Osmanlı Okült Metinlerine Bir Örnek: Avanzâde Mehmet Süleyman’ın "Ulûm-ı Hafiyeden İlm-i Ahkâm-ı Nücûm yahut Yıldıznâme" Adlı Eseri

Year 2024, Volume: 8 Issue: 3, 1475 - 1504, 30.12.2024

Hiclal Demir

https://doi.org/10.34083/akaded.1568747

Abstract

Bilinenin ardındaki öğrenme merakı ve geleceğe hükmetme isteği insanoğlunu doğaüstü ve paranormal özellikler taşıyan okült bilgilere yöneltmiştir. Yaşadığı hayatın zorluklarını aşmak isteyen insan, sınırlarından kurtulup olasılıkları çeşitlendirmek ister. Simya, sihir, büyü, fal gibi yaygın okült inanç ve uygulamalardan biri de astrolojidir. Osmanlıca metinlerde “ilm-i tencîm” ya da “ilm-i ahkâm-ı nücûm” şeklinde anılan bu “ilim”, matematiksel verilere dayanmadığı için astronominin metafiziği olarak kabul edilmiştir. İslam âlimlerinin yıldızlardan hüküm çıkarmayı “tevhid” inancına aykırı bulmasına rağmen insanların geleceği öğrenme isteği, bu ilmin yaygınlaşmasına yol açmıştır. Yıldızların özellikle doğum anında insanları etkilediği, onların duygu ve davranışlarını belirlediği düşünülmüş ve kişinin doğum anında gökyüzündeki yıldızların hareket ve istikametlerini içeren yıldız haritaları çıkarılmıştır. İlm-i nücûma duyulan ilgi; seyyarelerin ve burçların özellikleri, hastalıkların keşfi, işin hayırlı mı, hayırsız mı olacağı vb. bilgilerin yer aldığı yıldıznâmelerin yazılmasına sebep olmuştur. Son dönem yıldıznâmelerinden biri de Avanzâde Mehmet Süleyman’a ait olan ve 1330’da (1914/1915) yayımlanan Ulûm-ı Hafiyeden Yıldıznâme adlı eserdir. Fen bilimleri alanında eğitim görmüş yazarın 20. yüzyılın başında böyle bir eser yayımlaması ilginçtir. Bu makalede Avanzâde Mehmet Süleyman’ın sözü edilen eseri incelenerek ilm-i nücûmu nasıl değerlendirdiği sorusuna yanıt aranmıştır. Yazarın, bu kadim bilgiye ait geleneksel bilgileri; tarihî gelişimi, seyyareler ve nitelikleri, burçlar, tâli‘ zayiçesi, sayılarla fal bakma, mesut-meşum günler ana başlıklarında incelediği görülmüştür. Satır aralarında ilm-i nücûma dair tereddütlerini dile getiren yazar, bu ilme ne kadar itimat edilebileceğini sormuş ve tesadüfün rolüne değinmiştir. Sonuç itibarıyla Avanzâde Mehmet Süleyman, yüzyıllar içinde oluşan bu kadim bilgiyi kıymetli bulmakla beraber onun bilimsel gelişmeler ışığında bir dönüşüm geçirmesi gereğinin altını çizmiştir. İlm-i nücûm ve onun etrafında oluşan geleneğin kaybolmasını istememiş ancak yeni keşiflerle bu ilmin yerini “ilm-i nücûm-ı hakîkî” / “ilm-i heyet”in alacağını öngörmüştür.

Keywords

okült, ilm-i ahkâm-ı nücûm, yıldıznâme, Avanzâde Mehmet Süleyman, Ulûm-ı Hafiyeden Yıldıznâme

An Example of Ottoman Occult Texts: Avanzâde Mehmet Süleyman’s Work Called "Ulûm-ı Hafiyeden İlm-i Ahkâm-ı Nücûm or Yıldıznâme"

Abstract

The curiosity to learn behind the known and the desire to dominate the future have led mankind to occult knowledge that has supernatural and paranormal characteristics. A person who wants to overcome the difficulties of life wants to get rid of his limits and diversify the possibilities. One of the widespread occult beliefs and practices such as alchemy, magic, spells, fortune telling is astrology. This “science”, referred to as “ilm-i tencîm” or “ilm-i ahkâm-ı nücûm” in Ottoman texts, was accepted as the metaphysics of astronomy because it was not based on mathematical data. Although Islamic scholars found it against the belief in “tawhid” to derive judgments from stars, people’s desire to learn about the future led to the spread of this science. The interest in the science of divination led to the writing of horoscopes, which included information on the characteristics of planets and zodiac signs, the discovery of diseases, whether a job would be auspicious or not, etc. One of the horoscopes of the last period is the work called Ulûm-ı Hafiyeden Yıldıznâme, which was written by Avanzâde Mehmet Süleyman and published in 1330 (1914/1915). It is interesting that the author, who was educated in the field of science, published such a work at the beginning of the 20th century. In this article, the aforementioned work of Avanzâde Mehmet Süleyman was examined, and an answer was sought to the question of how he evaluated the astrology. It was seen that the author examined the traditional information belonging to this ancient knowledge under the main headings of historical development, planets and their qualities, zodiac signs, horoscope, fortune telling with numbers, happy-unlucky days. The author, who expressed his hesitations about the science of stars between the lines, asked how much this science could be trusted and touched on the role of coincidence. As a result, Avanzâde Mehmet Süleyman found this ancient knowledge, which had been formed over centuries, valuable, but underlined the need for it to undergo a transformation in the light of scientific developments. He did not want the astrology and the tradition formed around it to be lost, but he predicted that with new discoveries, this science would be replaced by the “astronomy”.

Keywords

occult, astrology, horoscope, Avanzâde Mehmet Süleyman, Ulûm-ı Hafiyeden Yıldıznâme

References

• Akın, F. (2022). 20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda kıyâfet ilmi: Avanzade Mehmet Süleyman. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(8), 697-714.
• Aslan, M. (2023). Avanzade Mehmed Süleyman’ın Ulûm-ı hafiyeden âyine ile keşf-i istikbâl adlı fal kitabı. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(26), 207-222.
• Avanzâde Mehmed Süleyman (1330). Ulûm-ı hafiyeden yıldıznâme. Yeni Osmanlı Matbaası (A. Asadoryan ve Mahdumları Matbaası).
• Aydın, M. (1995). Fal. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 12, s. 134-138). TDV Yayınları.
• Babaoğlu, A. (1997). Okkultizm. BDS Yayınları.
• Burton, D. ve Grandy, D. (2005). Büyü, gizem ve bilim - Batı uygarlığında okült. Varlık Yayınları.
• Çelebi, İ. (2013). Yıldıznâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 43, s. 545-547). TDV Yayınları.
• Çelebi, İ. (2013). Zâyirçe. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 44, s.160-162). TDV Yayınları.
• Çeltik, E. S. (2017). Avanzâde Mehmet Süleyman-Kültür ve edebî hayatımıza katkıları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Çiftçi, H. A. (2017). Çeşitli kültürlerdeki okült inanç ve uygulamaların Türk-İslam kültürüne yansıması üzerine bir inceleme. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD) (The Journal of Islamic Civilization Studies), 2(2), 195-219.
• Demirci, K. (1992). Burç. TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 6, s. 421-422). TDV Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Eyuboğlu, İ. Z. (2014). Cinci büyüleri yıdızname. Derin Yayınları.
• Fehd, T. (2000). İlm-i ahkâm-ı nücûm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 22, s.124-126). TDV Yayınları.
• Gür, N. (2012). Osmanlı fal geleneği bağlamında yıldıznâme, falnâme ve tâlinâme metinleri. Milli Folklor, 24(96), 202-215.
• Kaplan, M. (2015). Hayriyye-i Nâbî (inceleme-metin). AKM Yayınları.
• Kutluer, İ. (1992). İslâm literatüründe burç. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 6, s. 422-424). TDV Yayınları.
• Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı-kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar. Enderun Kitabevi. Sezer, S. (yty). Osmanlıda fal ve falnameler. Milliyet Yayınları.
• Şemseddin Sami (yty). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
• Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (2010). Mehmed Süleyman (Avanzade). Murat Yalçın (Ed.). (C. II, s. 699-700). YKY.
• İnternet Kaynakları Gnaeus Pompeius Magnus (2024, 25 Ağustos) Wikipedia içinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Gnaeus_Pompeius_Magnus Augustus (2024, 25 Ağustos) Wikipedia içinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Augustus Caracalla (2024, 27 Ağustos) Wikipedia içinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Caracalla Nostradamus (2024, 15 Ekim) Wikipedia içinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Nostradamus