The Term "Nev-heves" in the Anatolian Field Poet Tezkires in Comparison with 15th-20th Century Divan Poems

Year 2024, Volume: 8 Issue: 3, 1645 - 1666, 30.12.2024

Selim Gök

https://doi.org/10.34083/akaded.1502125

Abstract

The Terms used in the criticism of Classical Turkish literary works offer insights into literary perception, mentality, period, and the circles of critics. The term "nev-heves”, frequently employed by the writers of tazkiras (biographical dictionaries of poets), is part of this terminology. It is composed of the Persian prefix "nev”, meaning "new”, and the Arabic noun "heves”, meaning "desire" or "passion." This term has often been used as an adjective or as a nominalized adjective to describe poets and their works. In tazkiras, it is commonly found in meanings such as "newly interested in poetry," "inexperienced”, "young in age”, "young talent”, "student”," "apprentice to a master poet”, "unfamiliar with the principles of poetry” and "lacking in understanding deep meanings.” In divans (collections of poetry), it is also used in relation to themes of "love and passion." Due to these meanings, "nev-heves" can be understood as a concept related to "social life”, an "academic term related to literature and art”, a term used as a criterion for "novice, talent, and maturity in poetry content”, and an "epithet referring to poets who are seen as having high aspirations and enthusiasm for the future.” In this context, this study aims to evaluate the use of the term "nev-heves" in the criticism of poets and poetry within Anatolian poet tazkiras. The evaluation includes a comparison of the term's usage in tazkiras with examples of poetry from the 15th to 20th centuries that feature "nev-heves." This comparison helps to identify how the term's meanings have evolved over the centuries. The study begins with the definition of "nev-heves" in dictionaries and its context in tazkiras. It then uses data from the second section, which includes examples of poetry, to assess the contribution of "nev-heves" as a criticism term to the field of literary critique. Ultimately, this research argues that through the comparison and critique of both prose and poetic examples related to the subject, “nev-heves” has "made a significant contribution to literary criticism terminology.

Keywords

Criticism terms, critique, tezkire, nev-heves, divân

15-20. Yüzyıl Divan Şiirleri Kıyasıyla Anadolu Sahası Şair Tezkirelerinde "Nev-heves" Terimi

Abstract

Klasik Türk edebiyatı ürünlerinin tenkidinde kullanılan ıstılahlar; edebî telakki, zihniyet, dönem ve mahfil hakkında münekkitlerin kanaat ve malumatına erişme imkânı sunmaktadır. Tezkire yazarlarının şair/şiir eleştirilerinde sıklıkla müracaat ettiği nev-heves terimi bu terminolojiye aittir. Farsça ön ek nev ile Arapça isim olan heves’ten mürekkeptir. Sıklıkla sıfat yahut adlaşmış sıfat olarak şair ve şiirlerin vasıflandırılmasında kullanılmıştır. Tezkirelerde umumiyetle “şiire yeni heves etmiş”, “acemi”, “yaşı genç”, “genç yetenek”, “talebe”, “üstat bir şairin çırağı”, “şiir usulü bilmez”, “derin bir manayı anlamakta ehil olmayan kişi vb.” manalarına rastlanırken divanlarda “aşk ve âşıklık” temasına bağlı kullanımları bulunmaktadır. Bu manaları sebebiyle nev-heves; “içtimai hayata ilişkin bir kavram”, “edebiyat ve sanat sahasına ait bir ıstılah”, “şiir içeriklerinde acemilik, istidat ve olgunluk kıstası olarak kullanılan bir tabir”, “istikbalde gelecek görülen şairlerin taşıdıkları yüksek arzu ve heves etme durumunu kasteden bir niteleyici”dir. Bu çerçevede bu çalışma Anadolu sahası şair tezkirelerinde kullanılan nev-heves teriminin şair ve şiir tenkidinde kazandığı bağlama ilişkin bir değerlendirme yapmayı amaçlamıştır. Değerlendirmede terimin tezkirelerdeki kullanımları 15-20. yüzyıl divanlarında nev-heves’e yer veren şiir örnekleriyle de kıyaslanmış, nev-heves’in yüzyıllara göre kazandığı manalara ilişkin tespitler elde edilmiştir. Çalışmada nev-heves’in sözlüklerdeki manası ve tezkirelerdeki bağlamından yola çıkılmış, şiir örnekleri içeren ikinci bölümden elde edilen verilerin kıyasıyla da sonuç bölümünde nev-heves’in bir eleştiri terimi olarak tenkit edebiyatına olan katkısı değerlendirilmiştir. Neticede çalışma konusuna ilişkin nesir ve nazım örneklerinin mukayese ve tenkidine dayalı bu çalışma, nev-heves’in edebî tenkit terminolojisine katkı sunduğu tezini savunmaktadır.

Keywords

eleştiri terimleri, tenkit, tezkire, nev-heves, divan

References

• Açıkgöz, N. (2000). “Klasik Türk şiiri tenkid terminolojisi ve ‘âb-dâr’ örneği”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2, 149-160.
• Akdoğan, Y. (haz.) (e-kitap). Ahmedî, divan, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 [et.: 25.05.2024]. Akkuş, M. (haz.) (2018). Nefî Ömer Efendi, Nefî divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Akün, Ö. F. (1994). “Divan Edebiyatı”, TDVİA, C. 9, TDV Yay., İstanbul.
• Arı, A. (haz.) (2018). Sâkıb Dede, Sâkıb Dede divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Arslan, M. (haz.) (2018). Mehmed Siraceddin, Mecma’-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdeba, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58597,mecma-i-suara-ve-tezkire-i-udeba-pdf.pdf?0 [et.: 25.05.2024].
• Avşar, Z. (haz.) (2017). Revânî divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Aydemir, E., Özer, F. (haz.) (2019). Fâik Reşâd, Eslâf https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64564,eslafpdf.pdf?0 [et.: 25.05.2024]
• Aydın, A. (2017) “Sehî Bey’in ‘nev-heves’ genç şairleri”, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi, 3, S. 6, ss. 15 – 27.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı lügati, misalli büyük Türkçe sözlük, C. 2, haz. A. Topaloğlu, H. Bilecik, M. Tahralı, F. Bilecik, Kubbealtı Yay., İstanbul.
• Başpınar, F. (haz.) (e-kitap). Beyânî, divan (inceleme-metin) (a), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Başpınar, F. (haz.) (e-kitap). Beyânî, divan (inceleme-metin) (b), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Bektaş, E. (haz.) (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0, [et.: 13.10.2023].
• Bilgin, A. (haz.) (2017). Nigârî, Nigârî divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0, [et.: 26.05.2024].
• Canım, R. (haz.) (2018). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratunnuzamapdf.pdf?0 [et.: 10.11.2023]. Ceylan, Ö. (2007). Kuşlar divanı, Kapı Yay., İstanbul.
• Coşkun, V. S. (2013). “Zâtî”, TDVİA, C. 44, TDV. Yay., İstanbul.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük, C. 4 , Ötüken Yay., İstanbul.
• Çiftçi, Ö. (haz.) (2017). Fatîn Davud, Fatîn tezkiresi (Hâtimetü’l-Eş’âr). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0. [et.: 09.11.2023].
• Demir, H. (haz.) (2017). Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz, Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullah-nafizdivanpdfpdf.pdf?0 [et.: 26.05.2024].
• Devellioğlu, F. (2016). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• Doktor Hüseyin Remzi (2018). Lügat-i Remzi (inceleme-tıpkıbasım), C. 2, haz. A. Birinci, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• Erdem, S. (haz.) (1994). Râmiz, Âdâb-ı Zurafâ, AKM Yay., Ankara.
• Güneş, M. (haz.) (2009). Yozgatlı Hüznî divanı (inceleme-metin), Bizim Büro Basımevi, Ankara.
• Gürgendereli, M. (haz.) (2017). Mostarlı Hasan Ziyâî divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai-divanipdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Güzel, B. (haz.) (2023). Mehmed Fahreddin Bursavî, Gülzâr-ı İrfân, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118690,gulzar-i-irfan-mehmed-fahreddin-bursavipdf.pdf?0, [et.: 22.08.2024].
• Horata, O. (haz.) (2019). Esrar Dede, Esrar Dede divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• İnce, A. (haz.) (2018). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ.
• https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39ssu39arapdf.pdf?0 [et.: 12.11.2023].
• İpekten, H.; Kut, G., İsen, M., Ayan, H., Karabey, T. (haz.) (2017). Sehî Beg, Heşt Bihişt, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf?0. [et.: 16.11.2023].
• İsen, M. (haz.) (2017). Gelibolulu, Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın tezkire kısmı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55739,kunhul-ahbarin-tezkire-kismpdf.pdf?0 [et.: 25.05.2024].
• Kahraman, B. (haz.) (1995). Vâhîd Mahtûmî hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve eserlerinin tenkitli metni. Doktora Tezi. C.1-2., Selçuk Üniv. SBE, Konya.
• Kılıç, A. (2018a). “Tezkire terimleri sözlüğüne dair”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, C. 2(4), s. 9.
• Kılıç, F. (2007). “Edebiyat tarihimizin vazgeçilmez kaynakları: şair tezkireleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 5, S.10, s. 543-564.
• Kılıç, F. (haz.) (2018b). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0 [et.: 25.05.2024].
• Kurnaz, C. (2007). Osmanlı şair okulu, Birleşik Kitabevi, Ankara.
• Kurnaz, C. (2011). Divan edebiyatı ve Türk kimliği, Kurgan Edebiyat, Ankara.
• Kurtoğlu, O. (haz.) (2018). Bosnalı Âsım, Bosnalı Âsım divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58698,bosnali-asim-divanipdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Kut, G. (1989). “Ahmed Paşa”, TDVİA, C.2, TDV Yay., İstanbul.
• Kutlar Oğuz, F. S; Koncu, H.; Çakır, M. (haz.) (2017). Mehmed Tevfik, Kafile-i Şu’arâ, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56163,mehmed-tevfik-kafile-i-su39arapdf.pdf?0, [et.: 22.08.2024].
• Levend, A. S. (2008). Türk edebiyatı tarihi, C.1, TTK Yay., Ankara.
• Mehmed Salahi (2019). Kamûs-ı Osmanî (inceleme-tıpkıbasım), C. 2, haz. A. Birinci, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• Muallim Naci (2006). Lugat-i Naci, Çağrı Yay., İstanbul.
• Okçu, N. (haz.) (e-kitap). Şeyh Gâlib, Şeyh Gâlib divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10653,girispdf.pdf?0, [et.: 25.05.2024].
• Redhouse, J. W. (2016). Müntahabat-ı Lügat-ı Osmaniyye, haz. Toparlı, R., Eyövge Yılmaz, B.; Yılmaz, Y., TDK Yay., Ankara.
• Solmaz, S. (haz.) (2018). Bağdatlı Ahdî, Gülşen-i Şuʿarâ, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0. [et.: 12.11.2023].
• Şemseddin Sami (2004). Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., İstanbul.
• Tolasa, H. (2002). Sehî, Latifî ve Âşık Çelebi tezkirelerine göre 16. yüzyılda edebiyat araştırma ve eleştirisi, Akçağ Yay., Ankara.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü, Kabalcı Yay., İstanbul.
• Uzun, M. (2012). “Tezkire (Türk Edebiyatı)”, TDVİA, C. 41, TDV. Yay., İstanbul.
• Yazar, İ. (haz.) (2017). Ebû Bekir Kânî, Kânî divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55833,3-kani-divanipdf.pdf?0, [et.: 26.05.2024].
• Yenikale, A. (haz.) (2017). Sünbülzâde Vehbî divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 [et.: 03.06.2024].
• Yılmaz, K. (haz.) (2019). Güftî, Teşrifatü’ş-Şu’arâ, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67156,gufti-tesrifatus-suarapdf.pdf?0, [et.: 22.08.2024].
• Zavotçu, G. (haz.) (2017). Zehr-i Mâr-zâde Seyyid Mehmed Rızâ, Rızâ tezkiresi, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73320,riza-tezkiresi2020pdf.pdf?0, [et.: 23.08.2024].