Anadolu Ağızlarında Yaşayan ‘-k-’ ve ‘-t-’ Çatı Ekleri Üzerine

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 328 - 342, 20.03.2025

Halilibrahim Ertürk

https://doi.org/10.34083/akaded.1623736

Abstract

Çatı ekleri, fiillere eklenerek onların anlamında kısmi değişikliklere yol açan, diğer yapım ekleri gibi yeni ve farklı bir fiil türetmeksizin eklendiği fiilde bildirilen işi yapanı veya işten etkileneni, bu ikisi arasındaki ilişkiyi değiştiren müstesna yapım ekleridir. Diğer bir ifadeyle fiil çatısı; öznenin kimliği, sayısı, işin yapılış biçimi, işten etkilenen kişi ya da nesne bakımından fiilin özne ile bağlantı durumudur. Bu ekler, türetme işlevine sahip olan diğer yapım ekleriyle kıyaslandığında, bunların yeni ve farklı bir anlam oluşturmadıkları, eklendiği fiile farklı bir nüans kattıkları görülür. Türkçe gramer kaynaklarının hemen tümünde kendine yer bulan bu konu, benimsenen yaklaşımlar bakımından birtakım eksiklik ve düzensizlikleri de içinde barındırır. Ancak bu çalışmanın konusu, Anadolu ağızlarında yaşamakta olan bazı müstesna çatı ekleri olduğundan, çalışma kapsamında fiil çatısı hususunda kaynaklarda görülen sorunlar üzerinde durulmamış; yalnız başlıca kaynaklarda fiil çatısı konusunun işlenişine değinilmiştir. Bu çalışmanın amacı, başlıca Türkçe gramer kaynaklarında birbirine benzer bir şekilde sınıflandırılan fiil çatılarının yaşayan Anadolu ağızlarında karşılaşılan müstesna görünümlerini tespit etmektir. Çalışmanın örneklemi olarak alınan Derleme Sözlüğü’nün taranması yoluyla, bugün başlıca kaynaklarda yer verilmeyen “-k- ve -t-” çatı eklerinin kullanım örnekleri tespit edilmiş, bu eklerin eklendiği sözcüklerin morfolojik yapıları tahlil edilmiş ve çatı ekinin semantik açıdan işlevi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Yeni Türk Dili, Anadolu ağızları, fiil çatısı, çatı ekleri, dönüşlülük

On the ‘-k-’ and ‘-t-’ Voice Suffıxes Living in Anatolian Dialects

Abstract

Voice suffixes are exceptional derivational suffixes that are added to verbs, causing partial changes in their meaning, and changing the person who does the action or the person affected by the action and the relationship between these two, without creating a new and different verb like other derivational suffixes. In other words, the verb voice is the connection between the verb and the subject in terms of the subject's identity, number, the way of work, and the person or object affected by the work. When these suffixes are compared with other derivational suffixes, it is seen that they do not create a new and different meaning, but add a different nuance to the verb which they are added. This subject, which finds its place in almost all Turkish grammar sources, also contains some deficiencies and irregularities in terms of the approaches adopted. However, since the subject of this study is some exceptional voice suffixes that exist in Anatolian dialects, the problems encountered in the sources regarding the voice of the verb have not been emphasized within the scope of the study; only the treatment of the subject of the voice of the verb in the main sources has been mentioned. The aim of this study is to identify the exceptional appearances of verb voices, which are similarly classified in the main Turkish grammar sources, in the living Anatolian dialects. By scanning the Compilation Dictionary, which was taken as the sample of the study, usage examples of the voice suffixes "-k- and -t-", which are not included in the main sources today, were identified, the morphological structures of the words to which these suffixes were added were analyzed and the semantic function of the voice suffix was tried to be determined.

Keywords

Turkish Language, Anatolian dialects, verb voice, voice suffixes, reflectivity

References

• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil, K. (2014). Türkçe dilbilgisi. Salkımsöğüt Yayınları.
• Bozkurt, F. (2004). Türkiye Türkçesi (Türkçe Öğretiminde Yeni Bir Yöntem). Kapı Yayınları.
• Demir, E. (2021). “+(I)k- / -(I)k- eki ve çatı fonksiyonları”. VIII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı (22-26 Mayıs) I. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi (hzl. Ahmet Benzer). Kabalcı Yayınları.
• Ediskun, H. (1993). Yeni Türk dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
• Ergin, M. (2012). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Tek Ağaç Eylül Yayınları.
• Göknel, Y. (1974). Modern Türkçe dilbilgisi. Esen Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Salan, M. (2016). Codex Cumanicus ve Ermeni harfli Kıpçak Türkçesinde fiil yapımı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Taş, İ. (2009). Kutadgu Bilig'de söz yapımı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vural, H. ve Böler, T. (2012). Ses ve şekil bilgisi. Kesit Yayınları.