlil), Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Harman, Ö. F. (2000). “İsa”, TDVİA, C. XXII, TDV. Yayınları, İstanbul.
• Hasan Hilmi Divanı. Ekici, H. (Haz.) (2010). Hasan Hilmî Edirnevî divanı, Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Hayâlî Bey Divanı. Tarlan, A. N. (Haz.) (1945). Hayalî Bey divanı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Hayretî Divanı. Çavuşoğlu, M.; Tanyeri, M. A. (Haz.) (1981). Hayretî, divan tenkitli basım, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Kadı Burhaneddin Divanı, Ergin, M. (Haz.) (1980). Kadı Burhaneddin divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Kalaycıoğulları, S. (2016). Roma yazınında emzirme: anne sütünün bebeğin bedensel ve zihinsel gelişimine etkisi, DTCF Dergisi, 56 (2), 319-331.
• KKM: Kur’an-ı Kerim Meali. Altuntaş, H.; Şahin, M. (Haz.) (2011). Kur’an-ı Kerim meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Koshenova, G. (2014). Kazakistan ve Türkiye’deki ahşap beşiklerin tarihi sanatsal özellikleri, KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si, 16 (Özel Sayı II): 155-159.
• Kurnaz, C. (2011). Divan edebiyatı ve Türk kimliği, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Lebîb Divanı. Kurtoğlu, O. (2017). Lebîb divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0, (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı-kelimeler ve remizler, mazmunlar ve mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Mesîhî Divanı. Mengi, M. (Haz.) (2020). Mesîhî divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/74203,mesihi-divanipdf.pdf?0 (E. Tarihi: 12.07.2023).
• Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Divanı. Bektaş, E. (Haz.) (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0, (E. Tarihi: 13.10.2023).
• Nedim Divanı. Macit, M. (Haz.) (2017). Nedim divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Nev‘i Divanı. Tulum, M.; Tanyeri, M. A. (Haz.) (1977). Nev’i divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. İstanbul.
• Nev‘î-zâde Atâyî Divanı. Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0, (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Revânî Divanı. Avşar, Z. (Haz.). Revânî divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 (E. Tarihi: 28.07.2023).
• Samur, G. (2008). Anne sütü, Sağlık Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Serdaroğlu, V. (1994). Nedim divanı’ndaki soyut kavramlar, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Seyyid Vehbî Divanı. Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbî ve divanının karşılaştırmalı metni, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Süleyman Çelebi. Vesîletü’n-Necât, Timurtaş, F. K. (Haz.) (1990). Süleyman Çelebi, Mevlid (Vesîletü'n-Necât), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Şeref Hanım Divanı. Arslan, M. (Haz.) (2011). Şeref Hanım divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Şeyhülislam Yahya Divanı. Kavruk, H. (Haz.) (ekitap-tarihsiz). Şeyhülislam Yahya divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0, (E. Tarihi: 15.11.2023).
• Şihâbî Divanı. Yıldız, H. (Haz.) (1999). Şihâbî divanı ve grameri, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Tuhfe-i Se-Zebân . Düzenli, M. B. (Haz.). (2015). Hayret Mehmed Efendi, Tuhfe-i Se-Zebân: inceleme-tenkitli metin-tıpkıbasım- sözlük= Arapça- Farsça- Türkçe manzum lügat, Erguvan Yayınevi, İstanbul
• Türk Lehçeleri Sözlüğü (Türk Dil Kurumu-Online): https://sozluk.gov.tr (E. Tarihi: 13.06.2023).
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Yahya Nazîm Divanı . Çakır, M. S. (Haz.) (2020). Yahya Nazim divanı, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Yıldırım, A. (2006). Antakyalı Münif’in benzer iki gazelinin düşündürdükleri, İlmi Araştırmalar, 21, 193-205.
• Za‘îfî. Kitâb-ı Bostân-ı Nasâyih . Tokatlı, Ü. (Haz.) (1996). Pîr Mehmet b. Evrenos b. Nûreddîn Za‘îfî, Kitâb-ı Bostân-ı Nasâyih, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri. Zâtî Divanı. Kurtoğlu, O. (Haz.) (2017). Zâtî divanı (gazeller dışındaki şiirler), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0, (E. Tarihi: 15.11.2023). Zehir Macakoğlu, A. (2017). Antepli Aynî divanı’nda toplumsal hayat, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.