Yanyalı Süleyman Efendi’nin Şerh-i Divan-ı Urfî Adlı Eserinin Çeviri Stratejileri Açısından İncelenmesi Analysis of Yanyalı Süleyman Efendi’s Şerh-i Divan-ı UrfÎ in terms of Translation Strategies

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 374 - 397, 30.04.2024

Mustafa Yasin Başçetin

https://doi.org/10.34083/akaded.1438707

Öz

During the Ottoman period, translations and commentaries, especially Persian and Arabic works, were performed by various commentators and translators. Within this rich tradition, different approaches and methods have appeared. The commentators and translators formed their own theories by using certain translation methods in the commentaries they wrote on their works. Identifying these practices and revealing the qualities of the translations is extremely important for understanding the Ottoman translation tradition. In this study, translation strategies are analyzed through examples taken from the commentary "Şerh-i Divan-ı Urfî" written by Yanyalı Süleyman Efendi on Urfî-i Şirâzî's qasidas. After providing a general overview of translation methods and strategies in the Ottoman period, the study examines the following translation strategies; compensation (cultural substitution), alienation, emulation, localization (adaptation), cultural borrowing (borrowing), communicative translation, concretization, specialization (lower sense translation), generalization (higher sense translation), paraphrasing (annotated translation), addition (expansion), subtraction (contraction), The extent to which general translation strategies such as inference (suggestive term), substitution, transformation, standardization, perspective shift, literal translation (word-for-word), historicization, and text manipulation are used in Şerh-i Divan-ı Urfî has been determined. In this context, the characteristics of the Ottoman translation tradition have been tried to be understood by identifying translation strategies through a sample of translation and commentary works written in the Ottoman period. This analysis aims to reveal the prominent strategies of the Ottoman translation and commentary tradition and contributes to the theoretical understanding of this tradition.

Anahtar Kelimeler

divan literature, commentary, translation, translation strategies, Şerh-i Divan-ı Urfî

Yanyalı Süleyman Efendi’nin Şerh-i Divan-ı Urfî Adlı Eserinin Çeviri Stratejileri Açısından İncelenmesi

Öz

Osmanlı döneminde, özellikle Farsça ve Arapça eserlerin tercüme ve şerhleri, çeşitli şarihler ve mütercimler tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu zengin geleneğin içerisinde farklı yaklaşımlar ve yöntemler kendini göstermiştir. Şarihler ve mütercimler, eserleri üzerine yazdıkları şerhlerde belirli tercüme yöntemlerini kullanarak kendi teorilerini oluşturmuşlardır. Bu uygulamaların belirlenmesi ve yapılan çevirilerin niteliklerinin ortaya konması, Osmanlı çeviri geleneğini anlamak açısından son derece önemlidir. Çalışmada, Urfî-i Şirâzî’nin kasidelerine Yanyalı Süleyman Efendi tarafından kaleme alınan “Şerh-i Divan-ı Urfî” adlı şerh eserinden alınan örnekler üzerinden çeviri stratejileri incelenmiştir. Çalışmada, Osmanlı dönemindeki çeviri yöntemleri ve stratejileri hakkında genel bir bilgi sunulmasının ardından; telafi (kültürel ikame), yabancılaştırma, öykünme, yerlileştirme (uyarlama), kültürel ödünçleme (ödünç alma), iletişimsel çeviri, somutlama, özelleştirme (alt anlamlı çeviri), genelleştirme (üst anlamlı çeviri), açımlama (açıklamalı çeviri) ekleme (genişletme), çıkarma (daraltma), çıkarım (öneri terim), yer değiştirme, dönüştürüm, standartlaştırma, perspektif kaydırma (değiştirme), birebir çeviri (sözcüğü sözcüğüne), tarihselleştirme, metin manipülasyonu gibi genel çeviri stratejilerinin Şerh-i Divan-ı Urfî’de ne şekilde kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu çerçevede, Osmanlı döneminde kaleme alınan çeviri ve şerh içeren eserlerden bir örnek üzerinden çeviri stratejileri tespit edilerek Osmanlı çeviri geleneğinin özellikleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu analiz, Osmanlı döneminde çeviri ve şerh geleneğinin öne çıkan stratejilerini ortaya koymayı amaçlamış ve bu geleneğin teorik anlamda anlaşılmasına katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

divan edebiyatı, şerh, çeviri, çeviri stratejileri, Şerh-i Divan-ı Urfî

Kaynakça

• Asım, N. (1313/1897). Klâsikler. Malûmât, 5, 99.
• Ayar, M. T. (2007). Hâfız-ı Şîrâzî’nin bazı gazellerine şerh tekniği açısından Sûdî ve Konevî’nin yaklaşım tarzları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başçetin, M. Y. (2019). Yanyalı Süleyman Efendi’nin Şerh-i Dîvân-ı Urfî (inceleme- transkripsiyonlu metin-şerh sözlüğü. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozkurt, N. (2011). “Tercüman”. TDVİA. 40, 489-490. 1 Ocak 2024 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr > tercuman adresinden edinilmiştir.
• Çelik, A. (2017). Şem’î’nin Şerh-i Gülistân’ı ile Hasan Rızâyî’nin Cûy-ı Rahmet adlı Gülistân şerhinin mukayesesi. Journal of Turkish Studies, 12(22), 255-272. http://dx.doi.org/10.7827/TurkıshStudıes.12272
• Demircioğlu, C. (2003). 19. Yüzyıl sonu Türk Edebiyatında tercüme kavramı. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), Prof. Dr. Günay Kut Armağan, 27(II), 13-31.
• Fawcett, P. (1997). Translation and language. St. Jarome.
• Gürçağlar, Ş. T. (2011). Çevirinin abc’si. Say Yayınları.
• Koçak, S. Z. (2023). Medhî’nin Terceme-i Şeh-nâme-i Firdevsî adlı eseri: II. cildinin çeviriyazımı ve çeviri eleştirisi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Levent, S. (2023, Aralık). Farsçanın yabancı dil olarak öğretiminde klasik Osmanlı edebiyatı dönemi şerh metinlerinden yararlanma, Uluslararası Farsça (Farsça-Derice-Tacikçe) konuşan ülkeler (Afganistan-İran-Tacikistan) filoloji sempozyumu bildiri kitabı (s. 495-499). ISBN: 978-625-8293-36-4.
• Newmark, P. (1988). Aproaches to translation. Prentice Hall International Ltd.
• Odacıoğlu, C., & Barut, E. (2018). Çeviri usul, strateji ve yöntemleri üzerine bir derleme. Tarih Okulu Dergisi, 11(XXXIV), 1363-1392. http://dx.doi.org/10.14225/Joh1184
• Özçelik, K. (2022). Ravzatü'ş-Şühedâ Tercümesi. TDK Yayınları.
• Savory, T. (1994). Tercüme sanatı. (H. Dereli, Çev.) Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Sucu, N. (2006). Eski Türk edebiyatında tercüme geleneği. Selçuk Ü. Türkîyat Araştırmaları Dergisi(19), 127-130.
• Suçin, M. H. (2004). Arapça çeviride sözcük ve kalıplaşmış ifadeler düzeyinde genel eşdeğerlik sorunları.[Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Suçin, M. H. (2013). Öteki dilde var olmak: Arapça çeviride eşdeğerlik. Say Yayınları.
• Yakut, E. (2019). Tercüme-i Dîvân-ı Hâfız manzum Hâfız Dîvânı tercümesi. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yalçın, P. (2003). Jean Louis Mattei’den örneklerle çeviride kültürel unsurlar sorunu. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 47-58.
• Yalçın, P. (2015). Çeviri stratejileri kuram ve uygulama. Grafiker Yayınları.
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin temel kavram ve kuramları. Multilingual Dil Yayınları.
• Yazıcı, M. (2007). Yazılı çeviri edinci. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Yerdemir, Ş. (2023). Bosnalı Sûdî’nin Gülistân Şerhi’ndeki Farsça deyimlerin Türkçeye aktarımlarının Mona Baker çeviri stratejilerine göre incelenmesi. Söylem Filoloji Dergisi, 8(2), 540-559.
• Yılmaz, F. B. (2017). Sadî’nin Bostân’ının Türk edebiyatındaki yeniden çevirileri ve çeviri stratejileri. Journal of Turkish Studies, 12(22), 183-198. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12023
• Yücel, F. (2007). Tarihsel ve kuramsal açıdan çeviri edimi. Dost Kitabevi.