Ortak Mahlas Sorununun Farklı Bir Tezahürü: Ali Emirî'nin Tahmislerinin Aidiyeti Üzerine

Year 2024, Volume: 8 Issue: 3, 1406 - 1440, 30.12.2024

Gökhan Coşgun

https://doi.org/10.34083/akaded.1575351

Abstract

Bir şairin kimliğinin belirlenmesinde ve diğer şairlerden ayırt edilmesinde etkin olan en önemli hususlardan biri hiç şüphesiz eserlerinde tercih ettiği mahlasıdır. Kadim bir sanat geleneğinin hem icracıları hem de taşıyıcıları olan şairler, istemeseler de müşterek mahlas kullanımından kurtulamamışlardır. Edebiyat tarihimizde ve alanla ilgili araştırmalarda ortak mahlas tercihinden kaynaklı hatalar yapılmış, pek çok şairin hayatı, eserleri ve şiirleri başka şairlere mal edilmiştir. Bu bağlamda şiirlerinde “Necîb” mahlasını kullanan iki şairden Sultan III. Ahmed ile Eşrefzâde Abdülkâdir’in de şiirleri karıştırılmış, Eşrefzâde’nin birçok şiiri Sultan III. Ahmed’e atfedilmiştir. Bu karışıklığın Osmanlı’nın son döneminde yetişen mudakkik bir âlim olan Ali Emîrî’nin eliyle yapılmış olması ortak mahlas sorunun edebiyat araştırmaları için ne denli önemli olduğunu göstermektedir. Söz konusu şiirlerin karışmasına sebebiyet vermesiyle birlikte Ali Emîrî, hanedana olan bağlılığının ve muhabbetinin bir tezahürü olarak Sultan III. Ahmed’e ait olduğunu düşündüğü 52 manzumeyi tahmis/tesdis/terkib etmiş, her manzumenin başında Sultan’ı ağdalı bir dille öven nesir bölümleri eklemiştir. Bu çalışmada söz konusu 52 manzumenin şekil ve muhtevası üzerinde kısaca durulduktan sonra, manzumelerin zemininde kullanılan şiirlerin hangi şaire ait olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Sultan III. Ahmed’in şiirlerine yazıldığı düşünülen 52 tahmis/tedis/terkibin 39’unda zemin şiir olarak Eşrefzâde’nin şiirlerinin, geriye kalan 13 şiirde ise Sultan’a ait şiirlerin, zemin şiirler olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla Ali Emîrî’nin, Sultan III. Ahmed’in şiirlerinden çok Eşrefzâde’nin şiirlerini tazmin ettiği görülmüştür. Bu çalışmayla hem Ali Emîrî’nin aslında kimin şiirlerini tazmin ettiğinin ortaya çıkarılması hem de Sultan III. Ahmed’in edebî yönünü ele alan hemen hemen bütün çalışmalardaki bu konudaki hatalı bilgilerin yeniden gözden geçirimesi gerektiği hususu dikkatlere sunulacaktır.

Keywords

Kasik Türk Edebiyatı, Ortak Mahlas, Tahmis, Necîb, Sultan III. Ahmed, Eşrefzâde Abdülkâdir, Ali Emîrî

A Different Manifestation of the Common Pseudonym Problem: On the Belonging of Ali Amiri's Tahmis

Abstract

One of the most important issues that are effective in determining the identity of a poet and distinguishing him from other poets is undoubtedly the pseudonym he prefers in his works. Poets, who are both performers and carriers of an ancient artistic tradition, could not get rid of the use of common pseudonyms even if they did not want to. In our literary history and in researches related to the field, mistakes have been made due to the common pseudonym preference, and the lives, works and poems of many poets have been attributed to other poets. In this context, the poems of Sultan Ahmed III and Eşrefzâde Abdülkâdir, two poets who used the pseudonym “Necîb” in their poems, were confused, and many of Eşrefzâde's poems were attributed to Sultan Ahmed III. The fact that this confusion was made by Ali Emîrî, a scholar of the late Ottoman period, shows how important the problem of common pseudonyms is for literary studies. Not content with this, Ali Emîrî, as a manifestation of his devotion and affection for the dynasty, tahmis/tesdis/terkib 52 verses that he thought belonged to Sultan Ahmed III, and added prose sections praising the Sultan in eloquent language at the beginning of each verse. In this study, after briefly discussing the form and content of these 52 verses, it is tried to determine which poet the poems used in the background of the verses belong to. In this context, it was determined that Eşrefzâde's poems were used as the ground poems in 39 of the 52 tahmis/tedis/terkibs thought to have been written to Sultan Ahmed III's poems, while the Sultan's poems were used as the ground poems in the remaining 13 poems. Therefore, it is seen that Ali Emîrî compensated Eşrefzâde's poems more than Sultan Ahmed III's poems. This study will not only reveal whose poems Ali Emîrî actually indemnified, but also draw attention to the fact that erroneous information on this subject in almost all studies on the literary side of Sultan Ahmed III should be revised.

Keywords

Classical Turkish Literature, Common Pseudonym, Tahmis, Necîb, Sultan Ahmed III, Eşrefzâde Abdülkâdir, Ali Emîrî

References

• Ak, C. (2001). Şair Padişahlar. T.C. Kültür Bakanlığı Başkanlık Basımevi.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. İçinde İslâm Ansiklopedisi (C. 9, ss. 389-422). TDV Yayınları.
• Ali Emîrî. Sultan Ahmed-i Sâlis Hazretleri’nin Gazeliyâtı ve Tahmîsâtı Ali Emîrî Koleksiyonu, Manzum 529/2.
• Ali Emîrî. (2013). Cevâhirü’l-mülük. Diyarbakır Valiliği.
• Ali Emîrî. (2020). Ali Emîrî Dîvânı (G. Kut, Ed.). Yazma Eserler Kurumu.
• Ali Nureddin. (1311). Kelâmü’l-mülûk Mülûkü’l-kelâm. Âlem Matbaası.
• Alkan Günay, N. (2012). Bir Sosyal Ağ Analizi Çalışması: 18. Yüzyıl Sonlarında Bursa Âyanı. Gazi Akademik Bakış, 5(10), 39-49.
• Bilgicioğlu, B. (2008). Sâdâbâd. İçinde İslâm Ansiklopedisi (C. 35, ss. 379-381). TDV Yayınları.
• Coşgun, G. (2024a). Eşrefzâde Abdülkâdir Necîb b. İzzeddîn ve İlâhiyât Dîvânı [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Coşgun, G. (2024b). Ortak Mahlas Sorununa Çarpıcı Bir Örnek: Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi’nin (Necîb) Şiirlerinin Ali Emîrî Tarafından Sultan III. Ahmed’e (Necîb) Mal edilmesi. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Vefatının 100. Yılında Ali Emîrî Özel Sayısı, 230-264. https://doi.org/10.28981/hikmet.1500257
• Çabuk, V. (2016). Saraydan Şiirler. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Çalık, F. (2009). Eşrefzâde İzzetti̇n ve Tefsi̇ri̇: “Enîsü’l-Cenân” [Doktora Tezi]. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dere, Ö. F. (2001). Hat Sanatıdında Hafız Osman Efendi ve Ekolü [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Derman, M. U. (2013). Murakka-i Has: Tuğrakeş Bir Padişah III. Ahmed. Kubbealtı Yayınları.
• Duman, M. (2022). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler: III. Ahmed ve I. Mahmud Dönemi (1703-1754) [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdem, S. (2019). Sultan III. Ahmed’in Bazı Eserlerinin Hat Sanatı Bakımından Tahlili [Sanatta Yeterlik Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Erdoğan, M. (2002). Türk Edebiyatında Muhammes. T.C. Kültür Bakanlıoğı Yayınları.
• Erdoğan, M. (2009). Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği. Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, 53, 55-82.
• Esad Mehmed Efendi. (2018). Bağçe-i Safâ-endûz. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Gelibolulu Âlî. (2017). Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Güngör, Z. (2009). Osmanlı Padişahlarından Hz. Muhammed’e Na’tlar (Metin Şerhi). Araştırma Yayınları.
• Güzel, B. (2023). Mehmed Fahreddi̇n Bursavî ve Gülzâr-ı İrfân İsi̇mli̇ Bi̇yografi̇k Eseri̇ (i̇nceleme-Meti̇n) Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü.
• İlhan, E. (2016). Lale Devrinde Gül Aşığı: III. Ahmed (Necîb) -Hayatı, Sanatı ve Divançesi-. Gece Kitaplığı.
• İlhan, E. (2024). Ali Emîrî’nin Sultan Şairlere Yazdığı Tahmislere Ek: III. Ahmed Şiirlerinin Tahmîsâtı. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Vefatının 100. Yılında Ali Emîrî Özel Sayısı, 166-195. https://doi.org/10.28981/hikmet.1505212
• İpekten, H. (2012). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. Dergah Yayınları.
• İsen, M. (1997). Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler. İçinde Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler (ss. 195-209). Akçağ Yayınevi.
• İsen, M., & Bilkan, A. F. (1997). Sultan Şairler. Akçağ Yayınevi.
• Kara, M. (2005). Abdülkâdir Necîb Efendi ve Mevlid’i. İçinde Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu 4 (ss. 269-297). Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı.
• Karakurt, E. (2020). Mi̇llet Kütüphanesi̇ Ali̇ Emîri̇ Manzum Koleksi̇yonu 632 No’lu Şi̇i̇r Mecmuası (iİnceleme-Meti̇n) ve Mestap’a Göre Tasni̇fi̇ [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kınalızâde, H. Ç. (2017). Tezkiretü’ş-şuarâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kiraz, S. (2018). Süleyman Giryânî Necmü’l-kulûb. Kitabevi.
• Köksal, M. F. (2018). Sana Benzer Güzel Olmaz-Divan Şiirinde Nazire. Büyüyenay Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2006). Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler. Bilig, 38, 71-91. Latifî. (2018). Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Mehmed Sirâceddîn. (2018). Mecma‘-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Mîrzâzâde, M. S. (2018). Tezkiretü’ş-şuarâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ongun, T. (1936). Edebiyat Lügatı. Asar-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyat.
• Özkan, A. (2013). Eşrefoğlu Rûmî Hayatı, Tasavvufî Görüşleri̇ ve Eşrefi̇yye Tari̇katı [Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Serin, M. (2010). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. Kubbealtı Yayınları.
• Şehrîzâde Vahdetî. (t.y.). Mahzenü’s-safâ Kenz-i Dürer-i Zikr-i Şuarâ (Mc. O.). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Tekdemir, V. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık Kurumu ve Bursa Ayanları: 1750-1800 [Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tennûrîzâde, M. (1229). Hediyyetü’l-fukarâ (Şer’iyye). Millet Kütüphanesi.
• Tolasa, H. (2002). 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi -Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre-. Akçağ Yayınevi.
• Tuncer, Ş. (2022). Bir Padişaha Yakından Bakmak: Günlük Yaşam ve Yakın Çevre Özelinde Sultan III. Ahmed’in Hayatı [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tuncer, Ş. (2023). Sultan III. Ahmed. Timaş Akademi Yayınları.
• Vassâf, O. H. (2015). Sefîne-i Evliyâ (C. 1). Kitabevi.
• Yakışır, A. (2024). Türk Edebiyatında Musammatlar (Bentlerden Oluşan Nazım Şekilleri) [Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. (2006). Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler. Akçağ Yayınevi.
• Yıldırım, M. (2022). Gazzîzâde Abdüllatif Efendi ve Ravzâtü’l-muflihûn Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük) [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, O. (2021). Necîb: Sultan III. Ahmed. İçinde N. Öztoprak (Ed.), Osmanlı Hanedan Şairleri: Osman Bey’den Vahdettin’e (ss. 275-287). İdeal Kültür Yayıncılık.
• Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi. (2017). Fransa Sefaretnamesi. Dergâh Yayınları.